MOŻLIWOŚCI ZAPOBIEGANIA I PRZECIWDZIAŁANIA PRZEMOCY W RODZINIE
1. Pierwsza pomoc
Najłatwiej dostępną formą pierwszej pomocy są telefony zaufania. Ta forma ze względu na niewielkie koszty jest dosyć dobrze rozpowszechniona również w Polsce. Za granicą np. w Wielkiej Brytanii, krajach skandynawskich, Niemczech czy USA telefony zaufania czynne są całą dobę, przez siedem dni w tygodniu. Zatrudniani są w nich wykwalifikowani pracownicy socjalni, psychologowie, a także w wyznaczonych porach, prawnicy, lekarze, pedagodzy, kuratorzy i doradcy rodzinni. Instytucje te są finansowane przede wszystkim przez władze lokalne, administrację rządową, z funduszów programów eksperymentalnych, prowadzonych przez wyższe uczelnie lub zainteresowane resorty władzy centralnej, przez fundacje, stowarzyszenia i indywidualnych sponsorów.
Zadaniem telefonu zaufania jest dostarczenie osobie zainteresowanej informacji o tym, gdzie i jakiego rodzaju pomoc może uzyskać. Zdarza się jednak często, że konieczne jest podjęcie bezpośredniej interwencji. Dobrze zorganizowana pomoc polega także na możliwości wysłania do domu pracownika pogotowia, policjanta czy psychologa w celu zażegnania rodzinnej awantury lub usunięcia ofiary, rzadziej agresora z miejsca zagrożenia.
Dużym powodzeniem cieszą się także schroniska dla kobiet, dzieci i innych ofiar przemocy. Czasem prowadzone są tam programy terapeutyczne, zatrudniani psycholodzy, doradcy rodzinni i prawnicy. Udziela się także informacji jak udzielać pomoc.
Pierwszej pomocy udzielają również pogotowia rodzinne, centra kryzysowe oraz agencje pomocy rodzinie. Ośrodki te dysponują większym zapleczem technicznym, mają wykwalifikowanych specjalistów i pełnią także rolę punktów diagnostyczno-konsultacyjnych oraz są łatwo dostępne.
W Polsce udzielanie pierwszej pomocy ciągle nie jest sprawą prostą. Poważną trudnością jest brak bazy technicznej i zorganizowanego zaplecza pomocy profesjonalnej. Problem ten mogą rozstrzygnąć jedynie władze lokalne albo centralne.
Funkcje pogotowia ratunkowego w sytuacji przemocy pełni niejednokrotnie policja, toteż funkcjonariusze powinni być przygotowani do umiejętnej interwencji. Nie do przecenienia jest również rola personelu medycznego przychodni i szpitali, bowiem właśnie medycy położyli największe zasługi w rozwoju wiedzy na temat przemocy w rodzinie. Niebagatelną rolę w pomocy rodzinie z problemem przemocy odgrywają sąd i szkoła.
Przydatność systemu opieki socjalnej jest zależna od upowszechniania informacji o instytucjach pomocy. Oprócz cyklicznych audycji radiowych i telewizyjnych, publikuje się broszury, poradniki, instrukcje, foldery, plakaty itp. Informacje o ośrodkach pomocy można znaleźć w podręcznikach szkolnych, poradnikach dla gospodyń domowych, kalendarzach, we wszystkich instytucjach użyteczności publicznej, nawet w sklepach.
2. Formy pracy psychokorekcyjnej
Przemoc niesie ze sobą cały szereg szkód zarówno w psychicznym, jak i społecznym funkcjonowaniu jednostki, dlatego też w krajach o wysokiej kulturze pomocy społecznej rozwinięto bogatą ofertę psychoterapii indywidualnej, grupowej i rodzinnej.
Oddziaływania skupione na ofierze
Psychoterapia skoncentrowana na ofierze przemocy przebiega w kilku etapach:
przebudowa u osoby poszkodowanej stosunku do siebie;•
odblokowanie reakcji jednostki na długo znoszone upokorzenia tzn.• uczucia gniewu i złości do agresora oraz zaakceptowanie tych uczuć jako prawidłowych;
budowanie alternatywnego modelu interakcji, niezależnie od tego, czy ofiara utrzyma kontakt z agresorem, czy nie;•
Bez względu na to, czy ofiarą jest kobieta, czy dziecko, długotrwałe przebywanie w związku traumatycznym pozostawia podobne ślady.
Oddziaływania skupione na agresorze
Karanie agresywności, aczkolwiek uzasadnione, nie rozwiązuje dramatu jednostek, których ten problem dotyka. Czasem wywołuje skutek wręcz przeciwny, mobilizując agresora do szukania bardziej wyrafinowanych, trudniejszych do zdemaskowania form przemocy. Ujawnianie agresji nie zawsze jest skutkiem świadomego wyboru, może wynikać z utraty kontroli emocjonalnej lub być reakcją kontrolowaną pozornie.
Proces eliminowania agresji obejmuje cztery podstawowe zadania:
zmiana przekonań agresora, jego wyobrażeń na temat przemocy, a także• dostarczenie wiedzy dotyczącej konsekwencji stosowania przemocy;
zmobilizowanie agresora do pogłębienia samoświadomości, uświadomienia• sobie przeżywanych emocji w określonych sytuacjach interpersonalnych, przede wszystkim związanych z prowokacją do agresji;
opanowanie sposobów radzenia sobie ze stresem;•
kształtowanie umiejętności kontroli gniewu•
Oddziaływania skupione na małżeństwie i rodzinie
Wielu specjalistów uważa, że osią zachowań krzywdzących w rodzinie jest małżeństwo. W nieszczęśliwym małżeństwie nieszczęśliwe są także dzieci, dziadkowie i wszyscy uczestnicy życia rodzinnego.
