Promocja zdrowia i edukacja zdrowotna
Promocja zdrowia jako zadanie opieki zdrowotnej
Ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych mówi (art.15 ust.2 p.2), że świadczeniobiorcy zapewnia się i finansuje ze środków publicznych m.in.:
„świadczenia na rzecz zachowania zdrowia, zapobiegania chorobom i wczesnego wykrywania chorób, w tym obowiązkowe szczepienia ochronne.”
Art.27 tejże ustawy określa zakres świadczeń na rzecz zachowania zdrowia, zapobiegania chorobom i wczesnego ich wykrywania:
1) propagowanie zachowań prozdrowotnych w szczególności poprzez zachęcanie do indywidualnej odpowiedzialności za własne zdrowie;
2) wczesną wielospecjalistyczną i kompleksową opiekę nad dzieckiem zagrożonym niepełnosprawnością lub niepełnosprawnym;
3) profilaktyczne badania lekarskie w celu wczesnego rozpoznawania chorób, ze szczególnym uwzględnieniem chorób układu krążenia oraz chorób nowotworowych;
4) promocję zdrowia i profilaktykę, w tym profilaktykę stomatologiczną obejmującą dzieci i młodzież po ukończeniu 19 r. życia.
5) prowadzenie badań profilaktycznych obejmujących kobiety w ciąży, w tym badań prenatalnych zalecanych w grupach ryzyka i u kobiet powyżej 40 r. ż. oraz profilaktyki stomatologicznej;
6) profilaktyczną opiekę zdrowotną nad dziećmi i młodzieżą w środowisku nauczania i wychowania;
7) wykonywanie szczepień ochronnych;
8) wykonywanie badań z zakresu medycyny sportowej obejmujących dzieci i młodzież do ukończenia 21 r.ż. uprawiających sport amatorski.
Z ustaw: o zawodzie lekarza, o zawodzie pielęgniarki i położnej, także wynika m.in. obowiązek:
- realizowania zadań z zakresu promocji zdrowia.
Obowiązek zapobiegania chorobom wynika także z Kodeksu Etyki Lekarskiej oraz Kodeksu Etyki Pielęgniarek i Położnych.
Podstawowa opieka zdrowotna (poz)
Jest obszarem opieki zdrowotnej stanowiącym miejsce wejścia do systemu opieki zdrowotnej.
Głównym celem poz jest poprawa i utrzymanie dobrego stanu zdrowia jednostek i rodzin.
Do celów szczegółowych należy zaliczyć:
- wczesne wykrywanie i rozpoznawanie odchyleń w stanie zdrowia,
- rozpoznawanie potrzeb zdrowotnych
- wykrywanie czynników zagrożeń zdrowia
Wg ustawy o ZOZ, zadaniem poz jest m.in. udzielanie indywidualnych świadczeń:
profilaktycznych,
diagnostycznych,
leczniczych i
rehabilitacyjnych.
Placówki poz są najczęściej zlokalizowane w pobliżu miejsca zamieszkania podopiecznych, co stwarza dogodne warunki do obserwacji i kontroli środowiska w jakim żyją.
Z kolei podopieczni (pacjenci) mają ułatwiony kontakt i możliwość korzystania ze świadczeń zdrowotnych na miejscu. Dzięki temu ze świadczeń poz korzysta relatywnie najwięcej ubezpieczonych.
Wdrażanie polityki promocji zdrowia może się odbywać co najmniej na sześciu poziomach na których istnieje możliwość zmniejszenia ryzyka zachorowań, poziomie:
1) jednostki,
2) rodziny,
3) społeczności lokalnej,
4) poprzez działania poz,
5) środków przekazu,
6) administracji rządowej i samorządowej.
Poz - odgrywa kluczową rolę we wspieraniu jednostek, rodziny i lokalnych społeczności we wdrażaniu polityki promocji zdrowia.
Z punktu widzenia społeczeństwa lekarz jest szczególnie wiarygodnym źródłem informacji.
Możliwość kontaktu członków społeczności lokalnej ze świadczeniami poz jest bardzo duża.
Około dwie trzecie wizyt w placówkach opieki podstawowej to wizyty ponowne, co stwarza możliwość pomnażania świadczeń prewencyjnych i dokonywania badań kontrolnych.
Pierwsze próby włączenia działań promocji zdrowia do zadań lecznictwa podstawowego podjęto na początku lat 90 ub. wieku a prekursorem była W. Brytania.
Środowisko promocji zdrowia w poz ma docelowo w Polsce tworzyć ok. 16 - 20 tys praktyk lekarza rodzinnego wraz z jego personelem pomocniczym - łącznie ok. 60 000 pracowników.
Lekarz rodzinny może (i powinien!) wykorzystać każdą wizytę pacjenta jako okazję do promocji zdrowia.
