Laboratorium z chemii żywności

Wydzielanie olejku eterycznego

z

rumianku

„Kąpiel w wywarze z rumianku

wypędza z ciała zmęczenie

i uśmierza ból.”

/Nicolas Culpeper/

Data wykonania ćwiczenia: 5 XI 2009

Wstęp teoretyczny:

Surowcem do otrzymywania olejku jest rumianek pospolity (Chamonilla recutica). Rumianek pospolity jest rośliną roczną, światłolubną, o wzniesionej, rozgałęzionej łodydze wysokości 15 - 40 cm, liściach pierzastodzielnych, wąskich, ostro zakończonych. Pęd główny i pędy boczne kończą się pojedynczymi koszyczkami kwiatowymi o średnicy 1,6 - 2 cm. Kuliste, puste dno koszyczka jest najważniejszą cechą odróżniającą ten gatunek od gatunków pokrewnych. Kwiaty brzeżne, języczkowate, są białe, a wewnętrzne, rurkowate - żółte. Kwiaty brzeżne podnoszą się stopniowo, osiągając o godzinie 16 położenie poziome, następnie obniżają się, by o godzinie 19 przylegać do łodygi. Wielopiętrowe gruczoły olejkowe występują na kwiatach rurkowatych, języczkowatych i na okrywie dna kwiatowego.

Gorszy jakościowo surowiec używany jest do produkcji olejku eterycznego. Destylacja surowca z przegrzaną parą wodną trwa 7 - 13 godzin, ponieważ olejek zawiera głównie składniki trudno lotne. Po zakończeniu procesu prowadzona jest powtórna destylacja wody podestylacyjnej (kohobacja), która pozwala uzyskać dodatkowo ok. 30% olejku. Wydajność zależy od jakości surowca i sposobu otrzymywania. Najwyższą wydajność otrzymuje się z surowca pochodzącego z pierwszego zbioru.

Olejek rumiankowy jest ciemnoniebieską, lepką cieczą o intensywnym, charakterystycznym, gorzkim zapachu i gorzkim smaku. Przy dostępie powietrza zmienia barwę na zieloną, a następnie na brązową. W temperaturze poniżej 15°C krystalizuje, a w temperaturze 0°C przyjmuje niekiedy postać stałą.

Składniki olejku rumianku pospolitego:

• α-bisabolol

• tlenek bisabololu A

• tlenek bisabololu B

• (E)-β-farnezen

• chamazulen

Koszyczki kwiatowe rumianku standaryzowane na obecność olejku eterycznego (0,4 %) opisane są w farmakopeach całego świata, w tym także polskiej. Jest to jeden z najpowszechniej stosowanych surowców zielarskich, którego najwięcej przeznacza się na rumiankowe herbatki.

Koszyczki rumianku zawierają flawonoidy (apicjenina, luteolina, kwercetyna) i ich glikozydy oraz kumaryny (herniaryna, umbeliferon), które działają przeciwskurczowo na mięśnie jelit (gładkie), regulują perystaltykę jelit, zapobiegają wzdęciom. Ekstrakty i olejek rumiankowy wykazują niewielkie działanie antymikrobowe, skuteczniejsze przeciwko bakteriom gram(+) niż gram(-), również minimalne działanie fungistatyczne i antyoksydacyjne.

Preparaty rumiankowe indywidualne lub złożone znajdują następujące zastosowanie:

• w leczeniu schorzeń przewodu pokarmowego, stanach skurczowych, stanach zapalnych żołądka i jelit, dolegliwościach żołądka na tle nerwowym, leczeniu owrzodzeń, nudnościach

• w leczeniu schorzeń dróg oddechowych, nieżytach, stanach zapalnych

• w leczeniu schorzeń wątroby

• w leczeniu nerwic wegetatywnych

• w dermatologii i wenerologii, zewnętrznie do leczenia chorób skóry i błon śluzowych: egzemy, wysypki, urazy, owrzodzenia, żylaki odbytu

• w pediatrii do codziennej kąpieli

• w stomatologii do leczenia stanów zapalnych gardła, uszu, nosa

• w okulistyce do leczenia zapalenia spojówek

Przebieg ćwiczenia:

30 g kwiatów rumianku odważyłyśmy na wadze laboratoryjnej i przesypałyśmy do kolby destylacyjnej. Następnie zalałyśmy zioła 500 ml wrzącej wody i zamontowałyśmy aparat Derynga, który umożliwia prowadzenie destylacji z zamkniętym obiegiem wody destylacyjnej.

Prowadziłyśmy destylację przez okres 2,5 godziny.

Ponieważ uzyskałyśmy bardzo niewielką ilość olejku (0,1 cm³), konieczny był dodatek heksanu w celu lepszego wydobycia olejku.

Przeliczenie zawartości olejku na 100 g surowca:

0,1 cm³ - 30 g rumianku

x - 100 g rumianku

Zawartość olejku w kwiatach rumianku wynosi 0,33 cm³ na 100 g kwiatów rumianku czyli 0,33 %.

Uzyskany olejek został poddany analizie chromatograficznej.