Andrzej Paluch: MISTRZOWIE ANTROPOLOGII SPOŁECZNEJ

Nie da się bez zastrzeżeń zdefiniować antropologii społecznej jako nauki o kulturze. Jest to też nauka o społeczeństwie i o rozwoju cywilizacji. Można powiedzieć, że jest ona specyficznym sposobem uprawiania socjologii z szczególnym uwrażliwieniem na jedność człowieka w jego różnorodności.

Antropologia społeczna a antropologia kulturowa właściwie dwie nazwy na tą samą dyscyplinę, ale inaczej pojmowaną - stawia różne problemy i inaczej zadaje problemy teoretyczne.

WSTĘP

Antropologia społeczna - obok językoznawstwa, psychologii, socjologii i innych nauk humanistycznych - jest dziedzictwem XIX wiecznego rozwoju myśli europejskiej. Nauka porównawcza o różnych ludach i kulturach. Swoje źródła ma już w oświeceniu; powstała jako nauka historyczna. Data umowna: 1859 rok - dzieło niemieckiego etnografa i historyka kultury - Theodora Waitza.

Z gr. ANTROPOLOGIA = człowiek + słowo, myślenie, rozum

Szeroko zakrojona nauka o człowieku obejmująca takie dyscypliny jak: antropologia fizyczna, archeologia, etnografia, folklorystyka, językoznawstwo, filologia klasyczna, antropologia społeczna (kulturowa - w tradycji amerykańskiej). Z czasem nastąpił rozdział tych dyscyplin). Zainteresowania antropologiczne sięgają już starożytności, przez średniowiecze aż po wiek XV - epoka wielkich odkryć geograficznych była decydującym impulsem ożywiającym zainteresowanie antropologiczne.

Była to epoka ewolucjonizmu: wywodził się bezpośrednio z XVIII - wiecznej filozofii historii naturalnej i XVII - wiecznej koncepcji linearnego postępu; w XIX wieku stał się systemem teoretycznym i światopoglądowym - stanowił o specyfice kultury intelektualnej.

Przeciwstawiał się XIX - wiecznej ortodoksji chrześcijańskiej (Pismo Św. jako źródło historyczne + przekonanie o wyjątkowym miejscu człowieka w świecie. ) Stopniowo się to wzmacniało:

• W latach '30 Charles Lyell występuje z zasadą jednorodności świata.

• Potem John S. Mill twierdzi, że działania ludzkie podlegają niezmiennym prawom.

• Darwin pośrednio neguje koncepcję boskiej interwencji w rozwój kultury. Jednorodność i zmienność form organicznych oraz prawidłowość ich rozwoju od niższych do złożonych.

• John Tyndall i inni przeciwstawiają naukę religii.

Teoria ewolucji w postaci systematycznej - po raz pierwszy: przyrodnik Jean B. A. Lamarck (1809) - zasada rozwoju od form prostszych do złożonych, wpływ środowiska na przemiany gatunkowe, prawidłowości zachodzących w przyrodzie procesów naturalnych. ukształtowanie ogólnej wizji zmienności, rozwoju i ewolucji świata.

Ewolucjonistyczna perspektywa dominowała też w myśli społecznej. Decydujący wpływ nauk przyrodniczych; ale jednocześnie posiada swój niezależny rodowód. Jest to bardziej poszerzona i zreinterpretowana XVIII - wieczna teoria historii naturalnej, a nie przeniesienie teorii ewolucji biologicznej do świata zjawisk społecznych.

Teoria ewolucji biologicznej to teoria populacyjna i statystyczna; teoria ewolucji społecznej ma natomiast charakter konstrukcji typologicznej.

Ewolucjonizm nie jest też w żadnym wypadku orientacją „historyczną”

Auguste Comte i Herbert Spencer - najpełniejsze wyrażenie ewolucjonistycznego punktu widzenia w XIX - wiecznej nauce społecznej.

Comte - propaguje nowy program filozofii pozytywistycznej, a także uniwersalny schemat rozwoju umysłu ludzkiego i cywilizacji. Trzy stadia: TEOLOGICZNE, METAFIZYCZNE i NAUKOWE (pozytywistyczne). Różnice między poszczególnymi społeczeństwami wynikają z odmiennej szybkości ich przeobrażeń.

