Prawo konstytucyjne - część ogólna :

• termin "konstytucja" :

• dzisiaj oznacza akt prawny zawierający najważniejsze elemnty prawne ustroju politycznego i społeczno - gospodarczego

• w starożytnym Rzymie republica constituele oznaczało działalność ustrojodawczą

• w średniowieczu constitudio oznaczało zbiór reguł postępowania w zakonach chrześcijańskich

• w Polsce średniowieczu konstytucja była ustawą

• w końcu XVIII wieku zaczęto używać terminu konstytucja do określenia podstaw ustrojowych państwa

• konstytucja :

• faktyczna - konstytucja jest rzeczywistym ustrojem państwa ,opiera się na faktycznym rozkładzie sił społecznych

• prawnicza - oznacza najwyższe ustawy w państwie

• przyczyny pojawienia się konstytucji :

• rozwój kapitalistycznego sposobu produkcji (wolność wymiany towarowej i zniesienie poddaństwa)

• teoria umowy społecznej (lud mógł oonalić panującego ,jeżeli stałby się on tyranem , rodzajem umowym społecznej między ludem ,a władcą była konstytucja)

• teoria podziału władz

• wpływ prądu nacjonalistyczego w XVIII wieku

• wojny napoleńskie

• rodzaje konstytucji :

• ze wzgędu na sposób ujęcia konstytucji :

• pisane - gdy treść jest zawarta jest w jednej ustawie

• niepisane - jeżeli nie jest zawarta w jednym akcie prawnym i składają się na nią akty królewskie ,zwyczaj ,precedensy ,ustawy nadrzędne (Nowa Zelandia ,Izrael)

• ze względu na moc prawną i tryb zmiany konstytucji :

• sztywne - wyróżnione wśród ustrojodawstwa jako mające szczególną moc prawną i podlegające zmianie w szczególnym trybie

• giętkie - moc prawna jest inna niż ustyawy zwykłej ,ale tryb zmiany jest taki jak ustawy zwykłej (Wileka Brytania)

• ze względu na relacje między treścią konstytucji ,a realnym ustrojem politycznym państwa :

• fikcyjna - gdy prawo mija się z rzeczywistością (kostytucja PRL)

• rzeczywista - gdy odzwierciedla w swojej treści realny ustrój państwa (F.Lasal - 1826 "O istocie konstytucji" powiedział ,że konstytucja musi odzwieciedlać stan rzeczywisty ,gdyż jeżeli tak nie jest jest jedynie nic nie znaczącym świstkiem papieru)

• funkcje konstytucji :

• funkcja prawna - konstytucja jest częścią obowiązującego prawa

• funkcja polityczna - zawiera zasady ustroju politycznego i społeczno - gospodarczego

• funkcja społeczna - ustanawia i utrwala ustrój państwa

• funkcja integracyjne - zaciśnia więzi obywateli z państwem

• funkcja organizacyjna - wyznacza formy życia zbiorowego

• funkcja programowa - jest instrumentem rozwoju państwa

• funkcja wychowawcza - kształtuje postawy prokonstytucyjne

• stosowanie konstytucji :

• stosowanie :

• bezpośrednie - normy konstytucyjne obowiązują wprost w obrocie prawnym bez konieczności rozwinięcia ich aktami niższego rzędu

• pośrednie - konstytucja wymaga konkretyzacji aktami niższego rzędu

• 2 modele podmiotów zobowiązanych do stosowania konstytucji :

• model 1 :

• konstytucję stosują tylko głowa państwa ,rząd i parlament

• brak pozaparlamentarnej kontroli konstytucyjności ustaw i brak odpowiedzialności konstytucyjnej

• konstytucja PRL

• model 2 :

• konstytucje bezpośrednio stosują wszystkie rodzaje organów władz publicznych i obywatele

• pozaparlamentarna kontrola konstytucyjności i odpowiedzialność konstytucyjna

• konstytucja RP z 1997

• cechy szczególne konstytucji :

• sprawy ,które muszą być zawarte w konstytucji :

