BUDŻET PAŃSTWA to plan finansowy, który zawiera dochody i wydatki związane z przyjętą polityką państwa.

Budżet pełni funkcje:

1. Fiskalne- polega na gromadzeniu środków, głównie z podatków.

2. Redystrybucyjna- umożliwia dokonanie wtórnego podziału środków.

3. Stymulacyjna- polega na oddziaływaniu dochodów i wydatków na życie społeczne i gospodarcze kraju.

Zasady polityki budżetowej państwa.

Oparta jest na pewnych zasadach, które umożliwiają władzy wykonawczej realizację polityki finansowej państwa, a władzy ustawodawczej oddziaływanie na jej zakres, formę i kontrolę.

Zasady:

1. Zasada rocznego budżetowania- budżet tworzymy na jeden rok, przy czy rok budżetowy nie musi się pokrywać z kalendarzowym.

2. Zupełności- budżet obejmuje wszystkie dochody i wydatki państwa.

3. Jedność- tworzy jedną całość.

4. Jawność- budżet na wszystkich etapach (tworzenie, zatwierdzanie) musi być przy otwartej kurtynie; w krajach socjalistycznych nie zawsze tak było.

5. Równowagi budżetowej.

Na przestrzeni wielu lat zasady te uległy modyfikacji. Zasady 2) i 3), szczególnie w krajach federacyjnych nie są przestrzegane, bo budżet jest tworzony w jednostkach mniejszych (stany, landy). Brakuje tam jedności tych małych budżetów z centralnym. Rola budżetu centralnego jest mała, pomocnicza.

Tylko zasady 1) i 4) są zawsze przestrzegane.

DOCHODY

Najważniejszym źródłem dochodu są podatki. Inne to: cła, dochody ze sprzedaży sprywatyzowanych przedsiębiorstw, opłaty skarbowe.

PODATKI- to przymusowe, bezzwrotne, nieodpłatne świadczenie pieniężne na podstawie przepisów prawnych. Pobierane są w celu:

• Zdobycie środków na pokrycie wydatków.

• Dokonywanie redystrybucji dochodów.

• Zmniejszenie kupowania niektórych produktów (alkohol, papierosy).

1. Głównym rodzajem podatku jest podatek od dochodu, od gospodarstwa indywidualnego, prac dorywczych, rent, emerytur i kapitału.

2. Od towarów i usług (podatek obrotowy, VAT). W wielu krajach niektóre grupy artykułów nie podlegają opodatkowaniu, a także niektóre usługi (medyczne, bankowe). Ponieważ te podatki w zamyśle tych, którzy je tworzą mają spełniać funkcje fiskalną i redystrybucyjną. Te podatki są bardzo różne: Wlk. Brytania-15% (jeden podatek), Włochy- cztery podatki.

3. Składki na ubezpieczenie społeczne (25-30% dochodów budżetowych). Częściowo płacone przez pracodawców i pracowników. Są obowiązkowe więc zalicza się je do podatków.

4. Podatki płacone przez przedsiębiorstwa. Z reguły nie przekraczają one 10% dochodów budżetowych (Norwegia- 7%, Japonia- 19%). W socjalizmie wynosiły ponad 80%. Są niskie bo:

• Państwo nie chce obciążać nadmiernym fiskalizmem.

• Bo z podatków nie korzystają przedsiębiorstwa, ale obywatele.

WYDATKI

Wielkość i struktura wydatków budżetowych odzwierciedla: rolę, zakres i kierunki działania państwa.

Grupy wydatków:

1. Związane z tradycyjnymi funkcjami państwa- np. obrona narodowa.

2. Związane z realizacją celów społecznych- np. oświata.

3. Związane z funkcjami interwencyjnymi- np. budowa autostrad.

AKTYWNA I PASYWNA POLITYKA PAŃSTWA

Polityka fiskalna to wykorzystanie budżetu państwa w różny sposób:

• Aktywna- polega na podejmowaniu takich działań dotyczących zmian w dochodach i wydatkach, które pozwolą osiągnąć zamierzone cele.

• Pasywna- polega na wykorzystaniu właściwości instrumentów ekonomicznych, które działają samoczynnie (podatki)- niskie dochody→ niskie podatki, często określa się to jako automatyczne stabilizatory koniunktury.