Lekarz rodzinny (LR) może zagwarantować to, że:
działania promujące zdrowie będą długoterminowe, systematyczne i spójne pomiędzy wszystkimi współpracującymi instytucjami medycznymi (LR, pielęgniarka środowiskowa, lekarz specjalista, psycholog itp.)
skończą się akcje „jednego dnia” promocji zdrowia a odpowiednie działania będą wdrożone i kontynuowane przez cały rok
LR jako lider lokalnej społeczności, poprzez współpracę z lokalnymi mediami, władzami samorządowymi, kościołami oraz instytucjami użyteczności publicznej, może się przyczynić do istotnych i długofalowych zmian w zakresie kształtowania i wdrażania racjonalnej polityki promowania zdrowia.
W Raporcie WHO Regionu Europejskiego zostały określone zadania dla podstawowej opieki zdrowotnej i dotyczyły one m.in. następujących działań z zakresu profilaktyki zdrowotnej:
Choroba niedokrwienna serca - walka z: paleniem, wysokim poziomem cholesterolu we krwi, nadciśnieniem tętniczym, nadwagą i małą aktywnością fizyczną,
Choroby naczyń mózgowych - walka z nadciśnieniem tętniczym, nadwagą, nadużywaniem alkoholu i soli,
Nowotwory - walka z: paleniem, nieodpowiednią dietą,
Zdrowie seksualne - AIDS, niechciane ciąże.
Pacjenci inspirowani przez lekarza powinni wybierać szczegółowe cele krótkoterminowe osiągane w perspektywie czasu do 2 miesięcy i co najmniej 1 cel odległy.
Lekarz i pacjent powinni oceniać postępy regularnych badań kontrolnych.
Lekarz powinien skutecznie mobilizować także członków rodziny, społeczność lokalną, media lokalne, do wspierania i pomocy w realizacji założonych celów z zakresu promocji zdrowia.
Promocja zdrowia - lekarz specjalista
Specjalistyczne świadczenia zdrowotne udzielane ambulatoryjnie jak i w szpitalu stanowią przedłużenie opieki podstawowej w sytuacjach wymagających pogłębionych badań, zaangażowania zaawansowanej technologii:
- diagnostycznej,
- leczniczej lub
- rehabilitacyjnej
Zadania promocji zdrowia mogą realizowane w ramach świadczeń specjalistycznych drugiego a nawet trzeciego poziomu referencyjnego z tendencją do powrotu pacjenta pod opiekę lekarza podstawowej opieki zdrowotnej po zakończeniu leczenia specjalistycznego.
Nie ma żadnych powodów aby w całym okresie opieki specjalistycznej przerywać działania z zakresu promocji zdrowia (z wyjątkiem bardzo wczesnego okresu pooperacyjnego - zwłaszcza po rozległych zabiegach chirurgicznych, i w okresie zaawansowanej niewydolności narządowej).
Specjalistyczne ukierunkowanie działań promujących zdrowie w szczególności w zakresie profilaktyki wymaga najczęściej użycia sprzętu i środków pozostających w dyspozycji specjalisty a także udzielania wskazówek i zaleceń przez specjalistę z określonej dziedziny, co jest bardzo przekonywujące dla pacjenta.
W Polskim systemie szkolenia specjalizujących się lekarzy istnieje obowiązek odbycia szkolenia z zakresu zdrowia publicznego w tym z zakresu promocji zdrowia.
Podobny obowiązek dotyczy specjalizujących się pielęgniarek i innych profesjonalistów medycznych.
Promocja zdrowia w innych profesjach medycznych
Dotyczy tych pracowników opieki zdrowotnej którzy mają bezpośredni kontakt z pacjentami lub ich rodzinami. Szczególną rolę odgrywają tutaj psycholodzy kliniczni i rehabilitanci ale także swoją rolę do spełnienia w działaniach na rzecz promocji zdrowia mają np. technicy analityki, rtg czy farmacji.
Psycholodzy kliniczni
W ramach promocji zdrowia psycholog uczy m.in.:
jak opanowywać sytuacje stresowe
jak radzić sobie z niepełnosprawnością
jak „współżyć” z chorobą, zwłaszcza przewlekłą.
Zależności pomiędzy zdrowiem fizycznym a psychicznym stały się podstawą rozwoju tzw. medycyny psychosomatycznej.
Lekarze, magistrowie i technicy rehabilitacji
Rehabilitacja nie ogranicza się tylko do zwalczania zaburzeń funkcji układu ruchowego ale dotyczy także zaburzeń:
funkcji układu krążenia (zwłaszcza po zawale m. sercowego czy operacjach na sercu)
funkcji układu nerwowego (np. niedowłady, porażenia)
funkcji układu oddechowego (np. po operacjach na tkance płucnej)
Technicy medyczni
Pracownicy laboratoriów medycznych, pracowni rtg, farmaceuci - wykonując swoje zawody mają dużą możliwość wpływu na zdrowie pacjentów, nie tylko wskutek bezpośrednio realizowanych świadczeń medycznych ale także poprzez świadome lub „przypadkowe” potwierdzanie rady udzielonej wcześniej przez lekarza lub pielęgniarkę.
Czasami takie potwierdzenie ostatecznie przekonuje pacjenta do konieczności np. zmiany dotychczasowego stylu życia.
Pracownicy ci mogą także udzielać istotnych w procesie promocji zdrowotnej porad i informacji o charakterze edukacji zdrowotnej nie tylko samym pacjentom ale także towarzyszącym im rodzinom.
1