• musi określać do kogo należy władza państwowa

• musi określać sposób realizacji władzy przez suwerena

• musi zawierać podstawy organizacji i działania aparatu państwowego

• musi określać stosunek państwa do obywatela

• musi regulować ustrój społeczno - gospodarczy

• musi być określony tryb zmiany konstytucji

• konstytucje niepełne w Polsce :

• dekret z 22 XI 1918 o Najwyższej Władzy Reprezentacyjnej Republiki Polskiej

• uchwała sejmu ustwodawczego z 20 II 1919 roku o powierzeniu Józefowi Piłsudskiemu dalszego sprawowania urzędu Naczelnika Państwa

• ustawa konstytucyjna z 19 II 1947 roku o ustroju i zakresie działania najwyższych organów Rzeczpospolitej

• ustawa konstytucyjna z 17 X 1992 roku o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą RP oraz o samorządzie terytorialnym

• nazwa :

• tylko jedna ustawa nosi nazwę konstytucja co sprawia ,że tworzy oddzielną kategorię źródeł prawa

• tryb uchwalenia konstytucji :

• jest uchwalana w innym trybie niż zwykła ustawa

• może zostać nadana tylko przez władzę najwyższą :

• jednostka (monarcha) - wtedy konstytucja jest oktrojowana (np. konstytucja Księstwa Warczawskiego)

• naród - wtedy konstytucja jest uchwalona :

• bezpośrednio przez naród - referendum (projekt kostytucji jest uchwalany przez ciało parlamnetarne lub sformułowany przez rząd lub prezydenta ,a później przyjmowane przez referendum)

• pośrednio przez naród za pośrednistwem organu przedstawicielskiego (np. konstytucja PRL)

• wejście konstytucji w życie - może być uregulowane w samej konstytucji lub w specjalnej ustawie konstytucyjnej:

• może zacząć obowiązywać po ogłoszeniu jej w oficjalnym organie publikacyjnym (np. Konstytucja Kwietniowa)

• może wejść w życie po upływie vacatio legis (np. konstytucja RP 97)

• część konstytucji nabiera mocy w momencie jej ogłoszenia ,a część po spełnieniu pewnych określonych warunków (np. konstytucja marcowa)

• może wejść w życie z dniem uchwalenia (kostytucja PRL)

• ustawa z 1992 o trybie przygotowania i uchwalania konstytucji (znowelizowana w 1994) :

• konstytucję miało uchwalić zgromadzenie narodowe ,a naród miał ją przyjąć w referendum

• 1994 - nowelizacja uznała ,że projekty konstytucji zgłoszone w poprzedniej kadencji podlegają dalszemu rozpatrywaniu ;uznała ,że można poddać pod referendum zasady ,na których ma się opierać konstytucja ; powołano 6 podkomisji

• inicjatywa ustrojodawcza przysługuje :

• komisji konstytucyjnej zgromadzenia narodowego

• grupie co najmniej 56 członków zgromadzenia narodowego (mogli oni wnieść swój projekt do komisji konstytucyjnej w ciągu 6 miesięcy od jej ukonstytuowania się

• prezydentowi (mógł on wnieść swój projekt do komisji konstytucyjnej w ciągu 6 miesięcy od jej ukonstytuowania się)

• grupie co najmniej 0.5 mln obywateli (od 1994 ;mogli wnieść swój projekt w ciągu 3 miesięcy od wejścia w życie ustawy nawelizacyjnej z 1994)

• komisja konstytucyjna :

• 46 posłów ,10 senatorów

• na czele stał przewodniczący i jego zastępca (powinni pochodzić z różnych izb)

• w posiedzeniach komisji mogą uczestniczyć przedstawiciele prezydenta ,rządu i Trybunału Kostytucyjnego ;muszą uczestniczyć przedstawiciele wnioskodawców wnoszących projekty konstytucji

• własny projekt moża uchwalić bezwzględną większością głosów (50 % przy obecności co najmniej połowy członków) - nigdy tego nie zrobiono w praktyce

• sprawozdania o skierowanych do komisji projektach przez zgromadzenie narodowe uchwalała w formie tekstu jednolitego większością 2/3 głosów

• zgromadzenie mogło uchwalić konstytucję w 2 lub 3 czytaniach :

