Skrypt z Filozofii Prawa - tezy rok akademicki 2010/2011 - przygotował Jakub Kalbarczyk

 

1. Metafizyka a filozofia prawa

Filozofia prawa stawia te same pytania o byt prawa co metafizyka o byt w ogólności. Człowiek pierwotnie z racji swej natury zdolny jest do szanowania i zrozumienia otaczającej go rzeczywistości. W myśleniu prawniczym należy badać zawsze to co rzeczywiste. W metafizyce prawa należy odróżnić to co jest rzeczywiste od tego co jest fikcyjne. Jest to nauka, która pyta o byt jako o byt. Pozwala na intelektualne przyjęcie Boga jako ostatecznej racji bytu.

2. Realność bytu prawa

Jan Paweł II w dziele „osoba i czyn” ukazał różnice pomiędzy substancjalnym intelektem a nauką o kategoriach. Substancja istnieje w sobie, przypadłość istnieje w innym np.: kolor, ilość. Prawo jest bytem przypadłościowym. Bóg uświadamiał sobie kosmos i stworzył kosmos, nasz rozum nie stwarza żadnej rzeczy tylko je przetwarza. Istnieje pierwszeństwo człowieka nad prawem.

3. Inteligibilność bytu prawa

Prawo jest inteligibilnym (poznawalnym). Człowiek z natury może poznać całą rzeczywistość, może też poznać prawo. Byt może być poznawalny, ponieważ Bóg podarował nam intelekt, a jeden intelekt pojmuje drugi. Rzeczywistość jest rozumna, logiczna bo została pierwotnie w boskim rozumie „pomyślana”

Cyceron „necta racio” - słuszny rozum może tworzyć prawa.

4. Analogiczność bytu prawa

Bóg (prawo wieczne) - człowiek (prawo naturalne) - świat (prawo pozytywne)

Byt prawa jest analogiczny, bo zawiera się w analogicznej rzeczywistości. Każda norma tworzona przez prawodawcę musi być zgodna z prawem naturalnym i ma uczestnictwo w prawie wiecznym. Każda rzeczywistość składa się z aktu istnienia. Każda bytowość musi mieć treść.

Analogiczność - prawo stanowione ma być podobne do prawa Bożego.

5. Transcendentalność bytu prawa

Transcendentalny - będący warunkiem (możliwości) zaistnienia czegoś. W filozofii Kanta i jego kontynuatorów dotyczący apriorycznych form poznania, teoretycznie wykraczających poza przedmiot i treść poznania, a odnoszący się do warunków poznania pełnej rzeczywistości poznawczej tzn. prawdy absolutnej pojmowanej uniwersalnie przez wszystkie podmioty poznawcze. Innymi słowy, taka forma poznania otaczającej rzeczywistości, by każdy bez względu na jego umiejscowienie w niej, mógł stwierdzić jednoznaczność poznawczą, czyli prawdę - uniwersalną dla wszystkich istot poznawczych we wszechświecie.

Najpierw coś istnieje jako - res - rzecz, treść. Każda norma prawna ma odpowiednią treść. Nie ma bytowości pustej. Każda ustawa, jako realna bytowość ma w sobie zdeterminowaną treść.

6. Absolut jako ostateczna racja bytu prawa

Absolut - pojęcie oznaczające byt doskonały, najwyższy, pełny, niezależny, nieuwarunkowany, bezwzględny. Występuje w wielu filozofiach idealistycznych. Absolut może być traktowany jako filozoficzny odpowiednik pojęcia Boga, pozbawionego jednak przymiotów osobowych, choć w niektórych systemach pojęcia Boga i absolutu są właściwie równoważne. Jako termin filozoficzny, absolut został wprowadzony przez Schellinga i Hegla.
Niektóre systemy przypisują pojęciu "absolutu" dodatkowe atrybuty. Tak jest na przykład u Hegla, gdzie absolut jest całością istniejących rzeczy rozpatrywaną w całej jej złożoności.
Źródłem prawa jest absolut. Prawo jest bytem przypadłościowym do naszej osoby. Bóg i prawo to jedno. Bóg jest substancjalnym porządkiem, największą doskonałością, harmonią. Celowość bytu prawnego to dobro Boga i dobro człowieka.

