CHOROBY UKŁADU ODDECHOWEGO KONI

wykład 2008

1. Przyczyny chorób ukł. oddechowego koni:

WIRUSOWE

• Influenza (grypa)

• Herpesvirus 1,2 → zakaźne zapalenie jamy nosowej i płuc koni

• wirus Zapalenia Tętnic

• Adenoviridae

• Rhinoviridae

BAKTERYJNE

• Streptococcus equi - zołzy (bakteryjne paciorkowcowe zapalenie węzłów chłonnych) - gł. ww. chłonne żuchwowe i zagardłowe

• Streptococcus zooepidemicus

• Rhodococcus equi - rodokokoza źrebiąt

• Burkholderia maleli - nosacizna

GRZYBICE

• 
  Aspergillus PRZY ZABURZENIACH

• Candida ODPORNOŚCI

• Faenia rectivirgula - COPD/COB (zmiany alergiczne na terenie ukł. oddechowego)

PASOŻYTY

• 
  
  Pneumocystis carini ciężkie niedobory immunologiczne

defekt immunologiczny (źrebięta arabskie) - ciężki, złożony deficyt, brak odporności

• nicienie

• larwy wędrujące (Parascaris equorum)

• płucniaki - wyst. u koniowatych, konie mogą się od nich zarażać Dictyocaulus arutieldi (???)

• tasiemce

2. Objawy kliniczne towarzyszące chorobom ukł. oddechowego:

• wypływ z nosa

charakter wypływu:

• wirusowy - surowiczy→ śluzowy→ ropny→ ZATOKI (ropa, wypływ śluzowo-ropny, może być z domieszką krwi)

• śluzowy, śluzowo-krwisty, krwisty - może być przy zap. worków powietrznych (rzadko ropna - jeśli jest zapalenie węzłów około gardłowych), grzybicach (gł. Aspergillus) - uszkodzenie ścian naczyń krwionośnych

• uszkodzenie t. szyjnej wewnętrznej - może dojść nawet do skrwawienia do worka powietrznego

• epistaxis - krwawienie z nosa

• kaszel

charakter kaszlu:

• produktywny (wilgotny)

• nieproduktywny (suchy) - męczący, napadowy

• wstrzymanie oddechu - zatkać nozdrza na 2-3 oddechy - zaczyna mocniej oddychać

• kaszel reakcyjny - często nie występuje u zdrowych zwierząt

• ulewanie (regurgitacja) - wydostawanie się połkniętej treści pokarmowej przez nos (pochodzi ona z przełyku, nie z żołądka)

• nierówny strumień wydychanego powietrza

• wyst. przy obturacji górnych dróg oddechowych ( jama nosowa, gardło, zatoki - ucisk na przewody nosowe)

• ujawnia się np. na zimnym powietrzu

• zatkać zwierzęciu najpierw jeden otwór nosowy, potem drugi - u zdrowego nie wywoła reakcji, chory koń przy zatkaniu zdrowego otworu się zaniepokoi, dłuższe wdechy, wyraźniejszy szmer wdechowy

• cuchnący oddech

• azot

• przy niewydolności nerek wydostaje się przez śluzówki (amoniak)

• gromadzenie się produktów przemiany materii azotu →zmiany zapalne (owrzodzenia przewodu pokarmowego, ukł. oddechowego) →zapach mocznika

• azotemia przednerkowa (po ochwacie)

• cukrzyca

• z moczem wydalane ciała ketonowe →zapach acetonu

• procesy zapalne górnych dróg oddechowych

• zapalenie zatoki szczękowej - proces wstępujący

• ropień okołowierzchołkowy (problemy z uzębieniem) - perforacja i przetoka do zatoki→ ropniak zatoki szczękowej→ uszkodzenie kości (ropa ma wł. osteoklastyczne) → ząb luźniej umocowany w zębodole, każde żucie powoduje ból (ból okostnej); proces trwa miesiącami, dochodzi do uwypuklenia w okolicy grzebienia twarzowego →zapach kariotyczny (próchnicowy)

• oddychanie przez jamę ustną (b.rzadko u koni)

• duszność

• obserwacja klatki piersiowej i jamy brzusznej:

• wyraźna praca mm. międzyżebrowych

• rynienki oddechowe - pionowa, pozioma

• czas wdechu i wydechu:

1:1→NORMA

duszność wdechowa→górne drogi oddechowe, wdech dłuższy nawet 2-3x

duszność wydechowa→dolne drogi oddechowe, wydech przedłużony, może być tzw. „dwutaktowy” (siła sprężystości klatki piersiowej i przepony) - opór w oskrzelikach, pęcherzykach - organizm musi podjąć wysiłek, aby zrobić wydech (etap I - swobodny wydech, etap II - wydech wymuszony, pozbycie się nadmiaru powietrza)