Polityka aktywna to świadomy interwencjonizm. Wymaga to zmian legislacyjnych i czasu. Zaletą instrumentów jest ich automatyzm osiągany dzięki ich dobrej konstrukcji.

Deficyt budżetowy i dług publiczny.

Rosnące wydatki rządowe mogą być finansowane z:

• Podatków (podwyższonych);

• Pożyczek zaciąganych u społeczeństwa i przedsiębiorstw;

• Sprzedaży części majątku państwowego;

• Emisję nowych(?) pieniędzy;

• Kredytów zagranicznych.

Możliwość wykorzystania tych źródeł i wynikających z ich uruchomienia konsekwencji mogą być bardzo różne. Rosnące podatki powodują zmniejszenie dochodów ludności; uruchomienie tego instrumentu jest złożone, a jego skuteczność nie wielka (bo podatki nie kreują nowego popytu). Podobny efekt pożyczki zaciągane u społeczeństwa (obligacje) i przedsiębiorstw (bony skarbowe). Sprzedaż części majątku narodowego też nie daje pożądanych efektów. Te trzy sposoby można porównać do przekładania pieniędzy z kieszeni do kieszeni. Problem zwiększa się wtedy, gdy ludzie nie mają pieniędzy lub oferta nie jest dla nich atrakcyjna. Można to przełamać poprzez emisję dodatkowego pieniądza, przy pomocy banku emisyjnego, któremu rząd zleca zakup obligacji pod zastaw rządowych papierów wartościowych. W zamian za obligacje bank otwiera państwu kredyt umożliwiający finansowanie wydatków. Wadą tego jest możliwość powstania inflacji. Takie niebezpieczeństwo będzie tym mniejsze, im więcej jest niewykorzystanych mocy wytwórczych.

Polityka fiskalna prowadzona w większości państw jest związana z bardzo wysokimi wydatkami publicznymi, często większymi od dochodów- deficyt budżetowy rośnie. Jeżeli deficyt rośnie to rośnie też dług publiczny- rozumiany jako finansowe zobowiązanie państwa z tytułu zaciągniętych pożyczek. Wierzycielami długu krajowego mogą być obywatele, przedsiębiorstwa, banki, instytucje finansowe, towarzystwa ubezpieczeniowe, dlatego w każdym budżecie część środków musi być przeznaczona na obsługę długu publicznego. Ponieważ dług publiczny rośnie, rosną też koszty jego obsługi (odsetki); wiele państw na obsługę długu przeznacza 10% wydatków budżetowych. Efekty uzyskiwane z tytułu zaciągania kredytów zagranicznych zależą od stopnia i sposobu ich wykorzystania. Jeżeli są one szybko zainwestowane, istnieje szansa na szybki zwrot kredytu.

Ekonomiczno- społeczne problemy bezrobocia.

Problem bezrobocia obok inflacji należy do najtrudniejszych tematów w ekonomii.

Ci, którzy chcą pracować tworzą zasoby siły roboczej. Mówiąc inaczej zasoby siły roboczej tworzą osoby w wieku produkcyjnym (kobiety 18-59 lat; mężczyźni 18-64 lat) zdolne do pracy i gotowe do podjęcia tej pracy na typowych warunkach, zwłaszcza płacowych, które aktualnie występują w gospodarce.

Natomiast relację między zasobami siły roboczej a liczbą osób w wieku produkcyjnym nazywamy współczynnikiem aktywności zawodowej. Im wyższy współczynnik tym więcej osób w wieku produkcyjnym chce pracować. Współczynnik zależy od:

• Stawek płac (od ich zmian);

• Preferencji jednostki w zakresie kształcenia;

• Model rodziny;

• Od liczby dzieci w rodzinie;

• Sposobu wychowania dzieci;

• Możliwości znalezienia pracy.

S_r = Z + B; Z = S_r - B; B = S_r - Z;

Gdzie:

S_r- siła robocza,

Z- zatrudnieni,

B- bezrobotni.

Z tego wynika, że wielkość bezrobocia określają trzy czynniki:

1. Współczynnik aktywności zawodowej.

2. Liczba osób w wieku produkcyjnym.

3. Wielkość zatrudnienia.

W krótkim okresie czasu dwa pierwsze czynniki są względnie stabilne, dlatego wielkość zatrudnienia zdeterminowana jest przez zmiany na rynku pracy.