Spencer - idea ewolucji społecznej jako części totalnego procesu ewolucji naturalnej (obejmującej wszelkie zjawiska). Rozumie to jako przechodzenie ze stanu jednorodności do stanu wielorodności; od form prostych do złożonych, od nieuporządkowanych do uporządkowanych, od nieokreślonych do określonych. Rozwój przebiega od stadiów niższych do wyższych, a społeczeństwa pierwotne reprezentują zahamowania rozwoju (warunki środowiska geograf.)

Podział na epoki: KAMIENIA BRĄZU ŻELAZA

Wszystko to było wspierane przez rozwój i odkrycia archeologii.

Edward Burnett TYLOR (1832-1917)

Urodzony w Londynie, lata 1855-56 - podróż do Ameryki. Badał tereny Meksyku i Francji. Włączył się do sporu na temat genezy rozwoju człowieka i cywilizacji. Nawiązywał do myśli społecznej Oświecenia francuskiego i szkockiego; sprzeciwiał się koncepcji degeneracji kultur, która miała wielu zwolenników w kręgach chrześcijańskich.

Największe dzieło: Primitive Culture

Od 1883 - pierwsze na świecie regularne wykłady z zakresu antropologii społecznej - Oxford W 1896 został profesorem - dyscyplina ta uzyskała status uniwersytecki.

Potem głównie pisał prace popularyzatorskie.

ANTROPOLOGIA EWOLUCJONISTYCZNA

Naturalna historia rodzaju ludzkiego, najwyższy dział zoologii i zarazem bilogii. W jej skład wchodzą: anatomia i fizjologia (budowa ciała ludzkiego), psychologia (umysł), filologia (język), etyka (obowiązki człowieka i reguły postępowania), socjologia i nauki o kulturze (pochodzenie i rozwój sztuk i nauk, poglądów, wierzeń, zwyczajów, praw i instytucji), archeologia i geologia (opisuje sposób istnienia w/w elementów i reliktów).

Problem: Konfrontacja z tezami światopoglądu - idea REGRESU KULTURY sięga ona czasów Hezjoda: ludy pierwotne są tak odmienne od cywilizacji europejskiej, a ich kultura na takim szczeblu rozwoju (w stosunku do kultury chrześcijańskiej), że jedyną konsekwencją jej istnienia może być upadek.

Nie negował możliwości upadku kultury (wiele faktów potwierdzało, że jest to możliwe, np. niektóre kultury afrykańskie czy indiańskie), ale utrzymywał, że procesy postępu są znacznie silniejsze wobec procesów regresu. W obronie wskazywał na ciągłość kultur w czasie - uporządkowanie faktów kulturowych od „stanu dzikości” do „cywilizacji wyższej”.

Pytanie o powstanie kultury pozostawiał otwartym: sam „stan dzikości” jest już przecież rozwiniętą kulturą. TEZA o stałości praw zmiany kulturowej, która zawsze i wszędzie prowadzi do coraz lepszego wyposażenia kulturowego człowieka. Popierał to faktami historycznymi, np. zastępowanie starych urządzeń nowymi - lepszymi. (walka z przeżytkami niższej kultury).

ROZWÓJ i POSTĘP - to sposób istnienia kultury w czasie.

Czerpał z poglądów Niemca - Adolfa Bastiana - „... o rozwoju kultury decyduje naturalna wynalazczość człowieka.”

Założenie o tożsamości natury ludzkiej i psychicznej jedności rodzaju ludzkiego. Człowiek wszędzie rozwija podobne „idee elementarne” - czynniki zewnętrzne / kulturowe powodują, że przejawiają się one jako „idee ludowe” - różnicują kultury.

Kultura rozwija się na mocy naturalnych procesów, nakazujących człowiekowi poszukiwanie coraz lepszych sposobów zaspokajania potrzeb. ZASADA UNIWERSALNOŚCI I ZBIEŻNOŚCI ROZWOJU KULTURY (duża rola warunków środowiskowych, kontaktów i zapożyczeń kulturowych - ludzie w odmiennych warunkach tworzą odmienne zjawiska kulturowe).

„…podstawowym mechanizmem rozwoju jest naturalna wynalazczość człowieka, prowadząca do podobnych rezultatów w podobnych warunkach.”

Zasada ciągłości kultury - genetyczne powiązanie sekwencji następujących po sobie stadiów rozwoju. Każdy etap może być zrozumiały tylko po poznaniu poprzedzającego go stanu. „jedno zdarzenie jest zawsze dzieckiem drugiego, nie powinniśmy nigdy zapominać o pokrewieństwie.” Sięgać należy aż do genezy zjawiska.

