M. Bachtin - Ludowe formy świąt karnawałowych

- uroczystości karnawałowe oraz inne widowiska komiczne były popularne w średniowieczu

- oprócz karnawałów istniały święta naznaczone tradycją śmiechu:

• Święta głupców (festa stultorum)

• Święto osła

• Swobodny śmiech paschalny (risus Paschalis)

• Plus święta kościelne, świętowane w sposób jarmarczny, np. odpusty połaczonez jarmarkami (bogate, różnorodne, z udziałem wielkoludów, karzełków, zwierząt itp.)

• Winobranie (we wsi i miastach)

- karnawałowa atmosfera panowała w dni wystawiania misteriów i soties (gatunek dramatyczny, satyra)

- z każda taka imprezą wiązał się śmiech - to on towarzyszył podczas świąt państwowych i obyczajowych (tu pojawiali się tez błaźni i głupcy, którzy w sposób komiczny coś przedstawiali itd.)

- obrzedowo-widowiskowe formy popularne były najbardziej we Francji

- formy widowiskowe komiczne różniły się od tych poważnych, oficjalnych (kościelnych, feudalno-państwowych tym, że tym pierwszym towarzyszył śmiech; to w nich pojawiały się tematy poboczne, tworzono nową rzeczywistość, drugi świat i drugie życie, w takim widowisku mógł każdy uczestniczyć Dwoisty aspekt percepcji świata; ta metoda miał też swoje uzasadnienie już w starożytności, np. obok mitów poważnych istniały te obelżywe, oparte na śmiechu, lub ośmieszano bóstwo, albo zwycięzcę, albo samego zmarłego; forma śmiechu potem staje się formą podstawową wyrazu ludowego światopoglądu ludowej kultury

Przykłady: antyczne święta Saturnaliów, średniowieczne karnawały

- cechy obrzędowo-widowiskowych form opartych na śmiechu:

• Nie jest to śmiech stricte religijny, tylko uwolniony od religijności, obrzędowości, rytuałów, mistyki i nabożności, są one pozbawione pierwiastka magicznego i modlitewnego (niczego nie wymagają i o nic nie proszą) parodia kultur kościelnego

• Maja namacalny, konkretno-zmysłowy charakter, obecny element zabawowy, teatralne widowiska; jednak te widowiska nie sa w pełni artystyczne, bowiem są na pograniczu sztuki i życia; Zycie uformowane wg. wzorca zabawy

• Karnawał nie zna podziału na wykonawców i widzów; karnawału się nie ogląda, tylko się w nim żyje, a żyją w nim wszyscy, a więc jest powszechny (odbija stan całego świata, jego odrodzenie i odnowienie

• Karnawał trwa tyle ile tkwi w świadomości człowieka jako forma która istnieje; od karnawału nie można uciec, bo nie zna granic przestrzennych

• Życie wg. karnawałowych praw - praw wolności

• Idea odnowienia powszechnego

• Wyjście poza ramy realnego życia - realna (chwilowa) forma samego życia, życia nie odgrywanego, ale przezywanego naprawdę; realna forma życia może okazać się tez formą odrodzona, idealną

- błazen i głupiec nosicielami zasad karnawału; znajdują się na pograniczu życia i sztuki, w sferze przejściowej

- karnawał to drugie życie ludu, zorganizowane w oparciu o pierwiastek śmiechu, to jego drugie życie świąteczne

- każde święto jest pierwotną formą ludzkiej kultury, święto = ważna treść światopoglądowa; aby święto było tym, czym jest potrzeba sfery duchowo-ideoloigicznej oraz świata ideałów

- święto wyznaczane jest wg. czasu: przyrodniczego, biologicznego, historycznego

- aby święto miało swoją świętość potrzeba oprócz odpowiednich rytuałów tez pierwiastka zabawy, świąteczność to forma drugiego życia ludu, który na pewien czas wkraczał do utopijnego królestwa powszechności, wolności, równości i obfitości

- w średniowieczu święta nie wyprowadzały z istniejącego porządku świata, ale inaczej one uświęcały i sankcjonowały istniejący ustrój, umacniały go; były to święta oficjalne, ustabilizowane, miały gotowe prawdy, niezmienne i niezaprzeczalne - stąd charakter poważny, a pierwiastek śmiechu był im obcy

- obok tych oficjalnych świąt były karnawały, które dały wytchnienie, chwilowo uwalniały od panującej prawdy i istniejącego ustroju, zniesienie hierarchii, norm, zasad; karnawał traktował wszystkich na równi, nie było podziały jak tych poważnych świętach; karnawał ma charakter familiarny, swobodny, stapiało się w nim to, co idealno-utopijne, z tym, co realne

- karnawał wykształcił nowy sposób komunikacji międzyludzkiej, jarmarczny, gdzie nie obmazywały normy etykiety i przyzwoitości; ponad to wykształcił się język karnawałowych form i symboli (język dynamiczny, przeniknięty patosem zmian i odnowienia, wesołość), język ten polega na logice odwrotności, parodia, trawestacja, degradacja, profanacja błazeńskich koronacji i detronizacji; tworzenie świata na opak, parodia zwykłego życia

- w świętach karnawałowych odgrywano nową, lepszą przyszłość, dostatek materialny, przyszłość równości, wolności święta maja dwie twarze: oficjalne święta były zwrócone ku przeszłości, uświęcając i sankcjonując istniejący ustrój (twarz ludowa) i (twarz jarmarczna) spoglądała w przyszłość, śmiejąc się na pogrzebie przeszłości i teraźniejszości (dlatego tyle tu zmian, odwróceń, trawestacji, a przebierania wiązały się z odnowieniem; przejścia z góry na dół błazen staje się królem)

- każde święto miało swoje dwie twarze, dwa oblicza, każde święto na równi ze swą częścią oficjalno-kościelną i państwową miało drugą - ludowo-karnawałową, jarmarczną, która organizował śmiech i dół materialno-cielesny (duży wpływ Saturnaliów, antycznego mimo, ale tez folkloru lokalnego

- aktywnymi uczestnikami karnawału byli zawsze ludzie z niższych warstw społecznych, ale prawda śmiechu porywała tez inne osoby

- pogląd Goethe umieszczony w podróży włoskiem na temat karnawału - ludowy charakter, gdzie inicjatywę przejmuje lud; Graja tu dużą role realistyczna symbolika; zniesienie granic, hierarchii, familiarność; temat historycznej detronizacji; wyróżnia bitwy na konfetti, karnawałowe dysputy, wybór króla błaznów; karnawał ma charakter ambiwalentny- to pomieszanie pochwał i obelg (kobieta rodząca), życzenia śmierci i dobra (kto nie ma światła temu śmierć, ale nawoływanie umrzyj i naródź się na nowo); na koniec jest święto ognia, czyli spalania i odradzania; lud odczuwa konkretna zmysłową, materialno- cielesną jedność i wspólnotę; karnawał jest świętem ludzi, którzy go wydaja sami dla siebie; ciało człowieka odczuwa podczas karnawału jedność w czasie, poprzez czas odczuwa swoje nieprzerwane trwanie, swą względną historyczną nieśmiertelność (ciągłe stawanie się i wzrastanie; nieskończona metamorfoza; moment śmierci i odnowienia)

- karnawał poprzez swoje sceny, nieprzyzwoitości, przekleństwa rozgrywa dramat nieśmiertelności i niezniszczalności ludu, a zarazem sam lud ma świadomość i poczucie względności aktualnej władzy i panującej prawdy

2