• 1 czytanie - po debacie projekt konstytucji mógł zostać odrzucony albo skierowany do komisji

• 2 czytanie - sprawozdanie komisji w formie tekstu jednolitego , zgłaszanie poprawek i głosowanie (2/3 głosów w obecności połowy członków) ,marszałek zgromadzenia ma obowiązek przekazanie społeczeństwu treści projektu konstytucji do zapoznania się

• konstytucję uchwaloną przez zgromadzenie narodowe przesyła się do prezydenta ,który ma 60 dni na zgłoszenie swoich propozycji poprawek (jeśli to zrobił następuje 3 czytanie)

• 3 czytanie - propozycje prezydenta przyjmuje się bezwzględną większością głosów i następnie uchwala się konstytucję większością 2/3 głosów

• w ciągu 14 dni od uchwalenia konstytucji prezydent poddaje je referendum (przyjęcie większością głosów)

• po referendum podpisuje konstytucję prezydent i ogłasza ją w dzienniku ustaw

• projekty konstytucji RP z 1997 roku :

• projekt SLD

• projekt Unii Demokratycznej

• projekt PSL

• projekt komisji konstytucyjnej senatu I kadencji

• projekt prezydenta Lecha Wałęsy

• projekt KPN

• projekt Porozumienia Centrum

• przebieg uchwalania konstytucji 1997 :

• 1 czytanie (1994) - żadnego projektu nie odrzucono

• 2 czytanie - 21 - 22 III 1997 ;24 III 1997 - prezydent przekazał 41 poprawek

• 3 czytanie (2 IV 1997) - przyjęcie konstytucji (451 członków za projektem)

• 25 V 1997 - referendum - za konstytucją 53,4 % (frekwencja 42 %)

• tryb zmiany konstytucji :

• tryb zmiany konstytucji jest określony w niej samej ;jako ustawa zasadnicza konstytucja podlega zmianie trudniej niż zwykła ustawa ,a czasem w ogóle nie da się jej zmienieć :

• konstytucja Włoch (1947) - zakaz przywrócenia monarchii

• konstytucja Niemiec - zakaz podziału frakcji na kraje ,zakaz zmiany praw odnoszących się do zmiany praw jednostek

• konstytucja Grecji - zakaz zmian praw podstawowych

• konstytucja Litwy :

• podstawowy tryb zmiany - projekt zmiany musi być dwukrotnie uchwalony przez sejm większością 2/3 głosów w co najmniej 3 miesięcznych odstępach

• niektóre przepisy można zmianiać tylko w drodze referendum

• niektóre przepisy (dotyczące sejmu ,prezydenta ,prokuratorów ,sądu konstytucyjnego)można zmienić większością 3/5 głosów,ale tylko w ciągu roku od wejścia w życie konstytucji

• konstytucje w Polsce :

• konstytucja marcowa :

• rewizja - wymagała podpisu co najmniej 1/4 ilości posłów i zapowiedzenia co najmniej 15 dni wcześniej :

• zwykła - konstytucja miała być poddawana co 25 lat rewizji zwykłą większością głosów przez Zgromadzenie Narodowe (sejm i senat)

• nadzwyczajna - sejm drugiej kadencji mógł dokonać rewizji własną uchwałą większością 3/5 głosów przy obecności co najmniej połowy ustawowej ilości posłów bez udziału senatu

• zmiany dokonywało zgromadzenie narodowe przy obecności co najmniej połowy posłów i senatorów większością 2/3 głosów

• konstytucja kwietniowa :

• organy posiadające prawo do wniosku o zmianę konstytucji :

• prezydent

• rząd

• 1/4 ustawowej ilości posłów

• wniosek prezydenta był głosowany bez zmian chyba ,że rząd w jego imieniu wyraził na to zgodę

• zmiana z inicjatywy prezydenta wymagała uchwał sejmu i senatu podjętych zwykłą większością głosów posłów i senatorów obecnych na głosowaniu ;z inicjatywy rządu lub 1/4 posłów zwykłą większością ustawowej liczny posłów i senatorów

