P. Sztompka - Zaufanie. Fundament społeczeństwa

Zaufanie to podstawa interakcji, fundament porządku społecznego (pozwala na utrzymanie wzajemnych kontaktów), ekonomicznego i politycznego. Zaufanie to element jakości życia i dobrej organizacji społeczeństwa, korelujący z takimi wartościami, jak : wydajniejsza gospodarka, lepsze szkoły, większa zdrowotność, efektywny rząd, mniejsza przestępczość, poczucie dobrobytu i szczęścia osobistego.

Funkcje zaufania - konsekwencje dla partnerów i szerszych zbiorowości, do jakich prowadzi obdarzanie partnerów zaufaniem

• funkcje aktu zaufania - obdarzania kogoś zaufaniem, powierzanie mu czegoś

• funkcje pozytywnej reakcji na zaufanie - wykazanie się wiarygodnością, spełnienie oczekiwań, zwracanie powierzonej rzeczy, czy wartości, odwzajemnienie zaufania

• funkcja zaufania dla partnerów

• funkcje dla szerszego społeczeństwa - wspólnoty, grupy

• funkcje, jakie zaufanie ma dla osoby obdarzającej i obdarzanej zaufaniem

Funkcje dla partnerów:

• zaufanie uwalnia i mobilizuje ludzką podmiotowość

• wyzwala kreatywne, nieskrępowane, innowacyjne, energiczne działania wobec innych ludzi

• odchodzi się od skrupulatnego przestrzegania ustalonego porządku (podnoszenie poziomu mobilizacji, aktywizmu i wolności)

• możliwość działania zwiększa się proporcjonalnie do wzrostu zaufania

• jesteśmy bardziej otwarci w stosunku do innych ludzi

• chętniej inicjujemy interakcje, wchodzimy z innymi w trwałe relacje

• ufność łączy się z optymizmem, poczuciem sprawstwa, życzliwością, tolerancją, szacunkiem dla innych

• nieufność powoduje, że wahamy się czy inicjować interakcje

• starannie sprawdzamy wszystkie nasze posunięcia

• zawsze postępujemy w rutynowy sposób

• ogólny poziom mobilizacji, aktywizmu i wolności obniża się

• nieufność charakteryzuje defensywny pesymizm, poczucie bezsilności, pasywizm, wrogość wobec innych, ksenofobia, itp.

Funkcje dla szerszej wspólnoty :

• pobudza towarzyskość, skłania do wspólnego uczestnictwa stowarzyszeniach

• wzbogaca więzi międzyludzkie

• powiększa pole interakcji i pozwala na nawiązanie bliższych kontaktów z innymi, co zwiększa kapitał społeczny

• sprzyja komunikacji, tolerancji, akceptacji dla obcych

• dopuszcza istnienie różnic kulturowych i politycznych

• wzmacnia więzi między jednostką a wspólnotą

• wpływa na poczucie tożsamości i wytwarza silną solidarność zbiorową

• skłania ludzi do współpracy, pomagania sobie nawzajem a nawet do gotowości poświęcenia na rzecz innych

• nieufność podkopuje kapitał społeczny

• prowadzi do izolacji, rozpadu stowarzyszeń, erozji więzi międzyludzkich

• uaktywnia postawy obronne, wrogie stereotypy, plotki i uprzedzenia

• prowadzi do alienacji i wykorzenienia jednostki (poszukuje się alternatywnych form tożsamości np.
  w gangu, mafii, itp.)

Zaufanie może mieć charakter :

• powierniczy - liczymy na właściwą troskę o powierzona dobra i ich zwrot w przewidzianym czasie

• wzajemny - możemy liczyć na wzajemne zaufanie i wszystkie płynące z tego satysfakcje

Koherencja (trafność) zaufania - obdarzanie zaufaniem osób wiarygodnych lub nieufnością osób niewiarygodnych (np. kobiety, która się rozwiodła już 5 razy nie uważamy za dobrą kandydatkę na żonę)

Niekoherencja zaufania - obdarzanie ślepym zaufaniem osób niegodnych zaufania lub obsesyjną nieufnością osób wiarygodnych (np. Ci, którzy wierzą oszustom lub podejrzewają o najgorsze altruistów)

• traci się potencjalne korzyści, jakie moglibyśmy odnieść, gdybyśmy wyzbyli się nieufności

• zwykle dotkliwiej odczuwamy realne straty niż brak potencjalnych zysków (gdy straci się pieniądze na funduszu inwestycyjnym odczuje się to mocniej, niż jeśli zrezygnujemy z udziału w zyskownym funduszu) - niebezpieczniejsze jest przedwczesne zaufanie niż niewczesna nieufność

Zaufanie ślepe lub naiwne - człowiek ignoruje oznaki niewiarygodności i nie bierze pod uwagę dowodów świadczących przeciw komuś przez co ponosi kosztowne straty (np. żona, która odkrywa kłamstwa i zdrady męża).

Skrajnym podejściem do ślepego lub naiwnego zaufania jest zaufanie do despotycznego władcy (np. Hitler).

Dysfunkcjonalny charakter nieufności : obsesyjna lub paranoiczna nieufność, całkowite lekceważenie świadectw czyjejś wiarygodności, co wiąże się z utratą potencjalnych szans na nawiązanie kontaktu lub wręcz z całkowitym wycofaniem się z korzystnej relacji.

Kategorie systemów zaufania

• spełnia się oczekiwania partnerów i odwzajemnia zaufanie - współpraca, kultura zaufania

• dominuje ślepe, naiwne zaufanie - kultura zaufania ma charakter jednostronny

• dominuje uzasadniona nieufność - kultura nieufności, cynizm i podejrzliwość

• dominuje obsesyjna nieufność

Moralne właściwości zaufania Zaufanie nie jest samo w sobie dobre lub złe, jest pojęciem względnym.

• Kiedy istnieje zbieżność wewnętrznej funkcjonalności zaufania (dla partnerów i grup, do których należą)
  i zewnętrznej funkcjonalności zaufania (dla szerszego społeczeństwa) - mówimy o zaufaniu kosmopolitycznym i ekumenicznym lub „moralnym familizmie”, który łączy (na podobieństwo rodziny) wspólnoty z szerszym społeczeństwem (zaufanie pomaga w podejmowaniu wspólnych działań, pożytecznych dla szerszego społ. - zapewnienie towarów, usług, pomocy duchowej itp.)

• Wewnętrzna funkcjonalność NIE jest zbieżna z zewnętrzną funkcjonalnością zaufania - wyraźne rozgraniczenie na „my” i „oni”, „amoralny familizm”, wewnętrzne zaufanie grupy jest skierowane przeciwko innym (mafie, gangsterzy, skrajne grupy religijne, itp.)

Funkcjonalne substytuty zaufania - rozpowszechnione i zinstytucjonalizowane praktyki towarzyszące kulturze nieufności i cynizmu, które zaspokajają potrzeby normalnie zaspokajane przez zaufanie

Kiedy brakuje zaufania powstała w ten sposób próżnia zapełnia się alternatywnymi rozwiązaniami, spełniającymi podobne funkcje, co zaufanie.

Istnieją 3 formy występowania substytutów:

• indywidualne praktyki

• strategie o regularnym charakterze, rozpowszechnione

• reguły kulturowe określające pewne zachowanie (forma normatywna), a nawet instytucje przeznaczone do radzenia sobie z brakiem zaufania