Pytanie: Jak odtworzyć najwcześniejsze etapy rozwoju na podstawie istniejących źródeł ? założenie o niezmienności praw rozwoju i nierównomiernej szybkości rozwoju poszczególnych kultur; (obecne kultury pierwotne są zbliżone w formie do dawno minionych faz rozwoju kultur bardziej rozwiniętych - kłóciło się to z etnocentryzmem europejskim).

NAUKA O KULTURZE

Antropologia w swym klasycznym ujęciu to nauka syntetyzująca osiągnięcia różnych szczegółowych dyscyplin zajmujących się poszczególnymi aspektami bytowania człowieka na ziemi. Człowieka w otaczającym go świecie wyróżnia jego kultura - wyznacza granicę między człowiekiem a zwierzęciem.

Podejście do przedmiotu badań: Kultura jako uprzywilejowany sposób bytowania człowieka.

1871 r. „Primitive Culture”

„Kultura, czyli cywilizacja w najszerszym znaczeniu etnograficznym, jest to pojęcie obejmujące wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, prawo, obyczaje i inne zdolności i przyzwyczajenia, zdobyte przez człowieka jako członka społeczeństwa.”

„(…) katalog wszystkich obyczajów życia publicznego danego narodu przedstawia to, co nazywamy kulturą.”

(jest to między innymi nawiązanie do Gustava Klemma - niemieckiego historyka kultury, jednego z pionierów antropologii.)

DWA WAŻNE ASPEKTY:

1. Kultura jest „nabywana” a więc wyuczona, a nie dziedziczona.

2. Kultura jest atrybutem człowieka „jako członka społeczeństwa”. Człowiek posiada kulturę tylko jako istota społeczna.

Pojmował kulturę w kategoriach procesów świadomych i racjonalnych; nie uwzględniał aspektów emocjonalnych i nieuświadomionych.

Istnienie kultury w czasie polega na ciągłym, (czasem przerywanym wypadkami regresu), i powolnym rozwoju prowadzącym do postępu. Elementy są coraz bardziej skomplikowane, a cały system staje się bogatszy.

Klasyfikacja:

• współczesne społeczeństwa pierwotne - wczesne stadia rozwoju ludzkości

• społeczeństwa chłopskie - stadia późniejsze

• społeczeństwa przemysłowe - stadia ostatnie i wyższe

Antropologowie ewolucjoniści mieli ambicje historyka kultury całego świata. Celem ich pracy były rekonstrukcje schematów (drogi rozwoju kultury). Każdy szanujący się antropolog posiadał własny schemat rozwoju jakiegoś zjawiska; (rodzina i małżeństwo - Bachofen, Morgan; religia - Tylor, Frazer).

Ożywienie ewolucjonistyczne w latach '40 i '50 XX wieku nie przyniosło znaczących zmian. Świat kultury okazał się zbyt bogaty i niejednorodny, aby go można sprowadzić do jednolitej sekwencji następujących po sobie faz rozwojowych.

SCHEMAT ROZWOJU KULTURY („zdroworozsądkowy”):

1. Dzikość - od początku istnienia człowieka na ziemi do pojawienia się rolnictwa; społeczeństwa zbieracko-łowieckie, narzędzia drewniane, kamienne lub kościane.

2. Barbarzyństwo - rolnictwo i osiadły tryb życia i rozwój zbiorowości terytorialnych, np. społeczności pasterskie.

3. Cywilizacja - od momentu pojawienia się pisma - ciągłość, kumulacja i progresywny rozwój myśli ludzkiej.

Starał się zrekonstruować drogi rozwoju różnych form:

• Narzędzia rolnicze: kij kopienniczy, motyka, pług

• Budownictwo: schronisko naturalne, szałas, namiot, budynek drewniany, kamienny, cegła

KONCEPCJA PRZEŻYTKU KULTUROWEGO:

W każdej kulturze występują elementy pochodzące z kultur wcześniejszych i przetrwały w mniej lub bardziej zmodyfikowanej formie. Są to przykłady i dowody starszego stanu kultury. Przeżytkiem może być wszystko, nawet to, co zatraciło swoje pierwotne znaczenie i funkcję stając się mało zrozumiałe.

ma to służyć rekonstrukcji przeszłości kultury

ma wyjaśniać pozornie niezrozumiałe zjawiska kultury współczesnej

STUDIA NAD ROZWOJEM RELIGII

Poświęcił im najwięcej swojej pracy.

