3. Modele gospodarki kapitalistycznej, kształtowanie się gospodarki kapitalistycznej na przykładzie Anglii ( powstanie rynku zbytu, akumulacja kapitału, mobilna siła robocza).

Połowa XIX w Anglii 75% gospodarstw miało ponad 40 h ( podział gospodarstw). Chęć maksymalizacji produkcji rolnej, wszystko bogaty chłop musiał kupować w mieście, stawali się masowym rynkiem zbytu.

Bankruci- wygnani z gospodarstw, stają się mobilną siłą roboczą.

Rolnictwo jest nowocześniejsze. Nie ma rewolucji przemysłowej w rolnictwie (rolnictwo kapitalistyczne). Anglia jest krajem z najnowocześniejszym rolnictwem, jest prawie samowystarczalna.

Anglia mogła transportować towary nie rzekami ani lądem co było drogie , ale z rangi swojego położenia morzem ( z miasta do miasta) co było tańsze i szybsze.

1900 Anglia 10mln, Londyn 1mln (metropolia, rynek zbytu z całego kraju)

4 etapy polityki kolonialnej:

- kruszcowy

- korzenno-rzemieślniczy

- plantacyjny( masowy popyt na art. Przemysłowe)

- opodatkowanie wolności

Metropolia prowadzi politykę rynków uwięzionych i koncesjonowanych (kolonie muszą kupować towary od metropolii)

Mobilna siła robocza jest wynikiem zmian w rolnictwie.

Kapitał capula- „głowa” pieniądz przynoszący zysk

Akumulacja- to gromadzenie z myślą pomnażania i generowania zysku

Źródła akumulacji- pierwotne źródła kapitału to te gromadzone przed zaistnieniem kapitału.

W Anglii powstały spółki akcyjne (XVII)

1566-1570- powstaje giełda Londyńska

1531- powstała giełda w Antwerpii

Początek XVIII Anglia prowadzi wojnę o sukcesję hiszpańską skutkiem tego był 50mln dług publiczny

Zarobki: 9mln(państwo), 2mln(kampania morza południowego).

W 1964r w Anglii powstaje system bankowy

- możliwość podjęcia działalności gospodarczej przez tych, którzy kapitału nie mają

- rolnictwo- rolnik znajduje na swej ziemi bogactwo np. węgiel, inwestuje, zasila kapitalizm.

- brudny handel- niewolnictwo

- dług wewnętrzny- państwo zadłuża się u obywateli, ale później staje się dużym rynkiem zbytu, tworzenie zakładów przemysłowych.

Anglia jest krajem w którym po raz pierwszy na świecie zaistniała gospodarka kapitalistyczna.

Rewolucja w Anglii:

- sfera zmian technicznych- podział pracy, początek procesu zastępowania pracy rąk pracą maszyn

- sfera zmian ekonomicznych- kiedyś miała produkcja przy dużej cenie, później produkcja masowa, zarobek na jednym masowym produkcie.

- sfera zmian społecznych- nowe klasy społeczne, robotnicy rzemieślnicy bankrutują, zmienia się struktura społeczna.

Warunki do spełnienia rewolucji przemysłowej:

- masowy rynek zbytu

- akumulacja kapitału

- odpowiednia siła robocza

- odpowiedni stan świadomości społecznej

Przyczyny zróżnicowania stopnia rozwoju gospodarczego Europy- dualizm rozwoju gospodarczego Europy, model społecznej gospodarki rynkowej na przykładzie Niemiec- zasada deproletaryzacji i subsydiarności i różnice między społeczną gospodarką rynkową a katolicką nauką społeczną.

W XIV w Europa Zachodnia rozwój gospodarki towarowo-pieniężnej. W Europie Wschodniej następuje refeudalizacja. Granicą jest rzeka Łaba. Przyczyną refeudalizacji jest proces psucia pieniądza.

