FUNDAMENTALNE PRAWA CZŁOWIEKA
4.1 Uwagi wstępne
Konstytucyjny status jednostki w Rzeczypospolitej Polskiej określają normy zawarte w rozdziale II Ustawy Zasadniczej z 1997 r., zatytułowanym „Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela" (art. 30-86). Ustrojodawca, umieszczając kwestie wolności i praw na początku Konstytucji, dał tym samym wyraz przyjętej koncepcji relacji jednostki z państwem. Jednostka (człowiek i obywatel) została wysunięta przed państwo, które ma spełniać wobec niej (i szerzej - wobec społeczeństwa) rolę służebną.
W Konstytucji RP rozróżnia się wolności i prawa jednostki. Wolności mają miejsce w sytuacji, gdy państwo (władze publiczne) jest zobowiązane do powstrzymywania się od ingerowania w swobodne działania jednostki. Jednostce jest dozwolone czynić wszystko to, co nie jest zabronione prawnie. A zatem granicę wolności zakreśla obowiązujący system prawa. O prawie jednostki można mówić wtedy, gdy władze publiczne są zobowiązane do podjęcia w związku z tym prawem, wyrażonym normatywnie odpowiednich działań pozytywnych. Innymi słowy, prawa jednostki rodzą po stronie władz publicznych określone powinności.
Konstytucja z 1997 r. rozróżnia też wolności i prawa człowieka oraz wolności i prawa obywatela. Te pierwsze oznaczają ogół wolności i praw przysługujących każdej jednostce (osobie) ludzkiej niezależnie od przynależności prawnej do jakiegokolwiek państwa. Przysługują jej z racji człowieczeństwa. Wolności i prawa obywatelskie przysługują tylko obywatelom danego państwa, czyli osobom mającym określone formalnie obywatelstwo.
4.2. Konstytucyjne zasady przewodnie statusu jednostki
Na czoło zasad przewodnich statusu jednostki ustrojodawca wysunął zasadę godności, która to cecha człowieka jest przyrodzona i niezbywalna, stanowi ona źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem wszystkich władz publicznych.
Zasadzie wolności jest poświęcony art. 31 Konstytucji. Pojęcie wolności ujmuje się jako zakaz zmuszania kogokolwiek do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje. Wolność zatem oznacza swobodę wszelkich działań, które nie są przez prawo zakazane. Ustawa Zasadnicza restryktywnie określa, jakie przesłanki muszą być spełnione dla ustawowego ograniczenia wolności oraz w jakim zakresie można tego dokonać.
Kolejny, 32 art. Konstytucji normuje zasadę równości, zgodnie z którą wszyscy są równi wobec prawa i mają jednakowe prawo do równego traktowania przez władze publiczne. Zakazana jest też dyskryminacja kogokolwiek w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny. W nauce prawa podkreśla się, iż konstytucyjna zasada równości musi być rozumiana jako równość wobec prawa oraz równość w prawie.
Końcowe unormowania analizowanego podrozdziału Konstytucji, dotyczące zasad ogólnych wolności i praw, są adresowane do obywateli polskich, w tym tych, którzy należą do mniejszości - narodowych i etnicznych oraz do cudzoziemców.