7. Po co potrzebne jest prawnikowi rozumienie antropologii filozoficznej

Antropologia filozoficzna- dziedzina refleksji filozoficznej, której głównym przedmiotem jest człowiek. Ujmuje go wieloaspektowo, w wymiarach metafizyczno - ontologicznym, moralno- etycznym, estetycznym, psychologicznym i społeczno - kulturowym, próbując zarazem dać całościową odp na pytanie o to, kim jest i określić jego strukturę ontyczną oraz miejsce wśród innych bytów. 
Prawnik powinien rozumieć człowieka i wszystko to, co się z nim wiąże. To on jako osoba, która zajmuje się prawem i ochroną pokrzywdzonego musi w swojej pracy brać pod uwagę dobro człowieka, jego godność oraz prawo do wolności.

8. Ogólne rozumienie struktury bytowej człowieka, a rozumienie prawa

Ogólne rozumienie struktury bytowej człowieka stanowi nie tylko niezmienny warunek rozumienia prawa, jego charakteru, mocy obowiązywania i zasięgu. W zależności bowiem od odpowiednio rozumianej ludzkiej: struktury bytowej, postępowania indywidualnego i zbiorowego oraz ostatecznego przeznaczenia, kształtuje się rozmaite prawo jako czynnik regulujący zasadniczymi ludzkimi czynami. 
Prawo zrozumiemy wtedy, gdy zrozumiemy człowieka. Prawo powinno być niesprzeczne tak jak niesprzeczny jest sam w sobie człowiek.

9. Rozumienie pojęcia osoby w myśli Radbrucha

Gustaw Radbruch twierdzi, że nikt nie jest osobą z natury lub urodzenia, lecz bycie osobą ludzką jest wynikiem aktu personifikacji prawa. Osoba ludzka nie jest przyczyną ale skutkiem prawa. Prawo tworzy człowieka.

10. Jakie przyczyny decydują o wewnętrznej strukturze bytu człowieka

Decyduje dusza osobowa i ciało. Człowiek dzieli się na duszę(formę)-causa formalis i ciało (materię) causa materialis. Człowiek to więcej niż materia jego ciała; to dusza formułuje ciało.

11. Rozumienie duszy w myśli Sokratesa i Platona

Według Sokratesa, człowiek jest duszą, dusza jest wieczna, ponieważ jest spokrewniona z Bogiem. Dla niego najważniejszą rzeczą była troska o duszę; dobro własnej duszy jest dla każdego rzeczą najważniejszą. Uważał duszę za esencję osoby, cząstkę, która decyduje o naszym zachowaniu - stwierdza, że człowiek to dusza uwięziona w ciele.

Platon przestał Duszę rozumieć materialnie. Dusza jest, właśnie jako czynnik życia, przeciwieństwem materii, bo materia jest z natury bezwładna, a dusza jest źródłem ruchu. Jest realna, ale nie materialna. "W Platonie" - pisał Leibniz - "najdoskonalsze wydaje się mi to: że definiuje ducha jako substancję, która sama się porusza, swobodnie i samorzutnie działa, że traktuje go jako zasadę działania w przeciwieństwie do materii".

12. Jakie pojęcie duszy posiada św. Augustyn

Dusza jest stworzeniem, Bóg jest jej twórcą i to takim, że bez żadnej zmiany potrafi stworzyć coś co jest zmienne ale Bóg tworzy coś co jest w czasie, zrozumiemy to kiedy oczyścimy naszą duszę.

13. Relacje pomiędzy duszą a Bogiem w filozofii Plotyna

Dusza ludzka wyodrębnia się z Prajedni, do której wraca po śmierci człowieka, Prajednia jest równoznaczna z Bogiem - absolutem. Z prajedni wyłania się Hipostaza - umysł nasza dusza pochodzi z prajedni, wypłynęła z jej bytowości. Dusza ludzka jest spokrewniona z Bogiem ale jednak to dusza jest stworzeniem Bożym.