Prawo Kopernika- Groshama- pieniądz gorszy wypiera pieniądz lepszy.

Podział Europy jest skutkiem aktywizacji szlachty. Szlachta traci na oczynszowania, chce przywrócić stosunki feudalne w Europie Zachodniej( nie dojdzie do skutku) na Wschodzie- tak.

Przyczyny dlaczego w Europie Zachodniej nie doszło do skutku:

- kryzys demograficzny 1348- epidemia dżumy, zmniejszyła się liczba Europejczyków o 50%.

- stan świadomości społecznej chłopów- chłopi kwestionują ogólny ład feudalny, zaczynają się buntować.

1358- żakeriada, powstania chłopskie

- rewolucja militarna- w XIV zmienia się kultura wojenna. 1415- bitwa pod Agningovr .Główną siłą nie są już szlachcice, ale chłopi wyposażeni w łuki, strzały. Prestiż panów feudalnych spada.

Anglia kształtuje stan świadomości społeczeństwa:

- powstanie kościoła Anglikańskiego (przyjęcie zasad kościołów reformowanych)

- Kalwin- teoria predestynacji- człowiek może być zbawiony tylko wówczas gdy Bóg go do tego wybierze. Jeśli nie Można Boga przekupić trzeba dbać o prowadzenie w życiu doczesnym , a skoro w życiu doczesnym dobrze mu się wiedzie jestem predysponowany do zbawienia.

Etyka protestancka- oszczędność, pracowitość

- kraj nie jest pustoszony przez wojny

- wykształcone społeczeństwo

- bogactwa naturalne ważne dla rewolucji przemysłowej.

4.Interwencjonizm państwowy w XX w: etatyzm i interwencjonizm, instrumenty polityki interwencyjnej państwa, kryzysy gospodarcze( teorie egzo i endogeniczne) i modele polityki gospodarczej.

Wzrost gospodarczy w kapitalizmie nie ma charakteru linearnego, opiera się na cyklach koniunkturalnych.

Teorie próbujące wyjaśnić cykliczność wzrostu:

- egzogeniczne

- endogeniczne

Cykl koniunkturalny:

I okres poprawy

II rozkwit

III recesja

IV depresja

Co 8, 9 lat cykl się powtarza.

Mechanizm gospodarki kapitalistycznej jest prawidłowy, a kryzys pochodzi z zewnątrz, od ludzi, przez człowieka.

Mechanizm gospodarki kapitalistycznej jest wadliwy i sam generuje cykliczne kryzysy.

Cykl koniunkturalny -powtarzające się w określonym odstępie czasowym zmiany wskaźników gospodarczych, ekonomicznych.

PKB- suma, wartość wszystkich finalnych dóbr i usług wytworzonych w danym okresie czasu z wykorzystaniem środków produkcji należących do danej gospodarki

Naturalna stopa bezrobocia ok. 5-6%

Teorie powstawania kryzysów gospodarczych:

- efekt plam na słońcu (wpływały na rolnictwo)- powodowały nadprodukcję lub nieurodzaj. Kryzys polega na nadprodukcji.

- teoria cyklu politycznego- w czasie wyborów politycy wszystko wszystkim obiecują( gorzej jeśli chcą to wykonać)- wprowadzają do mechanizmu gospodarczego elementy chaosu.

- samospełniająca się przepowiednia- element psychologiczny.

- badanie wskaźników zadowolenia społecznego

- efektywność systemu gospodarczego- teoria innowacyjności.

Przedsiębiorcy narzucają takie rozwiązania, że ludzie zaczynają je pożądać, choć na początku nie mogą tego posiadać a przedsiębiorstwa produkują.

- teoria monetarystyczna - kryzysy to konsekwencje błędnych decyzji polityków, którzy albo dają za dużo pieniądza, lub sztucznie zmniejszają.