• w ciągu 30 dni prezydent mógł skorzystać z prawa veta i wtedy ponowne ropzatrzenie projektu zmiany mogło nastąpić w następnej kadencji

• jeżeli obie izby ponownie uznały zmianę to prezydent mógł ją uznać lub rozwiązać izby

• konstytucja PRL :

• zmiana konstytucji wymagała 2/3 głosów w obecności połowy posłów

• konstytucja RP z 1997 :

• inicjatywa zmiany konstytucji :

• prezydent

• senat

• sejm (minimum 1/5 ustawowej liczby posłów)

• zmiana konstytucji następuje w drodze ustawy uchwalonej w jednakowym brzmieniu przez sejm większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej ilości posłów i senat w terminie do 60 dni większością bezwzględną w obecności co najmniej połowy ustawowej ilości senatorów

• pierwsze czytanie może nastąpić 30 dni po wniesieniu inicjatywy ustawodawczej ,natomiast uchwalenie zmiany rozdziałów I ,II ,XII może odbyć się najwcześniej w terminie 60 dni większością bezwzględną

• jeżeli uchwalono zmianę rozdziałów I ,II ,XII to prezydent ,sejm lub senat mogą w ciągu 45 dni zażądać przeprowadzenia referendum zatwierdzającego (przeprowadzenie referendum zarządza marszałek w ciągu 60 dni od przyjęcia wniosku

• referendum jest ważne niezależnie od liczby głosujących

• w ciągu 21 dni od przedstawienia ustawy nowelizującej prezydent musi ją podpisać

• systematyka konstytucji (wewnętrzny układ treści) :

• rodzaje systematyki :

• systematyka ogólna - układ części konstytucji i jej rozdziałów

• systematyka szczególna - układ artykułów w rozdziałach (decydują czynniki natury logicznej i techniczno - legislacyjnej)

• systematyka niektórych konstytucji :

• konstytucja marcowa (u podstaw legły zasady podziału władz i zwierzchnictwa narodu) :

• wstęp

• I Rozdział :Rzeczpospolita

• II Rozdział :władza ustawodawcza

• III Rozdział :władza wykonawcza

• IV Rozdział :sądownictwo

• V Rozdział :powszechne obowiązki i prawa obywatelskie

• VI Rozdział :postanowienia ogólne

• VII Rozdział :postanowienia przejściowe

• konstytucja kwietniowa (u podstaw legła zasada jednolitości władzy prezydenta i jego zwierzchnictwa nad pozostałymi organami państwowymi) :

• I Rozdział :Rzeczpospolita

• II Rozdział :prezydent RP

• III Rozdział :rząd

• IV Rozdział :sejm

• V Rozdział :senat

• VI Rozdział :ustawodawstwo

• VII Rozdział :budżet

• VIII Rozdział :siły zbrojne

• IX Rozdział :wymiar sprawiedliwości

• X Rozdział :administracja państwowa

• XI Rozdział :kontrola państwowa

• XII Rozdział :stan zagrożenia państwa

• XIII Rozdział :zmiana konstytucji

• XIV Rozdział :przepisy końcowe

• konstytucja PRL (wstęp stanowił oddzielną część ,a poszczególne rozdziały można było pogrupować ;konstytucja była oparta na konstytucji stalinowskiej z 1936) :

• wstęp

• I Rozdział :ustrój polityczny

• II Rozdział :ustrój społeczno - gospodarczy

• III Rozdział :naczelne organ władzy państwowej

• IV Rozdział :naczelne organy administracji państwowej

• V Rozdział :terenowe organy władzy państwowej

• VI Rozdział :sąd i prokuratura

• VII Rozdział :podstawowe prawa i obowiązki obywatela

• VIII Rozdział :zasady prawa wybowrczego

• IX Rozdział :godł ,barwy i stolica PRL

• X Rozdział :zmiana konstytucji

• konstytucja RP z 1997 :