14. O prawie biogenetycznym u Ernesta Haeckla

biogenetyczne prawo (prawo rekapitulacji), uogólnienie biol., wg którego osobniki danego gatunku przechodzą w rozwoju zarodkowym takie same stadia, przez jakie przebiegała droga ewolucyjna prowadząca do powstania tego gatunku; sformułowane 1864 przez F. Müllera i uzupełnione 1866 przez E. Haeckela.

Człowiek przechodzi 30 stadiów filogenetycznych zanim dochodzi do etnogenezy, Haeckl postawił tezę o pochodzeniu człowieka od zwierząt.

15. Co mówią Marks z Engelsem na temat pochodzenia człowieka

Wszystko co istnieje, istnieje z pierwotnego materiału. Uznają jedną przyczynę powstania - materia. W ich świecie nie ma miejsca na istotę absolutu. W ten sposób określił świat jako sprzeczny sam w sobie.

16. Jak Arystoteles pojmuje człowieka

Jestestwo żyjące życiem intelektualnym - człowiek - z konieczności posiada wszystkie władze oraz wszystkie czynności różnych niższych stopni życia, są one w nim realizowane w harmonijnym porządku. Dlatego też człowiek jawi się wśród zniszczalnych jestestw żywych jako doskonały byt żywy. Jest on jakby modelem dla wszystkich innych. Wszystkie jestestwa żywe, w porównaniu z człowiekiem są karłami.

17. Co św. Tomasz z Akwinu mówi o duszy ludzkiej

Dusza jest człowiekiem, a ciało tylko narzędziem. Ciało i dusza złączone są ze sobą jak forma z materia. Dusza jest formą a nie samoistną substancją. Dusza jest rozumna.

18. Co znaczy, że człowiek jest wg Arystotelesa podmiotem

Podmiot to coś, co stoi u podstaw naszej bytowości, W wymiarze ontologicznym o podmiocie - o czymś co jest w nas na przestrzeni chaosu i kosmosu. Podmiotowość człowieka nie zależy od świadomości, jest tylko funkcją substancjalności ducha, np.: żaden kwiat nie stanie się zwierzęciem.

19. Dowody Platona na niematerialność ludzkiej duszy

Dusza jest nieśmiertelna (To bowiem, co się zawsze porusza, jest nieśmiertelne) Ona jest motorem napędzającym ciało, dusza zanim przeoblekła się w ciało i zamieszkała w nim ,przebywała w świecie idei. Dusza zstępując  w ciało zapomina o wszystkim, czego się nauczyła w świecie idei. Według Platona ludzi od reszty świata materialnego różni to, że mają duszę, która pochodzi wprost ze świata idei.

20. O prostocie duszy wg Platona i św. Augustyna

Arystoteles - dusza jest prosta a nie złożona jak człowiek z organów
Augustyn - dusza to substancja samoistna i nie ma w sobie nic materialnego.

21. Jakie władze posiada dusza ludzka

Według Augustyna: wola, pamięć, myśl  - dusza jest odrębna od ciała

Według Arystotelesa: dusza jest pierwotną aktywnością żywego człowieka - 1. dusza wegetatywna: wiąże się z odżywianiem - 2 dusza zmysłowa: zdolna do postrzegania, poruszania się - 3 rozum: bierny, czynny (czysta forma)

22. Co jest w człowieku ostateczną racją jego aktów i dlaczego

Absolut

23. Co stanowi o jedności bytowej człowieka wg Arystotelesa i św. Tomasza z Akwinu

Człowiek jest względnie autonomiczny, bo odczytuje tylko to co Bóg wpisał w naszą bytowość.

24. Jaką naukę reprezentuje św. Tomasz z Akwinu w kwestii stworzenia pierwszego człowieka

Bóg, jako byt najwyższy i nieskończony, jest, wedle św. Tomasza, jedyną ostateczną przyczyną wszelkiego bytu ograniczonego, podobnie jak wszelkie światło ziemskie bierze początek ze słońca. Bóg nie stwarza ze ślepego popędu, lecz jak artysta, wedle idei, powziętej ze świadomością i wolnością. Dlatego wszystkie stworzenia, zanim powstały, zawierały się w Bogu nie fizycznie, lecz idealnie, myślowo.