Teorie endogeniczne powstawania kryzysu:

- istnieje popyt na same -pieniądze- nie wszystkie środki, które ludzie posiadają trafiają na rynek

Gra na giełdzie- spekulacje giełdowe

Przemysł mody- kumuluje gigantyczne sumy, a mało kto jest w stanie to kupić

Kolekcjonerstwo- kieruje się modą np. dzieła sztuki. Znaczna część pieniędzy nie trafia jako realny popyt w gospodarstwie.

- skłonność do konsumpcji i oszczędzania w społeczeństwie

Skłonność do konsumpcji mają raczej ludzie, którzy pieniędzy mają mniej

Polaryzacja społeczeństwa- dużo pieniędzy mało bogatych.

- optymalnie jest jeśli dominuje warstwa średnia

- system podatkowy- im więcej zarobisz tym więcej płacisz, ulgi podatkowe dla inwestorów

- system podatkowy opierający się na podatkach bezpośrednich, a nie pośrednich (VAT)

- utrzymywanie niskiej stopy % BC ( więcej kredytów), realizacja robót publicznych.

- finansowanie robót publicznych- większej aktywności gospodarczej

Rząd- zwiększenie wydatków

Deficyt budżetowy inflacja

Transformacja gospodarcza Polski po 1989: reforma Grabskiego, Balcerowicza, formy i skutki przekształceń własnościowych, problemy społeczne transformacji.

Inflacja w Polsce

Inflacja- spadek realnej wartości pieniądza, wyrazem jest wzrost cen.

Do 10%-umiarkowana

Do 2,3-pożądana

Ponad 10%- 1000%- galopująca inflacja

Ponad 1000%-hiper inflacja.

Geneza:

- ciągniona przez popyt- duża liczba pieniądza, mało towaru

- pchana przez koszty- sztucznie wzrasta cena jakiegoś środka produkcji

1920- konferencja w Brukseli

1922-konferencja w Genewie

Cechy gospodarki XIX w:

- wymienialność pieniądza na złoto- emisja pieniądza jest uzależniona jest od zapasu kruszcu BC

- zasada równowagi budżetowej

- gospodarka otwarta na zewnętrzną konkurencję

Po I wojnie zasady te upadły.

Złoto wypłynęło do USA. Równowaga nie była postrzegana (wojnę utrzymywała emisja pustego pieniądza a współpraca z wrogami nie istnieje.).

Wprowadzenie zasad z XIX w

Wprowadzenie:

- gold bulion standard- spod zasady wymienialności pieniądza na złoto zostali wyłączeni ludzie biedniejsi

- gold Exchange standard- podstawą emisji pieniądza może być nie tylko złoto, ale też waluta w 100% wymienialna na złoto (dolar).

Pozytywy inflacji:

- wzrost popytu w gospodarce

- obniżenie kosztów produkcji- zwiększenie inwestycji

- premia eksportowa- opłaca się sprzedawać Polskie towary, innym opłaca się je kupować.

Inflacja do pewnego momentu jest dobra.

Negatywy inflacji:

- wzrost niezadowolenia społecznego

- całkowity zanik inwestycji w gospodarce

- dwuwalutowość, zakwestionowanie wartości własnego pieniądza

- inflacja nie skłania gospodarki do rozwoju

- samonapędzanie się kiper inflacji

- jest przejawem choroby w gospodarce

- odpływ kapitału zagranicznego, kraj nie dostaje kredytów zagranicznych

- redukuje premię eksportową.

Po II wojnie rząd prowadzi polityk ę inflacyjną:

1925- wydatki 52 tryliony marek pl

Dochody 19 trylionów marek pl

Wydatki:

- armia 60% wpływów budżetowych

- dopłaty do taryf kolejowych- 10%

Dramatyczna sytuacja polskiej komunikacji, brak połączenia między poszczególnymi terenami byłych zaborów.

