STOSUNEK ADMINISTRACYJNO-PRAWNY

4.1. Pojęcie stosunku administracyjno-prawnego

Stosunek administracyjno-prawny jest jednym z rodzajów stosun­ków prawnych; występuje obok stosunków cywilnoprawnych, stosun­ków pracy itp.

Oczywistym jest, że każdy z rodzajów stosunków prawnych ma sobie tylko właściwe cechy, co umożliwia jego wyodrębnienie. Stosunek admi­nistracyjno-prawny powstaje, gdy podmiot administracji publicznej na pod­stawie norm prawa administracyjnego występuje wobec innego podmiotu (np. obywatela) i gdy nakłada na niego określony obowiązek albo żąda od niego określonego świadczenia, bądź na coś mu zezwala. Oznacza to, że stosunek administracyjny ma charakter władczy, co odróżnia go od stosunku cywilnoprawnego. Podmiot administracji może jednostronnie za­decydować o treści danego stosunku. W sytuacji konfliktu z uczestnikami (stronami) stosunku może on zastosować środki przymusu. Zatem pozy­cja stron tego stosunku nie jest równorzędna. Dominującą pozycję względem pozostałych uczestników stosunku ma organ administracji. Aby zmniejszyć ową nie równorzędność podmiotów, ustanowionych zostało wie­le środków prawnych, które służą do obrony praw i interesów prawnych uczestników stosunku prawnego (osób i jednostek organizacyjnych) przed nieprawidłowymi działaniami organów administracji publicznej. Należą do nich między innymi:

• zasada jawności działań administracji,

• zasada dwuinstancyjności procedury administracyjnej,

• obowiązek czynnego uczestnictwa stron w postępowaniu admini­stracyjnym,

• możliwość zaskarżenia decyzji administracyjnych do NSA.

4.2. Elementy/stosunku administracyjno-prawnego

Z punktu widzenia charakterystyki stosunku administracyjno-prawne­go nieodzowne jest przedstawienie jego elementów składowych, tj. pod­miotów stosunku, jego przedmiotu oraz uprawnień i obowiązków (zwanych inaczej treścią stosunku).

Podmiotami stosunku administracyjno-prawnego są:

a) po pierwsze - organ (podmiot) administracji upoważniony do żądania określonego zachowania się albo świadczenia,

b) po drugie - inny podmiot (strona), którym może być osoba fizyczna lub jednostka, do której kierowany jest nakaz lub zakaz albo która żąda określonego zachowania się od organu administracji.

Drugi podmiot musi być - jak zauważa J. Szreniawski - wyodrębniony organizacyjnie (osoba fizyczna, prawna, czy inna jednostka organizacyjna) i mieć własne interesy prawne.¹³ Podmiotami stosunku administracyjno-prawnego mogą być też tylko organy administracji; takiego rodzaju sto­sunki nazywa się wewnętrznymi stosunkami administracyjno-prawnymi.

Przedmiot stosunku administracyjno-prawnego znajduje się w sferze pra­wem określonych zadań administracji publicznej. Jest on objęty kompe-tencją jednego z podmiotów administracji.

Uprawnienia i obowiązki, będące treścią stosunku administracyjne­go mogą polegać na działaniu, znoszeniu lub zaniechaniu, O obowiąz­kach i uprawnieniach rozstrzygają przepisy prawa administracyjnego, bądź są one określone w treści indywidualnych decyzji administracyjnych. Obo­wiązki i uprawnienia mają charakter osobisty i z zasady nie mogą być prze­noszone na inne osoby, wygasają z chwilą śmierci osoby obowiązanej lub uprawnionej.

4.3. N owiązanie stosunku administracyjno-prawnego

Stosunki administracyjno-prawne mogą powstawać:

• z mocy ustawy (prawa), np. prawa i obowiązki w sferze podatko­wej, obowiązku szkolnego, obowiązku zgłoszenia się do rejestra­cji wojskowej,

• w drodze aktu administracyjnego skierowanego do konkretne­go, indywidualnie oznaczonego adresata (np. decyzja o pozwoleniu na budowę domu),

-przez zgłoszenie się strony z roszczeniem o określone zacho­wanie organu administracyjnego (np. o odszkodowanie za szko­dy związane z budową wodociągu).

Stosunek administracyjno-prawny może też zostać nawiązany przez dzia­łania faktyczne podmiotu administracji publicznej (np. zatrzymanie pojazdu przez policję).

4.4. Rodzaje stosunków administracyjno-prawnych

Biorąc pod uwagę zmienność elementów składowych stosunku administracyjno-prawnego, można za przywoływaną już parą autorską E. Urą i E. Urą wyróżnić: stosunki materialne, stosunki proceduralne (procesowe), stosunki sporno-proceduralne, stosunki egzekucyjne i stosunki nadzo­ru.

a) Stosunki materialne wywołują skutki na podstawie norm prawa materialnego. Prawa i obowiązki obywatela określone są w usta­wach, ale w praktyce najczęściej materializują się w treści aktów (decyzji) administracyjnych adresowanych do konkretnego pod­miotu (jednostki ludzkiej).

b) Stosunki proceduralne powstają z chwilą wszczęcia postępo­wania administracyjnego, a kończą się w momencie wydania de­cyzji administracyjnej. Podstawą prawną tego rodzaju stosunków są przepisy o postępowaniu administracyjnym. Stosunki te mają charakter czasowy (przejściowy).

c) Stosunki sporno-proceduralne są odmianą stosunków proce­sowych. Ich podstawę prawną stanowią przepisy dopuszczające możliwość zaskarżenia decyzji administracyjnych do sądu admi­nistracyjnego. Stosunki te trwają od momentu zaskarżenia decy­zji do rozstrzygnięcia sprawy przez NSA.

d) Stosunki egzekucyjne nawiązywane są między organem egzeku­cyjnym a zobowiązanym i wierzycielem. Są one efektem zasto­sowania środków przymusu prowadzących do podporządkowania się zobowiązanego aktom (decyzjom) organu administracyjnego.

e) Stosunki nadzoru - występuj ą między organem sprawującym nad­zór a organem nadzorowanym.

Istnieje też podział stosunków administracyjnych na: stosunki ad hoc (czasowe) i stosunki trwałe. Stosunki administracyjne ad hoc odnoszą się do jednorazowego, konkretnego działania (np. okazanie paszportu na gra­nicy). Stosunki administracyjno-prawne trwałe mają większe znaczenie w procesie administrowania. Mogą być związane z prawami i obowiązkami osobistymi (np. obowiązkiem szkolnym, obowiązkiem służby wojskowej). Podział ten dotyczy stosunków materialnych.

---