Zaburzenia nastroju (afektywne)

Dr Karina Steinbarth-Chmielewska

Zaburzenia afektywne

• Rozpowszechnienie chorób z grupy zaburzeń afektywnych do 15% populacji

• Rozpowszechnienie zaburzeń afektywnych depresja nawracająca i zab. dwubiegunowe od 1% do 4 %

• Ryzyko samobójstwa do 20% chrych

• 70% leczonych uzyskuje poprawę

Patogeneza chorób afektywnych

• Zab. afektywne są chorobą o wieloczynnikowej etiologii

• Okresowo występujące zaburzenia w układzie limbicznym, podwzgórzu i układzie siatkowatym

• Neurochemiczne hipotezy:

1. Monoaminergiczna - obniżenie poziomu neuroprzekaźników dopaminy, serotoniny, noradrenaliny

cd.

2. Zaburzenia funkcji receptorów neuroprzekaźników

3. Zaburzenia szlaków wewnątrzkomórkowego przekazu sygnałów

4. Zwiększona aktywność osi HPA podwzgórze, przysadka, nadnercza. Teoria która traktuje jako jeden system układ odpornościowy i immunologiczny

5. hipoteza immunologiczna oparta o cytokininy

6. Zmiana plastycznści neuronalnej (zmiany w komórkach glejowych, neurohormonalnych, zmniejszenie objętości niektórych struktór.

Przyczyny występowania ch. afektywnych

• Występowanie rodzinne (dziedziczenie)

• Choroba afektywna dwubiegunowa nie jest jednostką nozologiczną; są co najmniej dwa typy:

1. Dziedziczona autosomalnie

2. Dziedziczona w sprzężeniu z płcią chromosomem X

Podział zab. afektywnych ICD 10

• Zab. afektywne dwubiegunowe

• Zab. depresyjne nawracające

• Zab. afektywne utrwalone jako zaburzenia cyklotymiczne i dystymiczne

• Epizod maniakalny

• Epizod depresyjny

Wg ICD 10 zaburzenia nastroju występujące w przebiegu:

• chorób somatycznych

• Schorzeń organicznych

• Uzależnień są rozpatrywane

w innych działach a nie w zaburzeniach afektywnych mood disorders

Czynniki precypitujące zab. nastroju (do 60% chorych)

• Somatogenne np.: poród, zab. hormonalne, zakażenia, urazy, leki antykoncepcyjne i inne.

• Stresy psychiczne np.: zgony, rozwody, zawody emocjonalne, porażki materialne, sukces.

Zespoły depresyjne

• Wykazują znaczne różnice w odniesieniu do objawów, nasilenia, przebiegu, rokowania

• Melancholia - termin występujący w pracach Hipokratesa oraz w amerykańskiej klasyfikacji DSM IV

Podstawowe objawy depresji tzw. depresji typowej, endogennej

• Obniżenie nastroju

• Spowolnienie toku myślenia

• Spowolnienie napędu psychoruchowego

• Lęk

• Objawy somatyczne i zaburzenia rytmów biologicznych

Nastrój i napęd

• Przygnębienie, smutek, brak radości, satysfakcji, domunacja beznadziejności, niekiedy obojętność

• Napęd: spowolnienie, zahamowanie aż do osłupienia, niekiedy niepokój, pobudzenie

• Myśli jednostajnie spowolniałe, osłabienie pamięci, uwagi, uczucie niewydolności intelektalnej

Zaburzenia treści myślenia

• Negatywna ocena przeszłości, przyszłości

• Negatywna ocena siebie, postępowania, własnego zdrowia

• Urojenia depresyjne: wtórne do treści mające charakter katastroficzno-absurdalny, urojenia winy, grzeszności, potępienia, kary

Lęk wolnopłynący

• Praktycznie stale odczuwany

• Ma swoje „umiejscowienie w ciele”

• Może „falować” nawet do napadów paniki

• Często wyraża się jako niepokój, w ruchach np.. niemożność usiedzenia, konieczność chodzenia

Zaburzenia rytmów biologicznych (podwzgórze, twór siatkowaty, ukł. wegetatywny)

• Zab. rytmu snu: wczesne budzenie się, częste budzenie się, nadmierna senność

• Wahania samopoczucia: lepiej wieczorem, znacznie gorzej rano

• Zab. miesiączkowania

• Bóle głowy typu kasku, obręczy, potylicy, nad karkiem

• Brak apetytu, chudnięcie

• Zaparcia, suchość w ustach

Zaburzenia funkcjonowania wtórne do objawów np.