- dopłata do funduszu aprowizacyjnego- 10%

Działanie PKKP- 10%

To wszystko ok. 60-70-8-%. A reszt - rząd drukuje puste pieniądze.

1923- rząd Grabskiego - jest bezpartyjny, poza parlamentarny.

Grabski- polityk centrowy. Gabinet ten ma prawo wprowadzić dekret na mocy ustawy

Ograniczenia:

- na drodze dekretu nie można zmienić konstytucji

- wszystkie dekrety rządu są zatwierdzone przez parlament po 6 miesiącach.

Deflacja- odwrotność inflacji, wypompowywanie pieniądza z gospodarki.

Reforma Grabskiego:

- uzdrowienie systemu podatkowego- nowe podatki : obrotowy, majątkowy powyżej 10tys. Franków szwajcarskich rocznie

Kary za niepłacenie podatków

- tnie wydatki, likwiduje PKKP i dopłaty do taryf kolejowych, urealnia stopę procentową ( rosną % stopy %, rosną kredyty, ceny)

- tnie wydatki na armię

- likwidacja 3 ministerstw

- zwiększa zakres monopoli- tytoniowy, spirytusowy

1921- wpływy równoważą się z wydatkami. Wymiana waluty z marki polskiej na złot4ego.

Bank Polski- był instytucją prywatną, co uniemożliwiało państwu prowadzenia polityki inflacyjnej. Wymiana marki polskiej na złotówkę, wprowadzenie wymienialności waluty.

Skutki reformy Grabskiego:

- recesja- spadek aktywności gospodarczej o ok. 1/5

- wzrost bezrobocia o ok.60%

- załamanie eksportu

Reforma Balcerowicza

Plan podzielił całą operację transformacji na dwa etapy:

• pierwszy (krótki - w granicach kilku miesięcy) - miał na celu osiągnięcie stabilizacji gospodarczej, czyli przede wszystkim likwidację inflacji, która w 1989r. wynosiła 340%;

• drugi (dłuższy - mierzony nie w miesiącach, a w latach) - zakładał przekształcenia instytucjonalne i rzeczowe polskiej gospodarki.(ogłoszony w 1998 w czasie pełnienia przez niego funkcji wicepremiera w rządzie J. Buzka) zakładał: podwojenie dochodu Polaków w ciągu 10 lat, obniżenie inflacji do 5% i obniżenie bezrobocia o 30% do roku 2000, przy tworzeniu jednocześnie gospodarki przychylnej dla środowiska naturalnego. Poza tym zmiany miały objąć szkolnictwo, opiekę zdrowotną, wymiar sprawiedliwości, obronę narodową itd.

Głównymi celami planu Balcerowicza było:
· doprowadzenie do wewnętrznej wymienialności złotego,
· zrównoważenie budżetu państwa i sprawowania kontroli polityki monetarnej,
· utrzymanie stabilnego kursu wymiany walut,
· zwalczanie inflacji,
· szybka prywatyzacja.

Skutkiem powyższych ustaw oraz prowadzonej w późniejszym okresie restrykcyjnej polityki Narodowego Banku Polskiego i licznych prywatyzacji było znaczne obniżenie inflacji, uwolnienie złotówki, spory wzrost gospodarczy, względna stabilizacja sytuacji gospodarczej i utworzenie w ciągu 2 lat 600 tysięcy przedsiębiorstw prywatnych, czyli 1,5 mln miejsc pracy. Mimo to, na skutek bankructw i likwidacji wielu przedsiębiorstw państwowych oraz redukcji zatrudnienia w tych które przetrwały, stopa bezrobocia po transformacji ustrojowej osiągnęła poziom rzędu 10% w 1993 r. Z drugiej strony, wielu ekonomistów podkreślało, że plan Balcerowicza ujawnił tylko rzeczywisty poziom bezrobobcia, które wcześniej występowało w formie ukrytej.