25. Co Erich Blechschmidt mówi na temat rozwoju embrionalnego człowieka

Eric Blechschmidt wskazał 64 fazy rozwojowe człowieka. Twierdził, że wykluczone jest przejście w łonie matki od stanu roślinnego do ludzkiego. Zmienia się strona wewnątrz człowieka, w nim istnieje transcendentny duch.

26. Czym jest dla Ernesta Haeckla działalność duchowa

Połączenie aktu woli z siłą, atomy są uduchowione i bez duszy atomu nie można niczego wyjaśnić

27. Co John Eccles sądzi na temat powstania ludzkiej duszy

Dusza jest nieśmiertelna i istnieje po śmierci człowieka. dusza to niepowtarzalne nadprzyrodzone stworzenie, osobowe ''ja''

28. Co indywidualizuje naszą osobową bytowść

 

29. Co Jan Paweł II mówi na temat początku osoby ludzkiej

Dzieło, osoba i czyn.

Wtedy kiedy żyję  moim podmiotem jest posiadać podmiotowość. Dziecko poczęte w łonie matki należy samo do siebie, już w łonie matki ma osobowość. Każdej ludzkiej osobie przysługują od momentu poczęcia - prawa osoby, z których jako pierwsze jest prawo do życia. Od momentu kiedy tworzy się embrion.

30. Co to jest byt w sobie osoby ludzkiej

Człowiek jest bytem substancjalnym. Substancja, czyli byt w sobie, a nie w żadnym innym. Byt w sobie - to po prostu bytowość samodzielna, człowiek jest samodzielny, niezależny od innych bytów, człowiek jest suwerenny w momencie poczęcia; skoro jesteśmy bytowością w sobie, nie jesteśmy bytem w żadnym innym. Niezależnie od miejsca jego bytu człowiek jest samoistniejący z racji jego substancjalnej samodzielności - dziecko od poczęcia jest bytem substancjalnym to że jest w łonie matki ( przypadłością jest miejsce) to sprawa drugorzędna.

31. Co to znaczy, że osoba ludzka jest substancją

Oznacza to tyle, że istnieje sam w sobie

32. Czy człowiek jest sumą części

 

33. Co to jest byt u siebie osoby ludzkiej

Byt u siebie - zdystansowanie się, uniesienie ponad własną naturę, każda osoba posiada swój własny byt; człowiek rozporządza swoim ciałem i bytem

34. Co to znaczy, że osoba ludzka jest bytem dla siebie

Byt dla siebie - człowiek został stworzony dla siebie i tylko on jest celem samym w sobie; wszystko inne zostało dla niego stworzone i ma mu być podporządkowane; wszystko zostało stworzone ze względu na osobę ludzką.

35. Od którego momentu zaistnienia człowieka przysługuje mu godność osobowa

Od momentu poczęcia, ponieważ godność osobowa jest wrodzona i niezbywalna

36. Czym jest transcendencja człowieka wobec prawa

Poprzez fakt, że potrafimy się w wymiarze bytu unieść ponad własną osobę. Transcedentność - proce budowania własnej osoby, człowiek nie jest narzędziem, gdyż do istoty narzędzia należy być używanym i zużywanym.. Zredukowanie człowieka do roli środka, narzędzia odbiera mu podmiotowość należną każdemu człowiekowi. To człowiek tworzy prawo i jest jego podmiotem, prawo ma służyć człowiekowi.

37. Jakim rodzajem bytu jest prawo

Jest bytem przepadłościowym i podlega człowiekowi

38. Czym jest służebność prawa wobec człowieka

Człowiek nie jest dla nauki, nauka jest dla człowieka, byt prawa ma maksymalnie zapewnić rozwój bytu człowieka, człowiek zawsze stoi ponad prawem, byt prawa jest zawsze służebny wobec osoby ludzkiej.