Bezrobocie można mierzyć w wielkościach absolutnych, albo w miarach relatywnych- np. stopa bezrobocia.

b = B/S_r * 100% - stopa bezrobocia.

Bezrobocie:

• Bezrobotni to ci, którzy należą do zasobów siły roboczej;

• Bezrobotni to ci, którzy aktualnie nie mają pracy.

W literaturze są dziesiątki definicji, ale te dwa elementy się tam zawsze pojawiają.

Wyróżniamy trzy segmenty bezrobocia (określające bezrobocie):

1. Osoby pozostające bez pracy (nie są pracownikami najemnymi oraz sami się nie utrzymują).

2. Osoby zdolne do podjęcia pracy na danych warunkach.

3. Osoby poszukujące pracy.

W Polsce do pomiaru bezrobocia stosuje się dwie metody:

1. Stosowana przez Urząd Pracy. Określa ramy pomiaru bezrobocia, wg tej metody bezrobotni to osoby, które:

• są zdolne i gotowe do podjęcia pracy,

• pozostają bez pracy i nie uczą się (bez uczących się zaocznie i wieczorowo),

• rejestrują się w Urzędzie Pracy.

2. Badanie aktywności ekonomicznej ludności wg Bael'a. Aby zostać uznanym za bezrobotnego trzeba spełnić trzy warunki:

• W okresie badanego tygodnia się w ogóle nie pracowało.

• Poszukuje się aktywnie pracy.

• Jeżeli się znajdzie prace to jest się w stanie podjąć ją jeszcze w tym tygodniu lub od poniedziałku.

W metodzie drugiej „wyrzuceni ” zostały osoby, które choć się zarejestrowały w Urzędzie Pracy to nie chcą podjąć pracy gdyż np. otrzymują zasiłki (szmontaki).

1

Z B

2

5 4

6 3

NS_r

Strumień 1.

Dzieli się na trzy części:

1. Osoby zwolnione z pracy w wyniku zwolnień grupowych.

2. Osoby zwolnione z pracy w trybie indywidualnym.

3. Osoby odchodzące z pracy dobrowolnie.

Strumień 2.

Osoby, które były bezrobotne, ale znalazły pracę.

Strumień 3.

Osoby, które były bezrobotne, ale nie mogły znaleźć pracy i przestały szukać.

Strumień 4.

1. Osoby wchodzące na rynek pracy po raz pierwszy.

2. Osoby pozostające poza rynkiem pracy jakiś czas i chcące na niego powrócić (np. matka po urodzeniu dziecka).

Strumień 5.

Osoby, które pracowały i przeszły na emeryturę.

Strumień 6.

Osoby, które od razu znalazły pracę wchodząc w wiek produkcyjny.

Typy bezrobocia:

1. związane z niedopasowaniami strukturalnymi:

• b. frykcyjne- powstaje gdy gospodarka jest na topie, gdy w dynamicznej gospodarce pojawia się bezrobocie (niegroźne) wynikające ze znikaniem i pojawianiem się miejsc pracy oraz z nie dopasowaniem czasowym.

• b. strukturalne- powstaje w wyniku niedopasowań strukturalnych z punktu widzenia:




• kwalifikacji,

• regionu kraju,

• wieku,

• płci,

• rasy,

• religii,

• innych.

3. bezrobocie koniunkturalne:

• b. ukryte,

• sezonowe.

Czy państwo (polityka państwa) może coś zrobić w zakresie bezrobocia?

Polityka państwa na rynku pracy może przyjąć dwie formy:

1. Aktywna- której celem jest niwelowanie bezrobocia. Polityka aktywna może przybrać formę aktywnej polityki makro- (wykorzystanie podatków i wydatków) i mikroekonomicznej. Mikroekonomiczne:

• Publiczne programy zatrudnienia.

• Subsydiowanie zatrudnienia.

• Szkolenia zawodowe.

• Doskonalenie pośrednictwa.

• Ograniczanie czasu pracy.

Pasywna- są to głównie zasiłki dla bezrobotnych. Mogą to być także odszkodowania np. dla górników lub dodatki związane ze wcześniejszym przejściem na emeryturę.

.

---