Polityka rola- kształtowanie rozwoju gospodarki żywnościowej, bezpieczeństwo żywnościowe kraju, czynniki determinujące strukturę agrarną, reformy rolne a sytuacja żywnościowa, cele i instrumenty polityki przemysłowej COP.

1918- dwubiegunowy podział struktury agrarne

1- 0,2h-29% 2,150mln (biedota)

2,5h-32,6% 8-10mln

2- 49%-30tys- własność obszarnicza (bogactwo)

Brak gospodarstw od 20-50h

75% osób żyje na wsi z czego ponad 2mln nie uczestniczy na rynku, około 1/3 nie konsumuje (produkuje na własne potrzeby)

2,8-8,8mln- ukryte bezrobocie

Powody braku inwestycji w wielkich własnościach ziemskich:

- niska cena siły roboczej- brak inwestycji

- dobra luksusowe sprowadzane z zagranicy

Reforma:

- wprowadzenie gospodarstw od 20-50h

VIII 1919- uchwała o reformie rolnej, głosowanie przeciw 180-180, nad ustawą 183-182

Ustawa rolna:

- parcelacja jest przymusowa (naruszenie zasady własności)

- parcelacja obejmuje wszystkie grunty również kościelne

- limity parcelacyjne :

180h

300h- kresy wschodnie(mniejszości narodowe)

700h- majątki uprzemysłowione

- chłop płaci połowę ceny rynkowej

- na zakup działki otrzymuje kredyt do 75%

- chłop, który będzie służył w wojsku lub zostanie inwalidą wojennym dostanie ziemię za darmo

1923- pakt Lanckoroński

Klitos- PSL Piast

Dmowski- ZLN- ład koalicyjny

Korfanty- CHD

Celem było objęcie władzy

Reforma rolna będzie efektem politycznego kompromisu:

- parcelacja dobrowolna

- jeśli dobrowolnie nie będzie rocznie rozparcelowanie 200tys rząd może wprowadzić parcelację obowiązkową

- parcelacja nie obejmuje gruntów kościelnych

- nie gwarantuje się chłopom kredytu a cena ziemi jest ceną rynkową.

Rząd Klitosa tej reformy nie przyjął

1925- wprowadzono reformę

Reformy te były złe ponieważ:

- wszyscy chcą z reformy skorzystać, a ziemi jest mało

- wyeliminowała najuboższych

- mały limit obowiązującej parcelacji

- duży wzrost ziemi

- duży popyt- mała podaż= duża cena

1944- reforma rolna (akt czysto polityczny)

- ziemia dla wszystkich jak idzie ( rozszerzenie bazy społecznej, poparcie)

- likwidacja wielkiej własności obszarniczej

- limity 100h( nikt ich nie przestrzegał)

Ziemie zachodnie-100h

Pozostałe- 100h-50h (pola uprawne)

Całkowite zacofanie polskiej wsi

XX w był bardzo zły i zacofany dla polskiego rolnictwa.

Polityka rolna

W Polsce około ¼ utrzymuje się z rolnictwa. O cztery razy więcej niż na zachodzie. Polskie rolnictwo jest zacofane, rolnicy są niewykształceni i zacofani.

Struktura agrarna w Polsce jest wadliwa

5,4h-przed 89 rozdrobniona Polska wieś

7,6h- po 89

25-30h- na zachodzie

Czynniki wpływające na strukturę agrarną:

- wielkość kraju

- liczba ludności

- rynek zbytu

Polska przed zaborami

Pruski- duży rynek zbytu- Niemcy, ziemie te są bardziej rozwinięte pod względem rolnictwa.

Galicja- brak rynku zbytu, Austro- Węgry, zaopatrują się na ziemiach węgierskich , duże rozdrobnienie

- stopień uprzemysłowienia

- czynnik polityczny- pruska droga dojścia z feudalizmu do gospodarki kapitalistycznej, reformy narzucane odgórnie, pozostawione duże obszarnictwo

---