39. Czy istnieje absolutna autonomia prawna człowieka

Człowiek nie jest absolutnym prawodawcą. Najwyższym prawodawcą jest Absolut - Stwórca. W takim razie autonomia występuje w sensie relatywnym.  Prawodawca jest względnie autonomiczny, ponieważ to on odczytuje to co Bóg wpisał w porządek jako naszą bytowość. Człowiek im bardziej się zastanawiam nad sobą tym mnie jest prawodawcą.

40. Czy rozum ludzki jest w stanie poznać istotę dobra

Jeżeli odniesiemy rzeczywistość do naszej woli to stwierdzamy, że my chcemy tej rzeczywistości. Obojętnie co w rzeczywistości odniosę do wolnej woli, to mówimy wtedy o bytowości, że jest dobra. Każda bytowość o ile istnieje jest dobra.

41. Jaki jest związek prawa i etyki

Cel etyki to dochodzenie do źródeł powstawania moralności, bada efekty jakie moralność (lub jej brak) wywiera na ludzi oraz szukanie podstawowych przesłanek filozoficznych na podstawie których dałoby się w racjonalny sposób tworzyć zbiory nakazów. To również osiąganie dobra, a prawo ma na celu chronienie człowieka i zapewnienie ładu i porządku.

Prawo + etyka = prawo naturalne.

42. Czy św. Tomasz z Akwinu mówił o dualizmie prawa i etyki

Twierdził, że prawo nieetyczne jest wypaczenie. A jeśli dane prawo można realizować bez łamania zasad etycznych to związek prawa z etyką nie jest konieczny.

43. Jakie są pierwsze zasady prawa w ogóle

Trzy pierwsze zasady zaczerpnięte z metafizyki ogólnej oraz psychologii racjonalnej: dobro należy czynić, zła unikać (bonum faciendum, malum vitandum), człowiek jako byt rozumny działa ze względu na cel (homo agit propter finem) oraz podstawę norm moralnych stanowi rozumna natura ludzka, której funkcją są sądy praktyczne rozumu słusznego (natura rationalis et practica ratio recta).

44. Co to są konkluzje etyczne

Z tych zasad za pomocą faktów doświadczenia wyprowadza się konkluzje etyczne jako normatywne oceny tego faktu.

45. Co to jest debitum moralno-prawne

Wiąże człowieka z porządkiem praktycznym. To, że człowiek może działać wynika ze struktury bytowości. Prawo moralne jest niezmienne bo Bóg stworzył jeden porządek bytu. Państwo jest bytem, który zabezpiecza dobro wspólne. Jeśli ktoś neguje przestrzeń moralną to neguje człowieka. To co jest należne jednemu człowiekowi dokonuje druga osoba. Wynika to z powinności drugiego człowieka.

46. Czy etyka jest spokrewniona z filozofią prawa

Przedmiotem filozofii prawa jest refleksja nad prawem. Zajmuje się ona głównie badanie czym jest prawo, jaki ma zasięg, jak się rozwija. Głównymi problemami rozpatrywanymi przez filozofię prawa są między innymi prawo natury, sprawiedliwość, umowa społeczna odpowiedzialność, przymus, porządek prawny.

47. Czy zło potrafi istotowo zniszczyć człowieka?

Zło jawi się jako brak należytego dobra w samym bycie i jego działaniu. Zło jest skandalem bytu i człowiek powinien zwalczać zło poprzez realizowanie dobra. Człowiek żyje po to aby realizować dobro. Zło pochodzi od granic moralności. Dobro w przeciwieństwie do zła jest naturalne.

48. Jak Krąpiec pojmuje porządek prawny

Prawo jest relacją między osobami, jeśli negujemy prawo, negujemy człowieka, zło, które wyrządzamy niszczy człowieka.

49. Co Ślipko mówi na temat prawa naturalnego

Jest niezmienne, powszechne i konieczne

50. Jakie cechy posiada prawo naturalne wg filozofii klasyczne

Prawo naturalne ma charakter finalny, polega na skierowaniu wszystkiego do dobra, celem prawa jest dobro wspólne. Wyróżniamy 5 kategorii relacji prawa względem moralności:

-prawo i moralność są od siebie niezależne - teoria Kelsena

-prawo równa się moralności - teoria Hegla

-część się pokrywa, a część się różni - teoria Kanta

-prawo jest częścią moralności

-moralność jest częścią prawa

Dla wymiaru moralności i prawa najważniejsze jest prawo natury.

