Średnica głosu
Wiele problemów z głosem wynika między innymi z tego, że mówimy w nieodpowiednim miejscu swojego rejestru głosowego, czyli na niedogodnej wysokości głosu. Aby mówić długo, swobodnie i efektywnie, bez zmęczenia i z przekonaniem ważne jest odnalezienie optymalnej dla siebie wysokości głosu. Ta optymalna dla każdego wysokość głosu, to tak zwana średnica (medium) głosu.
Średnica głosu- co to takiego?
Każdy z nas posiada określone możliwości głosowe, ma własną skalę głosu. W zwykłej, potocznej mowie posługujemy się 6 - 8 tonami, które mieszczą się w zakresie od szeptu do krzyku. Jednak 3 - 4 z nich to dzięki najbardziej dla nas wskazane, optymalne. Stanowią one średnicę naszego głosu, czyli średni rejestr w skali głosu. Są to dźwięki dla nas najbardziej bezpieczne, najwygodniejsze, nie stanowiące obciążenia dla narządu głosowego; dzięki nim możemy mówić najłatwiej i najbardziej swobodnie.
Gdybyśmy wyobrazili sobie naszą skalę głosową na dowolnej miarce, to dźwięki będące naszą średnicą, znajdą się mniej więcej w jej połowie. Poniżej średnicy na miarce znajdą się dźwięki niskie, powyżej - wysokie. Średnica daje nam zatem możliwość właściwego operowania głosem w dół i w górę. Mówiąc w średnim rejestrze głosu możemy z lekkością posługiwać się dźwiękami wyższymi (np. w czasie zadawania pytania) oraz niższymi (np. przy wymawianiu zdania oznajmującego). W ten sposób zapobiegamy pojawieniu się w naszej mowie monotonii, jednocześnie nie dopuszczając do nadwerężenia narządu głosowego.
Dlaczego ważne jest znalezienie własnej średnicy głosu?
Głównym argumentem za mówieniem w średnicy głosu jest minimalizacja wysiłku aparatu głosowego. Jeżeli mówimy zbyt wysoko, mięsień napinający wiązadła zmuszony jest do nadmiernej pracy; jeżeli stale utrzymujemy głos na tonach zbyt niskich, przemęczamy mięsień odpowiedzialny za rozluźnienie wiązadeł. W ten sposób obciążany krtań i upośledzamy jej prawidłową czynność. Gdy mówimy w średnicy- zostaje zachowana równowaga pomiędzy pracą tych mięśni.Utrzymując głos w średnicy możemy mówić najdłużej i bez szkody dla narządu głosowego.
Jak znaleźć własną średnicę głosu?
1. Przez kilka minut mów lub czytaj głośno jakiś tekst/ zdania zaczynając od najniższych dostępnych tonów idąc stopniowo w górę do tonów najwyższych.
Wyczuj w jakich granicach mówi lub czyta Ci się najlżej i najswobodniej- to będzie Twoja średnica.
Zapamiętaj ją i ćwiczyć utrzymywanie na niej głosu w rozmowie, w przemówieniach itp.
2. Wymawiaj swobodnie następujące samogłoski, zapamiętując wysokość tonów, jakimi się posługujesz:
i - i - i - a - a - a - u - u - u
następnie podłóż wyrażenia (zachowując odpowiednią intonację zdań):
i i i - ile - to - kosztuje? a a a - ależ - to - drogo! u u u - tu- nie - będziemy - kupować.
Poziom samogłoski 'a' to średnica. Zapamiętaj ją i utrwalaj w różnych krótkich i coraz dłuższych zdaniach.
Nastawienie głosowe
Nastawienie głosowe, inaczej sposób atakowania dźwięku czy sposób zapoczątkowania dźwięku jest pojęciem, które w praktycznym wymiarze ma ogromne znaczenie dla osób pracujących głosem. Jest jednym z czynników decydujących o wysiłku głosowym, zmęczeniu i problemach z głosem lub ich braku.
Czym jest nastawienie głosowe?
W czasie spokojnego oddychania szpara głośni jest otwarta. Powietrze może przemieszczać się poprzez krtań podczas wdechu i wydechu. Fonacja, czyli tworzenie dźwięku wymaga zamknięcia szpary głośni i zbliżenia do siebie fałdów głosowych.
Sposób, w jaki zwierają się wówczas fałdy głosowe oraz synchronizacja zwarcia z przepływem powietrza wydychanego z płuc określane jest jako nastawienie głosowe, atakowanie dźwięku.
Rodzaje atakowania dźwięku
Rodzaje nastawienia głosowego wyodrębnione zostały na podstawie sposobu i siły zwarcia fałdów głosowych oraz ich zgrania z wydechem. Wyróżniamy zatem:
Twarde nastawienie głosowe
zwarcie fałdów:
silne zwarcie strun głosowych; fałdy napierają na siebie tak mocno, że utrudnione są ich swobodne drgania
synchronizacja zwarcia z przepływem powietrza:
najpierw następuje zwarcie fałdów, później wydech - prąd powietrza musi z siłą przedzierać się przez zwarte fałdy
rezultat:
głos tworzony jest siłowo, niezgodnie z fizjologią narządu głosowego
do fonacji zużywana jest duża ilość powietrza,
dźwięk jest twardy, krzykliwy, wybuchowy,
głos szybko się męczy,
stałe mówienie/ śpiewanie z takim nastawieniem powoduje problemy głosowe i prowadzi do stanów patologicznych (np. guzki głosowe).