• wstęp

• I Rozdział :Rzeczpospolita

• II Rozdział :wolności prawa i obowiązki obywatela

• III Rozdział :źródła prawa

• IV Rozdział :sejm i senat

• V Rozdział :prezydent

• VI Rozdział :Rada Ministrów i administracja rządowa

• VII Rozdział :samorząd terytorialny

• VIII Rozdział :sądy i trybunały

• IX Rozdział :organy kontroli publicznej i ochrony prawa

• X Rozdział :finanse publiczne

• XI Rozdział :stany nadzwyczajne

• XII Rozdział :zmiana konstytucji

• XIII Rozdział :przepisy przejściowe i końcowe

• najwyższa moc prawna konstytucji :

• najwyższą moc prawna konstytucji RP z 1997 :

• artykuł 8 ustęp 1 ("Konstytucja jest najwyższm przwem RP")

• preambuła ("…ustanawiamy konstytucję RP jako prawo podstawowe dla państwa…"

• sposób regulacji konstytucji

• artykuł 188 punkt 1 "(Trybunał Konstytucyjny orzeka w sprawach zgodnośći ustaw i umów międzynarodowych z konstytucją")

• konsekwencje najwyższej mocy prawnej konstytucji :

• obowiązek pozytynwy - obowiązek realizacji postanowień konstytucji

• obowiązek negatywny - zakaz wydawania aktów prawnych sprzecznych z konstytucją

• rodzaje kontroli konstytucyjności aktów prawnych:

• kontrola prewencyjna - jest wykonywana w trakcie uchwalania ustawy oraz po jej uchwaleniu , ale przed jej wejściem w życie ; dokonuje jej głowa państwa (może odmuwić promulgacji ustawy)

• kontrola następcza - jest wykonywana w stosunku do ustaw już uchwalonych ,obowiązujących ;dochodzi do skutku w następstwie podniesienia zarzutów niekonstytucyjności przez uprawnione do tego podmioty i są kierowane do uprawnionych organów aby przeprowadziły kontrolę ;decyzja stwierdzająca niezgodność aktu prawnego z konstytucją unieważnia moc wiążącą aktu prawnego i wiąże wszystkich (nie tylko strony procesu ,jeśli kontrola jest konretna)

• kontrola konkretna - zarzuty zgłoszone przy rozpatrywaniu konkretnej sprawy w procesie sądowym

• kontrola abstrakcyjna - zarzuty zgłaszane bez związku z konkretną sprawą

• kontrola obligatoryjna - występuje ,gdy dla promulgacji ustawy konieczne jest zajęcie stanowiska przez organ kontroli konstytucyjności

• kontrola fakultatywna - występuje w razie podniesienia zarzutu niekonstytucyjności

• systemy kontroli konstytucyjności ustaw :

• kontrola parlamentarna - przyjmuje się ,że jeżeli istnieje ustawa sprzeczna z konstytucją to obowiązuje ustawa (powstał w okresie rewolucji francuskiej)

• wykonywana wyłącznie przez parlament

• wykonywana przez komisje konstytucyjne

• wykonywane przez organy o charakterze prezydialnym

• kontrola pozaparlamentarna :

• kontrola sądowa :

• przez sądy powszechne (USA ,Australia ,Argentyna , Dania)- na przykładzie USA :

• w razie sprzeczności między konstytucją ,a ustawą zwykłą sąd powinien odmówić zastosowania ustawy zwykłej

• prawo zakwestionowania zgodności ustawy z konstytucją przysługuje stronom procesu

• decyzja sądu nie posiada mocy powszechnie obowiązującej (wiąże tylko strony toczące spór)

• Sąd Najwyższy jest związany swoim orzeczeniem i w innej takiej samej sprawie nie może orzec inaczej

• w przypadku orzeczenia Sądu Najwyższego Kongres może ustawę zminić ,uchylić

• w USA unika się decydowania o konstytucyjności 3 kategorii spraw :

• związanych z procesem zmiany konstytucji

• związanych z gwarantowaniem przez konstytucję republikańskiej formy rządów

• związanych z polityką zagraniczną

• przez sądy konstytucyjne (Austria 1920,Hiszpania 1931,Włochy 1947) :

• Trybunał Konstytucyjny w Niemczech (1949) :

• istnieją na szczeblach krajowych oraz jeden federalny (składa się z 16 sędziów podzielonych na dwa 8 - osobowe senaty)

