RACHUNKOWOŚĆ

POJĘCIE, FUNKCJE, ZASADY, RODZAJE

PRZEPISY

1. ustawa z 29 września 1994 r. o rachunkowości (Dz. U. z 1994 r., Nr 121, poz. 591 z późn. zm.)

obowiązuje od 1 stycznia 1995 r.

nowelizacja z dnia 9 listopada 2000 r. (Dz. U. z 2000 r., Nr 131, poz. 1186)

dostosowanie polskiego prawa bilansowego do rozwiązań obowiązujących w krajach Unii Europejskiej i Międzynarodowych Standardów Rachunkowości

2. Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej (MSSF)

3. Międzynarodowe Standardy Rachunkowości (MSR)

4. Krajowe Standardy Rachunkowości

Rachunkowość - jest uniwersalnym i elastycznym systemem informacyjno-kontrolnym odzwierciedlającym przebieg i rezultaty działalności gospodarczej przedsiębiorstw.

Wg. Amerykańskiego Stowarzyszenia Księgowych rachunkowość - to stopień identyfikacji, pomiaru, przetwarzania i przekazywania informacji ekonomicznych, pozwalających na sformułowanie opinii i decyzji przez użytkowników informacji.

Za kolebkę rachunkowości uważa się Włochy. Jej początki przypadają na XIV wiek, gdy w księgach handlowych kupców i bankierów zastosowano po raz pierwszy metodę podwójnego zapisu w zamkniętym zespole kont.

Zasady i metody księgowości jako pierwszy przedstawił w 1494 r. LUCA PACIOLI.

Przedmiot rachunkowości - to określone zjawiska i procesy gospodarcze występujące w podmiotach gospodarczych.

Podmioty rachunkowości - to jednostki prowadzące rachunkowość, a za jednostkę uznaje się każdy podmiot wyodrębniony majątkowo.

FUNKCJE RACHUNKOWOŚCI

• funkcja informacyjna - polega na tworzeniu informacji dotyczących zjawisk i procesów gospodarczych i ich dostosowywaniu do potrzeb informacyjnych użytkowników informacji w celu formułowania opinii i podejmowania decyzji; można wyróżnić wewnętrznych (menedżerowie firmy) i zewnętrznych odbiorców informacji (banki, inwestorzy itp.);

• funkcja ewidencyjna - jako system ewidencyjny - zajmuje się dokumentacją operacji gospodarczych będących przedmiotem ewidencji oraz ujmowaniem skutków tych operacji; następuje to przez chronologiczny zapis tych operacji w księgach rachunkowych;

• funkcja optymalizacyjna - polega na stworzeniu podstaw do dokonywania wyboru optymalnych wariantów działania poprzez dostarczanie informacji opisujących różne sytuacje decyzyjne w jednostkach gospodarczych;

• funkcja kontrolna - przejawia się w:

• kontroli terminowości i prawidłowości rozliczeń finansowych,

• kontroli celowości zużycia środków produkcji,

• kontroli wykonywania planowanych zadań;

• funkcja analityczna - wyraża się badaniem i interpretacją informacji dostarczanych przez system rachunkowości w celu oceny sytuacji majątkowej i finansowej oraz wyników finansowych i efektywności działalności jednostki gospodarczej;

• funkcja rozliczeniowa - polega na tym, że zapisy księgowe umożliwiają ścisłe ustalenie kwot pieniężnych stanowiących należności i zobowiązania w stosunku do innych jednostek uczestniczących w społecznym procesie gospodarowania (budżetu, instytucji finansowych, własnych pracowników);

• funkcja dowodowa - wyraża się w prowadzeniu rachunkowości w sposób umożliwiający wykorzystanie różnych urządzeń księgowych jako wiarygodnych dowodów w postępowaniach sądowych i podatkowych przez sądy i organy ścigania oraz urzędy kontroli skarbowej.

RODZAJE RACHUNKOWOŚCI

Rachunkowość jednostki gospodarczej, może być podzielona na części przy zastosowaniu różnych kryteriów. Najważniejszy jest jednak podział z punktu widzenia rodzaju odbiorców. Przez wyróżnienie zewnętrznych i wewnętrznych odbiorców informacji otrzymuje się podział na:

1. rachunkowość finansowa - tworzy informację o działalności gospodarczej w okresie przeszłym, głównie dla potrzeb odbiorców zewnętrznych, np. GUS, Izby Skarbowej. Podstawowym źródłem tych informacji podstawową są sprawozdania finansowe. Rachunkowość ta obejmuje:

• księgowość czyli system ewidencji operacji gospodarczych,

• sprawozdawczość finansową,

• analizę sprawozdań finansowych.

2. rachunkowość zarządcza (menedżerska) - jest nastawiona na dostarczanie informacji dla potrzeb wewnętrznych i stanowi podstawę podejmowania decyzji w przyszłych okresach.