• 
  obniżenie wytrzymałości DOLNE DROGI ODDECHOWE → SŁABE UTLENOWANIE KRWI →

• spadek masy ciała → DŁUG TLENOWY → ZANIK MIĘŚNI I TKANEK

• przy duszności należy konia obejrzeć, omacać j.brzuszną - nasilona praca tłoczni brzusznej (m.prosty brzucha)

• rodzaje duszności:

• wdechowa

• wydechowa

• mieszana - także dolne drogi oddechowe, bo ograniczony przepływ powietrza + wydzielina + obkurczenie oskrzelików → przebudowa oskrzeli

• restrykcyjna - złamanie żebra, przeładowanie ukł. pokarmowego

• kaszel

• na początku pracy

• przy dużym wysiłku

• przy zmianie temperatury

• nocny - b.rzadko, bo konie śpią na stojąco

3. Badania dodatkowe

• 
  
  endoskopia (brocho- i laryngoskopia) →przewód nosowy dobrzuszny

ujście gardłowe do krtani

worków powietrznych

• RTG

• EKG

• USG

• hematologia, mikrobiologia, cytologia

4. Choroby górnych dróg oddechowych

JAMA NOSOWA

• zapalenie bł. śluzowej→ martwica bł. śluzowej

• martwica przegrody nosowej - nosacizna

• polipy - miejscowe ograniczone rozrosty bł. śluzowej

• cysty i torbiele

• mogą być przyczyny jatrogenne

GARDŁO

• stany zapalne - mogą być wtórne do innych odc. układu oddechowego

• przerost grudek chłonnych na terenie gardła - u źrebiąt do 3 roku życia mogą być pobudzone (powierzchnia gardła pobrużdżona, czasem pokryta wydzieliną), u dorosłych powinny się zamknąć

• torbiele - szczególnie okolica chrząstek krtani

• porażenie - przy dychawicy (n. krtaniowy powrotny lewy) - zaburzenie umięśnienia gardła

• zachyłek gardłowy - największe nagromadzenie tk. chłonnej (tzw. „migdałek trąbkowy”)

KRTAŃ

(zamknięta tylko w czasie przełykania)

• porażenie połowicze - dychawica świszcząca (zanik nn. krtaniowych - wpuklenie się chrząstki nalewkowatej do jamy krtani w czasie wdechu→ograniczony przepływ powietrza) → głównie lewa strona, zaburzenie n. krtaniowego powrotnego lewego; dotyczy to najczęściej koni gorącokrwistych, dużych, szybkorosnących, z długą szyją

• uwięźnięcie nagłośni - chrząstka nagłośni za mała, przesuwa się pod podniebienie→dogrzbietowe przemieszczenie podniebienia miękkiego (najczęściej wtórnie do zaburzeń unerwienia)

• deformacje chrząstki tarczowej i nalewkowatej - najczęściej pozapalne, po operacjach

WORKI POWIETRZNE

• bębnica - gaz (powietrze) na terenie worka; jest to wada wrodzona - złe odchylanie wieczek uchyłków gardłowych

• ropniak - wtórny do zapalenia ww. chłonnych (powikłane zołzy)

• grzybica - Aspergillus fumigatus, często wikłana z Pseudomonas aeruginosa

ZATOKI

• nowotwory

• torbiele:

• skórzasta - tk. podskórna okolicy głowy

• zębonośna - nieprawidłowe umiejscowienie tk. zębowej; zaburzenie rozwojowe

• zapalenie bakteryjne - rozszerzenie procesu zapalnego od j. ustnej (zęby) lub j. nosowej

• trepanacja zatoki - wybicie zęba→ zniszczenie blaszki zębodołowej→ jama, łącząca jamę zatoki z jamą ustną; ~10 mies. rehabilitacji

• przetoka

5. Leczenie i badania dodatkowe

• jeśli brak objawów klinicznych - nie leczyć, poinformować właściciela o profilaktyce (odrobaczenie, szczepienie, zioła - czosnek, wit. C)

• badanie endoskopowe

• aparaty do endoskopii mają długość nawet do 1,70m (można sięgnąć aż do oskrzeli)

• obserwacja rozwidlenia tchawicy - żagielek staje się obły (traci ostrość zarysu) najczęściej przy wdechu→ duszność (normalnie jego zarys jest ostry)

• badanie laboratoryjne pobranego materiału (wypłuczyny - BAL)

• aspiracja przeztchawicza - jałowy cewnik, długi, sztywny, gruba igła (żeby cewnik przez nią przeszedł) → wprowadzamy igłę i cewnik→ wprowadzamy płyn→ odsysamy

• przebudowa bł. podśluzowej → przewlekły stan zapalny

• kaszel przy stanie zapalnym - tk. płucna jest słaba - mogą powstawać ogniska rozedmy; nie męczyć konia, żeby nie wywołać odruchu kaszlu

• leki:

• Penicylina krystaliczna - i.m., i.v. 20-40 000 JM/kg, co 6-8h

• Penicylina prokainowa - i.m. 25 000 JM/kg co 12-24h

• Amoksycylina - i.m. 6-10 mg/kg co 8-12h (1-2h przed podaniem wykonać próbę, aby wykluczyć reakcję nadwrażliwości: 1ml i.m.) UWAGA - konie NIE TOLERUJĄ KW. KLAWULONOWEGO!!!