• Izolacja

• Abulia

• Zmęczenie

• Próby samobójcze (szczególnie przy ruminacjch)

• Zmiana dotychczasowego funkcjonowania

Choroba afektywna jednobiegunowa, zaburzenia depresyjne nawracające

• Liczba faz 3-4

• Okres trwania fazy długi nawet do roku

• Cechy kliniczne depresji: wysoki poziom lęku, niepokój, pobudzenie ruchowe, bezsenność, urojenia depresyjne, stopniowe narastanie i ustępowanie objawów

• W zapobieganiu mała skuteczność leków normotymicznych, skuteczne leki przeciwdepresyjne

Zaburzenia afektywne dwubiegunowe (psychoza maniakalno-depresyjna, cyklofrenia)

• Depresja - mania (typ I) lub depresja - hipomania (typ II)

• Rodzinnie występuje: zab. afektywne dwubiegunowe lub depresyjne nawracające

• Osobowość przechorobowa: cyklotymiczna, syntoniczna, ekstrawertywna

• Występowanie bez różnic na płeć

• Początek choroby 20-30 lat

Zaburzenia afektywne dwubiegunowe c.d.

• Liczba faz średnio 6-10

• Długość fazy do 3 miesięcy

• Cechy kliniczne depresji: zahamowanie psychoruchwe, wolnopłynący umiarkowany lęk, hipersomnia, nagły początek i koniec fazy

• Skuteczne normotymiki w zapobieganiu fazom

Zespół maniakalny

• Przeciwległy biegun do depresji

Podstawowe objawy:

• Zaburzenia nastroju (maniakalne)

• Zaburzenia napędu psychoruchowego

• Zaburzenia rytmów biologicznych, układu autonomicznego

• Zaburzenia emocji

Nastrój maniakalny

• Wzmożone samopoczucie, zadowolenie, radość, uczucie szczęścia, żartowania

• Zatarcie granic dystansu do innych spraw, ludzi

• Nieadekwatne traktowanie spraw przykrych, często zachowania nieadekwatne

• Nastrój gniewliwy - u podstaw leży dysforia - zachowania agresywne, konflikty

Myślenie w stanach maniakalnych

• Tok myślenia przyspieszony, znacznie przyspieszony, gonitwa myśli

• Upośledzona precyzja myśli

• Przerzutność uwagi, tracenie wątków, kojarzenie na zasadzie podobieństwa dziwęków

• Jako konsekwencja - wielomównść - „sałata słowna”

• Jako wtórne do nastroju zaburzenia treści myślenia: wzmożona samoocena, bezkrytycyzm do własnej osoby, omnipotencja

Myślenie w stanach maniakalnych cd.

• Bezkrytycyzm do własnych możliwości

• Urojenia wielkościowe

• Przemijające urojenia ksobne

• Przerzutność uwagi

• Pamięć - przy umiarkowanym przyśpieszonym toku myślenia zazwyczaj niezaburzona, w pełnej manii - deficyt

Aktywność ruchowa i rytmy biologiczne

• Wzmożenie energii

• Wzrost ruchliwości, podniecenie, bezład ruchowy

• Brak uczucia zmęczenia

• Zaburzenia snu, głównie skrócenie, bezsenność

• Brak czasu na jedzenie, chudnięcie

Aktywność ruchowa i rytmy biologiczne

• Wzrost nasilenia objawów w godzinach wieczornych

• Podejmowanie wielu aktywności, zazwyczaj ich niekończenie

• Pomaganie innym „na siłę”, realizowanie utopijnych projektów”, zachowania irracjonalne np.. podróż taxi do Krakowa

• Nawiązywanie niekontrolowanych znajomości

Aktywność ruchowa i rytmy biologiczne

• Wzmożenie życia seksualnego

• Używanie substancji psychoaktywnych

• Rozrzutność, nie liczenie się z konsekwencjami postępowania

• Hipomania - stan zazwyczaj lubiany przez chorych

• Mania ostra, szał maniakalny - krańcowo nasilone objawy psychopatologiczne zespołu maniakalnego

Depresje atypowe, poronne, maskowane
(w zależności od głębokości objawów)

• Z zahamowaniem - dominuje spowolnienie

• Z pobudzeniem - dominuje pobudzenie

• D. anankastyczna - dominują myśli natrętne, ruminacje depresyjne, zachowania impulsywne np. próby S

• D. hipochondryczna - urojenia, obawy dotyczące własnego zdrowia

Dominacja objawów

• D. anestetyczna - depersonalizacyjno-derealizacyjne, zanik odczuwania (anestezja depresyjna), urojenia nihilistyczne

• D. psychotyczna - urojenia depresyjne, omamy, niekiedy osłupienie

• Poronna- słabo nasilone podstawowe objawy, nasilone inne

Odmianne obrazy depresji cd.