ZASADY RACHUNKOWOŚCI

Rachunkowość jednostki gospodarczej powinna być prowadzona w taki sposób, aby dostarczane przez nią informacje miały walor wiarygodności i użyteczności dla ich odbiorców wewnętrznych oraz zewnętrznych. Najważniejsze zasady rachunkowości to:

• zasada wiernego obrazu - zakład, że informacje dostarczane przez rachunkowość powinny odzwierciedlać prawdziwy i rzetelny obraz działalności jednostki gospodarczej;

• zasada kontynuacji działania - istotą tej zasady jest przyjęcie założenia, że dana jednostka gospodarcza będzie nadal prowadzić swoją działalność w dającej się przewidzieć przyszłości;

• zasada memoriałowa - zobowiązuje jednostki gospodarcze do ujęcia transakcji i zdarzeń gospodarczych z chwilą ich wystąpienia, a nie w momencie wpływu lub wypływu środków pieniężnych;

• zasada współmierności przychodów i kosztów - oznacza, że koszty związane z danymi przychodami powinny być przypisane do tego samego okresu sprawozdawczego;

• zasada ostrożności (ostrożnej wyceny) - dotyczy takiej wyceny majątku i kapitału jednostki gospodarczej, aby nie został zniekształcony jej stan majątkowy i finansowy oraz wynik finansowy;

• zasada ciągłości działania -polega na stosowaniu jednakowych zasad i polityki prowadzenia rachunkowości w poszczególnych latach obrotowych;

• zasada periodyzacji (okresowości) - oznacza podział czasu działalności jednostki gospodarczej na okresy, którymi są rok obrotowy i okresy sprawozdawcze;

• zasada podmiotowości - polega na prowadzeniu rachunkowości w jednostkach gospodarczych, które są wyodrębnione pod względem majątkowym, organizacyjnym i prawnym;

• zasada porównywalności - zakłada możliwość dokonywania porównań między różnymi jednostkami gospodarczymi;

• zasada istotności - zobowiązuje jednostki gospodarcze do wykazywania w sprawozdaniach finansowych tych wszystkich informacji, które mają istotne znaczenie dla oceny sytuacji jednostki i zdarzeń oraz dla podejmowania decyzji ekonomicznych;

• zasada wyższości treści nad formą - oznacza, wykazywanie w księgach rachunkowych operacji gospodarczych zgodnie z ich treścią i rzeczywistością gospodarczą, nawet jeśli forma odbiegałaby od przyjętych rozwiązań; zasada ta dopuszcza stosowanie pewnych uproszczeń, pod warunkiem iż nie wpłynie to ujemnie na prawdziwy obraz jednostki.

FORMA EWIDENCJI KSIĘGOWEJ

Przez formę księgowości, nazywaną również formą ewidencji księgowej, rozumie się zespół celowo dobranych i wzajemnie powiązanych urządzeń księgowych, takich jak dziennik, konta, tablice, rejestry, w których dokonuje się zapisów księgowych według ustalonych zasad.

W zależności od zastosowanych urządzeń ewidencyjnych wyróżnia się następujące formy księgowości:

1. forma włoska

Jest najstarszą formą ewidencji. Polega na odrębnym dokonywaniu ręcznych zapisów w dwóch urządzeniach księgowych: dzienniku oraz księdze głównej. Dziennik wykorzystuje się do zapisów w porządku chronologicznym a w księdze głównej zapisy dokonywane są w układzie systematycznym

2. forma tabelaryczne

Polega na stosowaniu jednego urządzenia ewidencyjnego zwanego dziennikiem-główną. Zapisy operacji gospodarczych dokonywane są jednocześnie w dwóch częściach: w porządku chronologicznym - w pierwszej części, w układzie systematycznym - w drugiej części. Ze względu na ograniczoną liczbę kont syntetycznych w dzienniku-głównej forma ta może mieć zastosowanie jedynie w małych jednostkach gospodarczych, w których nie ma potrzeby stosowania wielu kont.

3. forma przebitkowa

Polega na wykorzystaniu dwóch urządzeń ewidencyjnych: dziennika oraz zbioru kartotek kont. Na urządzenia tych dokonywane są przez kalkę równocześnie zapisy operacji gospodarczych: w dzienniku w porządku chronologicznym, a na kartotece - w układzie systematycznym. Stosowna w jednostkach gospodarczych, w których dokonuje się dużej liczby operacji gospodarczych wymagających stosowania większej liczby kont księgowych.

4. forma rejestrowa

W formie tej wykorzystuje się specjalne urządzenia ewidencyjne zwane rejestrami. Rejestr obejmuje wszystkie dowody księgowe dotyczące danego rodzaju transakcji i ma postać urządzenia ewidencyjnego, w którym jeden wiersz jest przeznaczony dla poszczególnych dokumentów dotyczących określonej transakcji, natomiast poszczególne kolumny są przyporządkowane układowi systematycznemu. Ewidencja operacji gospodarczych jest dokonywana przy zastosowaniu zapisu liniowego, polegającego na wykazywaniu w jednym wierszu rejestru danych ze wszystkich dokumentów związanych z daną transakcją. Rejestry prowadzi się dla każdego miesiąca odrębnie.

TECHNIKI KSIĘGOWOŚCI

Ewidencja księgowa może być prowadzona w jednostkach gospodarczych przy zastosowaniu różnych technik.

Technika księgowości - to zespół urządzeń technicznych (maszyn) wykorzystywanych w procesie przetwarzania danych księgowych. W zależności od rodzaju stosowanych urządzeń wyróżnia się następujące techniki księgowości:

1. ręczną technikę księgowości,

2. maszynową technikę księgowości,

3. komputerową technikę księgowości.

KOLEJNOŚĆ PRAC W SYSTEMIE KSIĘGOWOŚCI

1. Otwarcie kont na podstawie bilansu początkowego

2. Ewidencja operacji zgodnie z regułą podwójnego zapisu

3. Sporządzenie zestawienia obrotów i sald

4. Sporządzenie bilansu końcowego na postawie zestawienia obrotów i sald

5. Zamknięcie kont na podstawie zatwierdzonego bilansu