Aby zrozumieć, jakie szkody może poczynić twardy atak w naszej krtani wyobraźmy sobie, że uderzamy o siebie poziomo ułożonymi dłońmi. Jeśli będziemy uderzać tak przez dłuższy czas, to najpierw na skórze dłoni pojawią się zasinienie, ból i przekrwienie, a dłonie spuchną. Gdybyśmy kontynuowali tę czynność pojawiłoby się zgrubienie skóry, które z czasem stałoby się twardą naroślą.
W przypadku zwiotczenia i osłabienia strun głosowych twarde nastawienie głosowe może być wyrazem dążenia do wyrównania ich brakującego napięcia; jednak bardzo szybko prowadzi do męczenia się narządu głosowego.
Chuchające (przydechowe) nastawienie głosowe
zwarcie fałdów:
zwarcie jest niepełne, między fałdami (ze względu na niewłaściwą pracę mięśni głosowych) pozostaje szeroka przestrzeń
synchronizacja zwarcia z przepływem powietrza:
wydech wyprzedza zwarcie się strun;
ze względu na niepełne zwarcie tylko część powietrza przepływającego przez głośnię jest zamieniona na dźwięk
rezultat:
powietrze szybko ucieka (brak odpowiedniego ciśnienia, oporu),cześć powietrza wydechowego nie zostaje przetworzona na falę głosową, co powoduje słyszalną domieszkę szpecącego szmeru w głosie;
głos jest czasem całkowicie przykryty szmerem, męczy nie tylko mówiącego/ śpiewającego, ale także słuchaczy.
Takie nastawienie głosowe również uważane jest za nieprawidłowe, powoduje duży wysiłek głosowy i problemy głosowe. Nastawienie to czasem stosowane jest w celu uzyskania określonego efektu artystycznego, poza taką sytuacją należy go zdecydowanie unikać.
Miękkie nastawienie głosowe
zwarcie fałdów:
fałdy zbliżają się do siebie, ale nie zwierają się mocno, tworzą wąską eliptyczną szczelinę, co umożliwia im swobodne drgania; umożliwia to również prawidłową regulację ciśnienia powietrza
synchronizacja zwarcia z przepływem powietrza:
zbliżenie fałdów i początek wydechu następują jednocześnie - wydech nie wyprzedza zwarcia, zwarcie nie odbywa się wcześniej niż początek wydechu
rezultat:
delikatne zapoczątkowanie tonu (możliwe jest zapoczątkowanie tonu przy minimalnej nawet ilości powietrza);
brzmienie głosu pozbawione napięć i wysiłku.
Jest to prawidłowy i zgodny z fizjologią narządu głosu sposób zapoczątkowania dźwięku. Posługiwanie się takim nastawieniem głosowym zapobiega przeciążeniu krtani i wystąpieniu jego skutków.
Artykulacja
Zespół ruchów narządów mowy oraz układy jakie przyjmują one w trakcie wymawiania głosek nazywamy artykulacją. Inaczej o artykulacji mówi się, ze jest mechaniczną stroną słowa, przekształceniem tonu powstałego w krtani na zrozumiałe dźwięki mowy.
Proces ten zachodzi w komorach nasady, czyli w jamie nosowej, gardłowej i ustnej. Obecne tam narządy artykulacyjne: języka, wargi, żuchwa, szczęka, podniebie twarde i miękkie, policzki wykorzystując strumień oddechowy, ton krtaniowy i zjawisko rezonansu zmieniają nieartykułowany dźwięk krtaniowy w mowę.
Artykulacja jest niezwykle istotna dla prawidłowej emisji i impostacji głosu . Im bardziej wyrazista i precyzyjna wymowa, tym lepsze ustawienie, brzmienie i prowadzenie głosu.
Prawidłowa artykulacja to czyste, wyraźne, dokładne i swobodne wypowiadanie samogłosek i spółgłosek.
Nieprawidłowości (spowodowane brakiem elastyczności narządów mowy) czy lenistwo artykulacyjne (wynikające z chęci oszczędzenia sobie wysiłku) odbijają się na wydobywanym głosie i zaburzają jego prawidłową emisję. Co więcej powodują zmiany sensu wypowiadanych słów (a co za tym idzie wypaczenie znaczenia wypowiadanych treści, nieporozumienia komunikacyjne), utrudniają zrozumienie tekstu i męczą słuchaczy; nie mówiąc już o pozbawianiu ich doznań estetycznych.
Sprawna artykulacja to także podstawa dobrej dykcji . Jej warunkiem jest, poza właściwą budową narządów mowy, wypracowanie precyzyjnych, celowych i wyrazistych ruchów artykulacyjnych. Dzięki precyzji unikamy zniekształcenia głosek i słów. Celowość to świadome wykonywanie koniecznych ruchów narządów artykulacyjnych i przybieranie przez nie odpowiednich układów. Wyrazistość zaś opiera się na elastyczności i sile mięśni narządów mowy, pozwalając na swobodne posługiwanie się głosem. Prawidłowa artykulacja polega nie tylko na bezbłędnym wymawianiu każdej głoski, ale też na jej dokładnym wymawianiu bez podkreślania jej wyrazistości.