51. Co stoicy mówią na temat relacji pomiędzy powinnością a prawem

 

52. Jak Nietzsche pojmuje moralność lub etykę

 

53. Co utylitaryści mówią na temat etyki

Postawa zwana też filozofią zdrowego rozsądku, kierunek etyki zapoczątkowany w XVIII wieku, wg którego najwyższym dobrem jest pożytek jednostki lub społeczeństwa, a celem wszelkiego działania powinno być „największe szczęście największej liczby ludzi".

54. Czy można wyprowadzić powinność z bytowości człowieka wg D.Hume'a

Dzięki poznaniu zmysłowemu tworzą się wyobrażenia, potem intelekt przejmuje te wyobrażenia i wtedy rodzą się pojęcia i tworzy się sąd.

55. Co Christian Thomasius mówi na temat relacji pomiędzy etyką a prawem

Rozróżnił dobro godziwe (bonum honestum) i dobro sprawiedliwe, dokonuje rozerwania płaszczyzny prawa i moralności - etyki.

56. Czy Dekalog wyczerpuje normy moralno- prawne

Nie wyczerpuje on spraw moralności - może jednak stanowić pomocniczy jej instrument, ułatwiający poznanie swych powinności moralnych, lepszą w nich orientację.

57. Definicja prawa wg Krąpca

Prawo wiąże ludzi szczególnymi relacjami i interesuje nas prawo jako prawo, a nie przez pryzmat jakiejś ideologii,. Rzeczywistość jaką zastajemy, powinna nas fascynować. Jeżeli zajmujemy się jakąś bytowością, powinna stać się ona naszą pasją. Zwracamy niepotrzebnie uwagę na interpretacje rzeczywistości, a nie na samą rzeczywistość.

58. Co Leo Strauss mówi na temat kryterium sprawiedliwości

Nie konwencja lecz natura każdej rzeczy określa w każdym poszczególnym przypadku co jest sprawiedliwe
59. Czym jest konwencjonalizm prawniczy

60. Jak Kant definiuje prawo

Prawo naturalne nie jest częścią prawa i moralności, śmierć oznacza rozerwanie prawa i moralności. Istnieje etyka - o moralności człowieka, nauka o prawie. Są one rozerwane od siebie, nie tworzą jedności, Prawda jest niepoznawalna w swojej istocie.

61. O podwójnym prawodawstwie Kanta

Podwójne prawodawstwo:

-zewnętrzne czyli jurydyczne reguluje wg Kanta tylko zewnętrzne relacje międzyludzkie

-wewnętrzne, etyczne reguluje wnętrze człowieka

Kanta popada w przepaść między sferą wewnętrzną, zewnętrzną. Prawo publiczne według Kanta, powinno się kierować dwiema zasadami. W swym postępowaniu miej ludzkość za cel, nie za środek. Postępuj na zewnątrz tak aby wolne użytkowanie twej woli mogło współistnieć z wolnośćią każdego człowieka stosownie do prawa powszechnego

62. Źródła podwójnego prawodawstwa Kanta

Według Kanta prawo to rezerwuar warunków pośród, których swawola jednego człowieka może być zjednoczona wg ogólnego prawa wolności.

63. Jak Fichte pojmuje prawo

Kontynuuje dualizm subiektywistyczny Kanta. Muszę uznać wolną istotę, ograniczyć moją wolność pojęciem możliwości jego wolności. Brak odróżnienia prawa od bezprawia. Wszystko jest prawem.

64. Co Bergbohm mówi na temat prawa

Najbardziej nieudaczna ustawa prawna musi być uszanowana o ile jest formalnie poprawna. Czyli nawet najbardziej mizerne prawo jeżeli jest w relacji prawnej i konstytucyjnej poprawne jest prawem, ale powinno się je dzisiaj lub w najbliższej przyszłości skasować.

---