Badania nad religią: punkt wyjścia studiów nad rozwojem myślenia i funkcji intelektualno-poznawczych działalności ludzkiej. Kultura jako „bezpośredni produkt umysłu ludzkiego”

Czerpał z Frazera: magia jako pseudonauka, jako kontrola natury przez moc zaklęcia, a religia jako oddanie się człowieka bóstwu przez modlitwę.

Myślenie człowieka: przechodzenie od stadium magicznego przez religię do naukowego.

… i z Lubbocka (inaczej lord Avebury): następstwo w czasie różnych form wierzeń i praktyk religijnych: ateizm (rozumiany jako nieznajomość pojęcia siły nadprzyrodzonej), fetyszyzm, totemizm, szamaństwo, bałwochwalstwo, antropomorfizm, religia (+etyka +moralność).

Tylor ­krytykował tak pojmowany ateizm i częściowo totemizm; ogólnie był bardzo krytyczny.

Poszukiwał odpowiedzi na pytanie: W czym tkwi istota religii ?

Pragnął udowodnić, że ślady religii pierwotnej znajdują się we wszystkich, nawet najbardziej złożonych systemach religii współczesnej i cywilizacji.

„Wiara w duchy” - najprostsza forma religii; (minimalna definicja religii)

Animizm - „nauka o duszach i innych jestestwach nadprzyrodzonych w ogólności”

wszystkie wierzenia mają animistyczny rodowód. Wraz z rozwojem kultury przekształca się w bardziej złożone formy.

Traktował antropologię jako naukę o rozwoju idei i możliwości intelektualnych człowieka - później nauka ta stawała się nauką coraz bardziej behawioralną.

Oddziaływanie Tylora w kręgach profesjonalnych i naukowych było bardzo duże.

Krytyka współczesna: głównie za europocentryzm

Lewis Henry MORGAN (1818-1881)

Urodzony w pobliży Aurory w stanie New York w rodzinie walijskiej. Studiował prawo; nigdy nie pełnił żadnych funkcji uniwersyteckich. Podjął prywatne badania nad kulturą Irokezów - szczególnie szczepu Seneka. Z czasem stał się wyrazicielem ich interesów i opinii.

Zainspirowany systemem pokrewieństwa Irokezów rozpoczął rozległe studia nad strukturami pokrewieństwa i powinowactwa oraz rozwojem rodziny.

Podróżował po Europie - poznał Darwina, Lubbocka, Bachofena.

Był pierwszym uczonym, który opublikował pracę o australijskich systemach pokrewieństwa.

Był zwolennikiem teorii ewolucji społecznej - praca „Ancient Society” (1877) - własna teoria rozwoju społecznego.

ZASADY EWOLUCJONIZMU

Nagły rozwój w latach 1860 - 90; związek z socjologią wielka obfitość talentów naukowych. Prowadzili ze sobą ożywione polemiki - słabsze lub mocniejsze podkreślanie pewnych tez (cech).

1. Jedność natury ludzkiej - człowiek zawsze i wszędzie niezależnie od rasy, epoki historycznej czy środowiska wszędzie wykazuje te same cechy psychiczne. Tożsamość umysłu ludzkiego - kultury w swych podstawowych formach są zawsze takie same uzasadnienie tezy o kulturze całej ludzkości.

2. Uniwersalizm rozwoju kulturowego - wytwory kulturowe są rezultatem naturalnej wynalazczości człowieka. Rozwój jest procesem, któremu podlega każda kultura i każdy wytwór kulturowy.

3. Genetyczna ciągłość rozwoju - rozwój kultury jest warunkowany jej stanem wcześniejszym.

4. Ukierunkowanie zmiany kulturowej - rozwój jest jednokierunkowy i ma on charakter progresywny i kumulatywny (gromadzi wciąż nowe doświadczenia ludzkości) - coraz pełniej są zaspokajane potrzeby ludzkie.

5. Dyferencjacyjny charakter zmiany kulturowej - rozwój od form prostszych do bardziej złożonych; komplikacja całego układu ich wzajemnych połączeń.

6. Gradualizm (stadialność) rozwoju - następujące po sobie stadia, stopnie lub etapy rozwoju. Ciąg od najniższych do najwyższych.