• D. maskowana - brak obniżonego nastroju + inne objawy mało typowe np.. Bóle brzucha

• D. subkliniczna (subdepresja) - niepełne kryteria ilościowe

• D. mała, duża - podział DSM IV podstawą nasilenie objawów psychopatologicznych

Odmianne obrazy depresji cd.

• D. reaktywna - objawy związane i zależne od zaistniałej sytuacji

• D. nerwicowa - dystymiczna, przewlekły subkliniczny przebieg, z obecnym lękiem

• D. sezonowa - z. subdepresyjne jesienią, zimą. U części osób z. hipomanii występujące wiosną (przeważnie kobiety, w rejonach geograficznych z niedoborem światła słonecznego.

Zaburzenia dystymiczne

• Dystymia (wg ICD 10 włączono: nerwicę depresyjną, depresyjne zaburzenia osobowości, depresję nerwicową)

• Jest to grupa zaburzeń a nie jednostka nozologiczna

• Rzadko rozpoznawana mimo dość częstego występwania

• Występuje częściej u kobiet, rozpowszechnienie 3%-5%

Zaburzenia dystymiczne cd.

• Współwystępowanie: 1. zaburzeniami psychicznymi :choroby afektywne, zaburzenia osobowości, zaburzenia lękowe, używanie szkodliwe/uzależnienie sub. psychoaktywnych 2. chorobami somatycznymi: migreny, niewoiste bóle głowy, zespół przewlekłego zmęczenia (?)

Obraz kliniczny dystymii

• Objawy nie osiągają głębokiego nasilenia

• Przewlekłe zmęczenie, złe samopoczucie, obwinianie się, niska samoocena, apatia, anhedonia

• Zachowane wykonywanie codziennych obowiązków

• Brak satysfakcji

• Mogą występować inne objawy zespołu depresyjnego

Zaburzenia cyklotymiczne

• Utrzymujące się zaburzenia niekiedy przez całe życie

• Dominują wahania nastroju oraz aktywności jako zespóły subdepresyjny z naprzemiennie występującymi st. hipomaniakalnymi

• Brak zależności od aktualnych wydarzeń

• Stany hipomanii bywają połączone z używaniem substancji psychoaktywnych

Zaburzenia cyklotymiczne cd.

• Mogą zaburzenia cyklotymiczne poprzedzać wystąpienie CHAD

• Występowanie cyklotymii 3%-5%

• Brak ostrej granicy pomiędzu cyklotymią a osobowością cykloidalną

• Pozycja cyklotymii jako jednostki nozologicznej (???) jest nadal kontrowersyjna

Czynniki zwiększające ryzyko samobójstwa

Przebieg depresji:

• wysoki poziom lęku

• poczucie beznadziejności, niemożności wyjścia z sytuacji

• przekonanie o nieuleczalności

• urojenia nihilistyczne

• poczucie winy, grzeszności

• Czynniki zwiększające ryzyko samobójstwa dążenie do odbycia kary

cd. Czynniki zwiększające ryzyko samobójstwa

• nastrój dysforyczny

• uporczywe zaburzenia snu

• dolegliwości bólowe

• przewlekłość cierpienia psychicznego

• myśli samobójcze

Dane demograficzne: mężczyźni, powyżej 45 r.ż. Samotni (wdowiec, rozwodnik).

Czynniki zwiększające ryzyko samobójstwa cd.

Zła sytuacja materialna, bezrobocie.

Dane z wywiadu: próby „S”, samobójstwa krewnych, osób znaczących, okres żałoby

Inne czynniki ryzyka: osobowość cyklotymiczna, antysocjalna. Nadużywanie substancji psychoaktywnych (szczególnie alkoholu, kokainy). Złe przystosowanie społeczne.

Leczenie zaburzeń afektywnych

• Leki przeciwdepresyjne

• Leki normotymiczne

• Leki neuroleptyczne o działaniu przeciwdepresyjnym

• Psychoterapia z preferencją: poznawczej i interpersonelnej

• fototerapia

c.d.

• Faza aktywnej farmakoterapii (w ostrej fazie przebiegu choroby)

• Leczenie podtrzymujące, utrwalające poprawę

• Leczenie profilaktyczne zapobiegajace fazom choroby