Terapia małżeńska jako forma kształtowania pożądanych nawyków
Jedną z częściej spotykanych form pracy z małżeństwem, w których występuje problem przemocy, jest psychoterapia krótkoterminowa. Obejmuje ona od sześciu do dwunastu spotkań z psychologiem, mających miejsce przeciętnie raz w tygodniu. Ostatnie dwie, trzy sesje odbywają się w dłuższych odstępach czasu, aby małżeństwo mogło się uniezależnić od terapeuty.
Podstawowe cele tej formy to:
rozładowanie punktu szczytowego kryzysu, jeżeli małżeństwo zgłosiło się właśnie w tej fazie;
•ujawnienie niekorzystnych nawyków zachowania oraz wyrażenie ich w sposób bezpośredni i zrozumiały;
•pomoc w znalezieniu właściwego kierunku wzajemnych relacji;
•modelowanie nowych nawyków zachowania;
•Istotną cechą tej formy pracy z małżeństwem jest fakt, iż terapeuta odwołuje się do dojrzałej cząstki osobowości współmałżonków, do ich zdolności rozumienia zawiłości ludzkiej psychiki, poczucia odpowiedzialności. Znacząca część trendów terapeutycznych bazuje na powrocie do faz dzieciństwa. W terapii krótkotrwałej do przeszłości i doświadczeń z dzieciństwa wraca się w sposób wybiórczy, tylko wtedy, gdy ma to bezpośredni związek z nieprawidłowym funkcjonowaniem w roli małżeńskiej albo rodzicielskiej.
(autorką tego programu terapii jest Dorothy R. Freeman)
Budowanie pozytywnej komunikacji
Ten program terapii skupia uwagę przede wszystkim na budowaniu gotowości współdziałania między małżonkami. Autorom tego programu Philipowi i Marcy Bornsteinom,
przyświecały dwa podstawowe założenia:
problemy małżeńskie są wynikiem zaburzenia wzajemnych stosunków, a nie zaburzenia jednostki;
•rozwiązywanie problemów małżeńskich musi być poprzedzone pracą
• nad poprawą efektywności wzajemnej komunikacji;
Podobnie jak Freeman, Bornsteinowie proponują krótkoterminową formę terapii, jednak jej przebieg jest nieco inny. Pierwsze dwa, trzy spotkania są poświęcone diagnozie sytuacji małżeńskiej, następne trzy, cztery - budowaniu pozytywnej komunikacji, a pozostałe, czyli sześć, siedem spotkań - rozwiązywaniu problemu.
Grupy spotkaniowe
W 1935 r. makler giełdowy W.G. Wilson i chirurg R.H. Smith stworzyli wspólnotę Anonimowych Alkoholików (AA). Zasadą tworzenia tego typu społeczności było przekonanie, że ludziom uzależnionym mogą pomóc osoby do nich podobne, przeżywające takie same problemy, borykające się z podobnymi trudnościami. W ciągu kilkudziesięciu lat ideę tę wykorzystano w leczeniu najróżniejszych problemów psychicznych. Obecnie istnieje wiele grup i programów pomocy tworzonych na zasadzie wspólnoty AA, które pomagają osobom uzależnionym od różnych środków lub nawyków, ludziom po przebytych operacjach chirurgicznych czy jednostkom o podobnych przeżyciach losowych. Ideę tworzenia grup wsparcia wykorzystano również w pomocy ofiarom przemocy wewnątrzrodzinnej.
Kształtowanie sprawności społecznych
Kształtowanie zręczności społecznych to metoda często wykorzystywana w psychoterapii rodzin konfliktowych. Może być elementem większego programu pomocy jednostce albo rodzinie, może także występować jako jeden z głównych sposobów pomocy. Jej zwolennicy zakładają, że nawet jeżeli zaburzone zachowanie jest wynikiem przeżytych urazów, to nie wystarczy odreagowanie owych przeżyć, aby jednostka zaczęła zachowywać się poprawnie.
Cechą charakterystyczna tej metody jest sprowadzenie zachowania, na którego opanowaniu nam zależy, do prostych sekwencji, rozłożenie go na czynniki pierwsze to znaczy objaśnienie istoty, pokazanie, a następnie ćwiczenie, aż do uzyskania pożądanej umiejętności.
Proces kształtowania owych umiejętności jest rozłożony na cztery etapy:
modelowanie - wyodrębnienie podstawowych elementów kształtowanej formy np. wejście do pokoju, powitanie, wyrażenie prośby;•
odgrywanie roli - odgrywanie poszczególnych sekwencji zachowania w kontakcie z terapeutą lub współuczestnikami terapii;•
korygowanie uzyskanych rezultatów;•
wprowadzenie nabytych umiejętności w sytuacje naturalne;•
Terapia rezydencjalna
Jedną z ciekawszych form oddziaływań skupionych na rodzinie - aczkolwiek u nas mało upowszechnioną - jest forma terapii rezydencjalnej, czyli domowej. Jej specyficzną cecha jest to, że psycholog albo doradca rodziny zamieszkuje z rodziną na czas kryzysu. W ten sposób ma większą możliwość wniknięcia w sedno problemów małżeńskich oraz rozwiązywania ich „na gorąco”. Ułatwia on także małżeństwu uświadomienie i zrozumienie swoich problemów i powtarzanych błędów. Często pomaga on rozwiązywać także konkretne problemy socjalne.
Psychoterapia rezydencjalna jest stosowana z powodzeniem w przypadkach znęcania się nad dzieckiem, jak również w innych poważnych problemach wychowawczych, np. w sytuacji narkotyzowania się dziecka. Niestety jest to metoda kosztowna i w warunkach mieszkaniowych przeciętnej polskiej rodziny miejskiej raczej mało przydatna.