7. Unilinearyzm rozwoju w długich przekrojach czasowych - paralelizm rozwoju poszczególnych kultur; stadia mają charakter uniwersalny i cechują wszystkie kultury.

8. Metoda porównawcza - podstawowa metoda badawcza. Zestawianie maksymalnej liczby przykładów z różnych kultur świata - udowodnienie rekonstrukcji rozwoju kultury lub jej części składowych. Klasyfikacja zjawisk wedle zrekonstruowanych stadiów rozwojowych. Ustalenie względnej chronologii oraz orzekanie o wyższości lub niższości jej poszczególnych elementów.

9. Poszukiwanie genezy zjawisk kulturowych jako cel ostateczny - określenie potencjalnych możliwości wzrostu i rozwoju kultury. Przyjęcia założenia, że społeczeństwa pierwotne reprezentują zahamowane stadia rozwojowe.

10. Przeżytki kulturowe - kluczowa rola w badaniach. Elementy kultury charakterystyczne dla wcześniejszych stadiów rozwojowych, które przetrwały na etapach późniejszych - wystarczające dowody na istnienie wcześniejszych kultur.

Ewolucjoniści korzystali najczęściej z relacji przypadkowych obserwatorów (liczne błędy interpretacyjne) - w tej dziedzinie wyjątkiem był Morgan.

TEORIA ROZWOJU SPOŁECZNEGO

Morgan był jedną z najbardziej kontrowersyjnych postaci w dziedzinie antropologii społecznej.

Celem badań Morgana było zrekonstruowanie rozwoju ludzkości od jej stanu pierwotnego po dzień dzisiejszy. Koncepcja ta była bardzo rozbudowana.

Cały dotychczasowy rozwój dzielił na trzy „okresy etniczne” - połączone z odpowiednimi osiągnięciami naukowo-technicznymi i intelektualnymi:

1. DZIKOŚĆ

1. Niższy stan dzikości - od powstania człowieka na ziemi do wprowadzenia rybołówstwa i umiejętności posługiwania się ogniem.

2. Średni stan dzikości - po 1. kończy się z wynalezieniem łuku i strzały; początek rozprzestrzeniania się ludzi na ziemi

3. Wyższy stan dzikości - po 2. do wynalezienia garncarstwa

2. BARBARZYŃSTWO

2.1 Niższy stan barbarzyństwa - zaznaczenie się odrębności geograficznej Starego i Nowego Świata. Na wschodzie do momentu oswojenia zwierząt, na zachodzie do czasu rozpoczęcia uprawy z nawadnianiem oraz wykorzystanie cegły i kamienia do budowy domów.

2.2 Średni stan barbarzyństwa - od nabycia umiejętności wytopu rudy żelaza

1. Wyższy stan barbarzyństwa - od wynalezienia obróbki żelaza do momentu wynalezienia alfabetu i pisma.

3. CYWILIZACJA

Przyjmuje, że znajdujemy się na najniższym stadium. Znajomość pisma - fonetycznego i hieroglificznego. Dzieli ją na starożytną i nowożytną.

Zakładał, że współczesna mu kultura Ameryki i Europy reprezentuje najwyższe stadium.

Stanowisko Morgana jest bardziej jednoznaczne i skrajne niż punkt widzenia Tylora.

Stwierdzenie zróżnicowania dróg rozwoju w niższym barbarzyństwa jest bardzo ogólnym ujęciem zróżnicowania kulturowego.

Rozumując w ten sposób otrzymujemy jednolity obraz ewolucji kultury ludzkiej, w którym zawierają się wszystkie znane kultury minione i czasów obecnych cel ostateczny badań antropologicznych według syntezy Morgana.

Stanowczo przeciwstawiał się wszelkim koncepcją degeneracji kulturowej.

Nie obyło się też bez rażących błędów, np. zakwalifikowanie kultury Polinezji do niższego stadia tylko dlatego, że nie był tam znany łuk; a rolnictwo było na wysokim poziomie.

Analizował pojawianie się nowych wynalazków technicznych i odkryć z jednej strony oraz instytucji z drugiej.

SZEREG POSTĘPOWY - uporządkowanie wynalazków od najprostszych i najniższych do coraz bardziej złożonych i wyższych

SZEREG ROZWOJOWY - każda instytucja wywodzi się od innej znanej już w stadiach najpierwotniejszych.

