14. Dzieje Tristana i Izoldy. Kultura rycerska (wg M. Ossowskiej)

Maria Ossowska, Ethos rycerski i jego odmiany

1. Rycerz w średniowieczu

Ethos rycerski przedstawiony na podstawie francuskich powieści dwornych (romans courtois), z odwołaniem do wcześniejszych pieśni o czynach i bojach (chansons de gestes)

- rycerz musiał być dobrze urodzony, chociaż można było zostać pasowanym na rycerza za osiągnięcia w walce lub po prostu kupić ten przywilej

- musiał być piękny, a urodę podkreślać strojem, zamiłowanie do złota i drogich kamieni

- silny, a siłę musiał ujawniać już od dziecka - dlatego Sienkiewicz czyni Zbyszka z Bogdańca od małego tak silnym, że gdy ściska gałąź drzewa to wyciska z niej sok

- sławny i tę sławę musiał pielęgnować, dlatego często widzimy rycerza w ciągłej wędrówce i szukającego wojny. Duma (demesure) jest usprawiedliwiona, byle nie przesadna, odpowiada Homerowemu hybris.

- musiał być odważny, a odwaga czasem przydawała się w pielęgnowaniu rycerskich cnót - np. wierności i lojalności, brak odwagi jest najcięższym zarzutem

- solidarność rycerskiej elity,

- hojny - nieodłączny atrybut szlachetnego urodzenia, co oczywiście wykorzystywali jego poddani

- wierność - rycerz musiał być bezwzględnie wierny powierzonym zadaniom podjętym w stosunku do równych sobie, często dochodziło do dziwnych ślubowaniach - nie uciekanie z pola walki dalej niż na 50 akrów

- kto chce być rycerzem, musi rozpocząć nowe życie, modlić

się, unikać grzechu, pychy i podłości,bronić kościoła,

wdowy i sieroty, a także opiekować się ludnością

2. Rycerz i pan - rycerz miał obowiązek służyć swojemu panu, co było określone zasadami:

- rycerz nie mógł dopuścić do uszczerbku na zdrowiu swojego pana,

- nie mógł dopuścić do naruszenia jego majątku

- musiał chronić honoru pana,

- a poza tym służyć mu radą, co miało być odwzajemniane

- zasady były często łamane, najczęściej rycerz dopuszczał się romansów z żoną, córką seniora, a to głównym wątkiem najbardziej znanych powieści dwornych

Królowie - nie byli zwykle bardzo bohaterskimi postaciami, zazwyczaj szukali oparcia w rycerzu - to podnosiło rangę rycerza

3. Walka - nie zawsze musiała się kończyć zwycięstwem, liczyło się to, jak rycerz walczył, to przynosiło chwałę

- gdy inny rycerz spadł z konia, drugi także schodził - walka musiała być wyrównana

- chwały nie przynosiło pokonywanie słabszych

- nie można było zabić wroga nieuzbrojonego, okrywało to rycerza hańbą

Widać, że walką kieruje w dużej mierze szacunek do przeciwnika

Walczyli z zamkniętą przyłbicą, a to w opowieściach było często wykorzystywane do budowania pewnego tragizmu - gdy po walce okazywało się, że właśnie zabiło się przyjaciela, krewnego.

4. Stosunek do konia

- koń brał udział w walce, był w pełni oddany swojemu panu

- nadawano koniom imiona, w niektórych opowieściach te zwierzęta przemawiały ludzkim głosem

- rycerstwo podniosło rangę tego stworzenia

5. Miłość

- bycie zakochanym to obowiązek rycerza

- musi być obustronnie wierna, a pospolitym tematem w opowieściach dworskich było wystawianie jej na próbę

- miłość do swej damy była czynnikiem uszlachetniającym dla rycerza

- w pieśniach o czynach kobiety nie miały szczególnej pozycji, ale to zmieniło się w opowieściach dworskich, najpewniej dlatego, że w XII wieku zmieniła się pozycja kobiety, która podczas nieobecności męża miała zajmować się majątkiem

- miłość to forma walk, kobieta ma moc nad mężczyzną, ale on na to zezwala

- bardzo ważny w miłości jest pieniądz, bieda jest czymś, co hańbi człowieka

- rodzina nie jest świętością; małżeństwo nie jest przeszkodą w romansach

- nie może być miłości między mężem a żoną, bo prawdziwa miłość musi być sekretna

- musi być połączona z zazdrością, lękiem, czy uda się zatrzymać ukochaną przy sobie

6. Rycerz a Kościół

- kościół pozyskiwał rycerzy do swoich celów

- grzechy można było odpokutować wstępując u schyłku życia do klasztoru, ale to także było w pewien sposób obciążające, więc zbawienie zapewniano poprzez odzianie zwłok w habit mniszy

- w wyobrażeniach średniowiecznych Boga można było łatwo oszukać. Widać też w przypadku Izoldy, która złożyła przysięgę, że nikt nie trzymał jej w ramionach oprócz króla i żebraka, który przeniósł ją przez bagno, a tym żebrakiem był Tristan w przebraniu

7. Rycerz a chłop

- chłop żywi rycerza, ten prześladuje go mieczem, nie pozwala żyć bezpiecznie, nie broni przed wrogami

8. Wady rycerza:

- chciwi, napadali na podróżnych, łupili kościoły,

- składali śluby, których nie mięli zamiaru

dotrzymywać,

- rozpustni, bili żony, pojedynkowali się nie przestrzegając reguł gry, nie szanowali zakładników,

- robili z turniejów imprezę

zarobkową, polując na zbroję,

- nieuctwo rycerzy, na ogół nie umieli czytać

Trudno wątpić, że ten ideał nie był intelektualny. Przewidywał on natomiast bogate życie emocjonalne. Rycerze schli z tęsknoty, tracili zmysły, zalewali się łatwo łzami.

9. Popularność smoka w średniowieczu:

- wydaje się, że ten byt fikcyjny był tak skonstruowany, by jak najbardziej podnieść zasługi tego, kto ośmielił się stawić mu czoła, uwalniając dziewicę czy okolicznych mieszkańców od zagrożenia. - smok kumulował w sobie wszelakie zło, żeby rycerz w braku innych wrogów miał z czym walczyć

Ethos rycerski przez towarzyski stosunek rycerza do wroga, rezygnowanie z uprzywilejowanej pozycji i wyrównywanie szans, czy przez niepotrzebne narażanie się dla okazania własnego waloru, okazywał się niejednokrotnie samobójczy i prowadził do masakry całych walczących wojsk. Jednak ethos ten przetrwał parę stuleci, odrodził się znowu w romantyzmie i przemawia nadal zarówno do czytelników Sienkiewicza, jak i do tak wybrednych czytelników Conrada jak Bertrand Russell, który w swojej autobiografii zgłasza najgłębszy akces do staroświeckich wartości, których Conrad bronił.

---