• sędziów powołuje Bundestag i Bundesrat ,3 sędziów każdego z senatów powołuje się spośród sędziów najwyższych organów sądowych federacji na 12 lat (ale ponowny wybór jest niedopuszczalny)

• kontrola obejmuje ustawy federalne i krajowe ,zgodność ustaw krajowych z federalnymi oraz podstawowe akty normatyne

• decyzje Trybunału mają moc powszechnie obowiązującą

• postepowanie jest wszczynane na wniosek rządu federalnego ,rządów krajowych i co najmniej 1/3 posłów Bundestagu ,na wniosek obywateli w przypadku naruszenia ich praw konstytucyjnych przez administracje lub sądy, orzeka o odpowiedzialności prezydenta, o sprzeczności działania partii politycznych z konstytucją

• kontrola Trybunału ma charakter nmastępczy

• Trybunał Konstytucyjny we Włoszech (1947) :

• Trybunał składa się z 15 sędziów powoływanych w 1/3 przez prezydenta ,w 1/3 przez parlament ,w 1/3 przez najwyższe sądownictwo (kadencja 9 letnia ,ponowny wybór jest niedopuszczalny)

• Trybunał orzeka w sprawach zgodności z konstytucją ustaw i aktów z mocą ustawy państwa i regionów ,w sprawach sporów kompetencyjnych między władzami państwa, między państwem a regionami ,między regionami ,a także odpowiedzialności karnej prezydenta i ministrów

• zarzuty niekonstytuwności mogą podnosić :

• rząd

• regiony

• dwie prowincje (Tarent ,Bolseno)

• przez strony procesowe (postępowanie trafia do sądu ,który przekazuje sprawę Trybunałowi)

• wyrok Trybunału jest ostateczny

• w sprawach dotyczących zdrady stanu lub pogwałceniu konstytucji przez prezydenta Trybunał orzeka w składzie powiększonym o 16 losowo wybranych sędziów niezawodowych

• kontrola polityczna (Francja) :

• sprawuje ją Rada Konstytucyjna

• skład (2 kategorie członków) :

• mianowanych na 9 lat (1/3 powołuje prezydent ,1/3 przewodniczący Zgromadzenia Narodowego i 1/3 przewodniczący Senatu)

• mianowanych dożywotnio (byli prezydenci Francji)

• członkowie Rady są niezawiśli

• przewodnicząceego wybiera prezydent spośród jej członków

• kontrola ma charakter prewencyjny (odnosi się do wszystkich aktów parlamentu i do umów międzynarodowych)

• inicjatywa kontroli konstytucyjności :prezydent ,premier , przewodniczący Zgromadzenia Narodowego , przewodniczący senatu ,grupa 60 deputowanych ,grupa 60 senatorów

• orzeczenia Rady są ostateczne i muszą być podjęte w ciągu miesiąca lub 8 dni jeżeli rząd określi ustawę jako pilną

• kompetencje :

• orzeka o konstytucyjności ustaw

• czuwa nad prawidłowością wyboru prezydenta

• pełni rolę sądu wyborczego w wyborach parlamentarnych

• czuwa nad prawidłowością prowadzenia referendum i ogłasza jego wyniki

• rozstrzyga spory kompetencyjne

• stwierdza przeszkody w sprawowaniu urzędu przez prezydenta

• kontrola komisji konstytucyjnych (państwa byłego bloku komunistycznego - NRD ,Rumunia ,Węgry)

• kontrola sprawowana przez organy o charakterze prezydialnym (Polska 1976 - 1982) :

• Rada Państwa czuwa nad zgodnością prawa z Konstytucją

• jeżeli Rada Pańśtwa stwierdziła niezgodność aktu niższego rzęduz ustawą wówczas sygnalizowała to właściwemu organowi ,który w ciągu 3 miesięcy musiał ją powiadomić o działaniach podjętych dla usunięcia tej nieprawidłowości

• wobec ustaw Rada Państwa mogła działać prewencyjnie na wniosek Prezydium Sejmu lub premiera

• Trybunał Konstytucyjny w Polsce :