Badania Morgana nie obejmowały wszystkich aspektów życia społecznego i kultury - interesował się niemal wyłącznie rodziną i pokrewieństwem, organizacją polityczną oraz formami własności podejście socjologiczne

„Ancient Society” - schemat progresywnego rozwoju organizacji politycznej od ustroju rodowego przez demokratyczną federację plemion do struktur opartych na idei własności i prowadzących ostatecznie do „społeczeństwa politycznego”.

Idea: Rozwój społeczny przebiega od struktur rodowych do struktur państwowych. Rodzina nie jest tu jednak jednostką organizacji społecznej na żadnym stadium rozwoju.

Rozważania są oparte na przeciwieństwach między societas (strukturom rodowym, porządek rodowy) a civitas (strukturom państwowym, porządek terytorialny i własnościowy) - zdominowanie jednych przez drugie.

Rozumienie struktury jest tu w pełni ewolucjonistyczne.

Możemy go uznać za prekursora badań systemów społecznych.

STUDIA NAD ROZWOJEM RODZINY

Przed Morganem swoje prace na ten temat opublikowali Johann Jacob Bachofen i John McLennan.

Bachofen - uznawał matriarchat za formę starszą, w której pochodzenie i mienie dziedziczy się w linii żeńskiej i w który władza w społeczeństwie należy do kobiet.

Był on poprzedzany przez promiskuizm (heteryzm) - całkowitą dominację mężczyzn. (Okresem przełomowym miały być amazonki)

Dopiero po tym miał nastąpić patriarchat

McLennan - rozróżnienie egzogamii i endogamii i ich społecznych konsekwencji

Morgan - schemat rozwoju rodziny i małżeństwa

1. Promiskuizm (chaos seksualny) - brak struktur rodzinnych; „stosunki zmieszane”

2. Rodzina kazirodcza - małżeństwa między braćmi i siostrami

3. Rodzina swoista (punalua) - małżeństwo grupowe braci ze wspólnymi żonami, lub sióstr ze wspólnymi mężami; z wyłączeniem stosunków kazirodczych.

4. Rodzina syndiasmiczna (parzysta) - forma przejściowa polegająca na nietrwałym małżeństwie jednej pary bez wyłączności wspólnego zamieszkania

5. Rodzina patriarchalna - trwałe małżeństwo jednego mężczyzny z wieloma kobietami.

6. Rodzina monogamiczna - wraz z rozwojem indywidualnej własności; jedna para posiadająca odrębne gospodarstwo domowe.

SYSTEMY POKREWIEŃSTWA (różne dla różnych form rodziny)

• malajski lub hawajski - najstarszy, ma być przeżytkiem, gdy dominowała rodzina kazirodcza; charakterystyczny dla najniższych stadiów dzikości.

• turański i ganowański (indyjski) - dla rodziny swoistej

• aryjski, semicki i uralski - wraz z rodziną monogamiczną

schemat ten bardzo szybko okazał się pozbawiony jakichkolwiek podstaw. Bardzo często krytykowany.

Morgan uparcie prowadził swoje badania - wykazał istnienie ponad stu różnych systemów.

ADAPTACJA ANTROPOLOGII MORGANA W MARKSIZMIE

Jego doktryna została spopularyzowana przez Marksa i Engelsa jako zgodna z ich własną filozofią.

Morgan był dla Marksa największym autorytetem w dziedzinie antropologii społecznej.

Z czasem antropologia Marksowska stawała się coraz mniej antropologią filozoficzną i coraz bardziej dyscypliną empiryczną.

Marks wysoko ocenił dzieło Morgana i zasadniczo uznawał jego poglądy, przeciwstawiając go innym badaczom - zarówno antropologom jak i historykom.

Podejście Marksa do antropologii społecznej miało bardziej charakter retoryczny.

• Był pierwszym badaczem, który prowadził badania terenowe

• Usystematyzował rozproszone dane dotyczące różnych kultur świata

• Należał do twórców, którzy zbudowali zespół pojęć i terminów nowej nauki

• Stworzył pierwszy system teoretyczny w antropologii społecznej

• Wyprowadził wszystkie konsekwencje z tego systemu - stał się sztandarową postacią ewolucjonizmu

• Krytykowany

• Po drugiej wojnie jego dzieło ożyło z wystąpieniem Lasliego White'a - neoewolucjonizm, nowoczesna koncepcja rozwoju człowieka i cywilizacji.

1

9

Druk i opracowanie: Michał Pyka

---