• Streptomycyna - i.m. 8-12 mg/kg co 8-12h (nefrotoksyczna!)

• potencjalizowane Sulfonamidy - i.v.,i.m. 15-25 mg/kg co 8-12h

• Chloramfenikol - i.v.,i.m. 25 mg/kg co 6-8h

• Gentamycyna - i.v.,i.m.,s.c. 2-4(7) mg/kg co 6-8(24)h (nefro- i ototoksyczność!)

• Metronidazol - i.v.,p.o. 20 mg/kg co 12h; b.dobry na kolki niewyjaśnionego pochodzenia, bo szerokie spektrum→ wtedy najlepiej pasty lub zawiesina podana sondą (metabolity dają metaliczny smak w ustach)

• Ryfampicyna - p.o. tylko u źrebiąt (zaburzenie flory bakt. nie wpłynie negatywnie na stan zwierzęcia) 10-20 mg/kg co 12h

• Erytromycyna - źrebięta, p.o. 25 mg.kg co 8h

• zawiesiny oleiste - ogrzać do temp. ciała, podawać wolno! - i.v. z kontolą, czy jesteśmy w żyle, tylko u spokojnego konia

• oprócz Metronidazolu nie podajemy koniom antybiotyków DOUSTNIE - zaburzają florę bakteryjną przewodu pokarmowego

• Oksytetracyklina - iniekcje

• Enrofloksacyna - na etapie badań

• agoniści rec. β-adrenergicznego → rozszerzenie oskrzeli

• Klenbuterol - p.o., i.v. (przy ostrej duszności) 0,8 μg/kg co 12h, potem co 24h (czas działania 20h) → podawać przed powrotem konia do stajni (wtedy najwyższe prawdopodobieństwo wyst. skurczu oskrzeli!)

efektem ubocznym stosowania są wł. anaboliczne (stos. jako doping)- u koni pożądany, bo bardzo chudną podczas chorób;

działanie receptorowe leku powoduje uniewrażliwienie na lek - odstawić na 3-4 dni; po 1 dobie od odstawienia podać Dexamethazon - wzrośnie ekspresja rec.

• Aminofilina - p.o. 12(6) mg/kg co 12h

serce zaczyna pracować na tzw. „długu tlenowym” - należy to brać pod uwagę przy leczeniu długotrwałym

• leki alternatywne stosowane w celu rozszerzenia oskrzeli (parasympatykolityki)

• Siarczan Atropiny - 0,04 mg/kg (próba!)

różnorodne działanie kliniczne - wpływ na pracę przewodu pokarmowego - morzyska!

próbę robimy po to, bo sprawdzić, czy atak duszności jest spowodowany skurczem oskrzeli - jeśli po podaniu ustąpi, oznacza to, iż duszność nie jest wywołana przerostem bł. śluzowej oskrzeli

• Bromek Ipratropium - 0,4 mg/kg (inhalacje)

• leki działające sekretolitycznie - nasilenie skrecji (pobudzenie gruczołów do produkcji)

• jodek potasu - p.o. 5-10 mg/kg co 8h

• Gwajakol - p.o. 8-20 mg/kg co 12h

są to subst. gorzkie, o działaniu drażniącym; wchłaniają się z przewodu pokarmowego, mogą mieć wpływ na pracę mięśni (ograniczona zdolność ruchu). Jodek potasu podawać sondą.

• leki działające mukolitycznie - zmieniają jakość śluzu (rozpłynniają, ułatwiają wyksztuszanie)

• Bromheksyna - p.o.,i.m.,i.v. 5-10 mg/kg co 12h - mogą być odczyny w miejscu podania

• Dembreksol - p.o. 0,3 mg/kg co 12h (granulat z miarką)

• Ambroksol - p.o. 0,6 mg/kg co 12h

• Acetylocysteina - p.o. 2-3 mg/kg co 12h

b. dobre efekty, ALE działają na wszystkie gruczoły wydzielnicze, także na ślinianki i gr. przewodu pokarmowego → zmiana konsystencji kału

• inhalacje

• sposób domowy - oddychanie nad wiadrem z gorącą wodą i ziołami/olejkami eterycznymi - rozrzedzenie wydzieliny

• z wykorzystaniem aparatury

• olejki eteryczne (np. eukaliptusowy) - b. delikatny (z drzew iglastych działa ostrzej); z anyżku, kopru włoskiego - zapach kojarzący się z pokarmem, bo często te olejki dodawane są do paszy

• zioła (np. Tussialth, Symfonia) - gł. Babka lancetowata, Podbiał, Tymianek - inhalacje oraz stos. doustne

• Kromoglikan disodowy - 80 mg/kg/dzień → zahamowanie degranulacji kom. tucznych - można stos. długotrwale!

inhalacje z aparatu ultradźwiękowego- lek może nie wytrzymać ultradźwięków

inhalacje z nebulizatora - drażni oskrzela - najpierw podać Ipratropium

→do tych aparatów są dwie inne formulacje leków - aby zapobiec reakcji alergicznej, a

następnie skurczowi oskrzeli

• steroidy - może dojść do powst. ochwatu toksycznego po przewlekłym stos. sterydów (najbezpieczniejsza sól Dexamethazonu)

Pulmicort - steroid do inhalacji

Intal - Kromoglikan Disodowy do nebulizacji

Berodual (Berotec) - rozszerza mm. gładką oskrzeli - wycofać po 4-5 dniach, po 10-14 dniach odstawić też steroid; Kromoglikan - lek docelowy - stos. długo

6. Postępowanie z koniem w chorobach ukł. oddechowego:

• unikać pracy konia - mogą powst. zmiany rozejmowe, ale nie unikać jego ruchu - poprawa wentylacji, lepsza ewakuacja wydzieliny (półgodzinny spacer; jeśli nie ma już napadów duszności, można wsiąść na konia, ale tylko stępem!)

• mniej jedzenia - jak dostanie stałą dawkę, to mu głupie pomysły do głowy przychodzą

• boks - najlepiej poza stajnią lub tzw. „boks angielski” - brak wspólnego korytarza, koń od razu wychodzi na padok

• zmiana podłoża - ze słomy na trociny/torf/goła ziemia (w słomie grzyby!)

• żywienie → pastwisko lub jedzenie z ziemi (łatwiejsza ewakuacja wydzieliny)

• pokarm moczony - bo się nie pyli (uwaga zimą, bo może zamarznąć!)

• zabiegi zoohigieniczne - sprzątanie, zadawanie paszy bez obecności konia w stajni; polewać podłogę wodą, żeby się nie kurzyła

7. Powysiłkowe krwawienia z ukł. oddechowego koni:

przyczyny:

• atletyczny wysiłek (wyścigi konne) - araby, angielskie → przegląd hodowlany

• konie młode do 2 lat

• wcześniejsze infekcje ukł. oddechowego (gł. wirusowe)

• leki NLPZ

• zmiany obejmują płaty dogrzbietowo-doogonowe, tam także największe ogniska rozedmy

• zmiana sposobu utrzymania - rozpoczęcie pracy na torach

• wirusy - niszczą kom. nabłonka oddechowego → zmiany zapalne → uszkodzenie włośniczek (uszkodzenie naczyń w płucach w wyniku wzrostu ciśnienia krwi podczas wysiłku)

• NLPZ - wpływ na produkcję czynników krzepnięcia

• tylko 1-2% pacjentów ma objawy kliniczne

rozpoznanie i badanie:

• rozpoznanie endoskopowe

• badanie cytologiczne wypłuczyn (erytrocyty, hemosyderocyty ,hemosyderofagi - nawet do kilku tyg. po krwawieniu z płuc, makrofagi)

• objawy ostre - krwawienie wystąpiło w trakcie lub bezpośrednio po pracy, koń wyraźnie słabnie

• 1-2 tygodnie po biegu → w endoskopii widać bł. śluzową przepojoną strużkami krwi (makrofagi fagocytują krew - syderocyty)

leczenie:

• wit. K, Cyklonamina, wit. C, biflawonoidy

• antybiotyki - ale koń nie będzie mógł brać udziału w wyścigach

• Furosemid - jeśli spadnie ciśnienie krwi; także wyłącza konia z wyścigów

zapobieganie:

• Furosemid

• higiena pomieszczeń, wilgotność powietrza

8. Rhodococcus equi (źrebięta) - leczenie:

• Ryfampicyna lub Erytromycyna - jedyny sposób leczenia bakterii wewnątrzkomórkowych

• leczenie długotrwałe

• objawy kliniczne pojawiają się najczęściej wówczas, gdy koń jest już nie do uratowania (b.duże upadki!)

• ważne szczepienia matek!!! → zakażenie jest związane ze spadkiem odporności biernej po 3 tygodniach życia