Kultura (łac. cultura agri - uprawa ziemi, pielęgnacja lub, w znaczeniu biologicznym określony gatunek na danym obszarze)

• Przeniesienie terminu „kultura” do znaczenia obecnego zawdzięczamy Cyceronowi („Rozprawy Tuskulańskie”), który użył terminu „cultura animi” czyli „kultura ducha” - „uprawa umysłu”; („paiedia” - gr. Odpowiednik animi; kształtowanie w człowieku ideału społeczeństwa)

• Od czasów wielkiej wędrówki ludów aż do XVII w. następuje zanik słowa w powszechnym użyciu; w XVIII w. zastępczo używa się słowa „cywilizacja' (civitas - społeczeństwo miejskie), które ma oznaczać pewnego rodzaju ogładę; narody cywilizowane to te, które znają sztukę, filozofię, medycynę, oparte na stabilnych zasadach politycznych i religijnych w odróżnieniu od ludów dzikich

• Samuel von Pufendorf (XVII w.) - przeciwstawienie kultury i natury; Johann Adelung - kultura to wyszlachetnienie i wysubtelnienie ludzkich cech; oglada, uszlachetnienie obyczajów; Herder - kultura jest narzędziem przystosowawczym czlowieka do otaczającego świata; kultura to coś, co posiada każda spoleczność

• Końcem XVII w. pojęcie kultury weszło do słowników w Europie; w znaczeniu z „Rozpraw Tuskulańskich” użyte jest w dziele Herdera „Myśli o filozofii dziejów” - refleksja nad zmiennością ludzkich społeczeństw; Herder był krytykiem literatury, zwrócił uwagę na opowieści przekazywane ustnie; jest on odkrywcą folkloru, „kultury” w warstwach niewykształconych (warstwach ludu, chłopstwa, analfabetów, którzy swoją tradycję przekazywali ustnie)

• Odkryto również kulturę u ludów pozaeuropejskich (uważanych dotąd za dzikie - niecywilizowane) - każde plemię posiada język, jakąś formę religii, obyczaje i zwyczaje i składa się to na jego kulturę;

• Kultura jest uniwersalna gatunkową właściwością człowieka. Człowiek jest nosicielem kultury. Kultura to przekaz między jednostkami i między pokoleniami. Kultury to ludzki sposób opanowania środowiska naturalnego. Nie ma ludów kulturalnych i niekulturalnych. Wszystkie mają kulturę, lecz każdy w innym stopniu rozwiniętą - Herderowska definicja kultury

• Środkiem komunikacji kulturowej jest język; jest on jednostką kultury; podstawową cechą języka jest opanowywanie świata przy pomocy dźwięków

• Joachim Lelewel („Wykład dziejów powszechnych”); wprowadził w Polsce termin „kultura”; wg Lelewela historia to opis dziejów kultury; na kulturę, składa się: moralność, hierarchia społeczna, organizacje społeczne, religie, obyczaje, ustrój, prawo, nauki i sztuki, praca fizyczna

• E. Taylor („Primitive Culture” z 1871 r.) - antropologiczna definicja kultury: kultura, czyli cywilizacja, to złożona całość, która obejmuje wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, prawo, obyczaje oraz inne nawyki i zdolności nabyte przez czlowieka jako członków społeczeństwa; kultura jest korelatem spoleczeństwa - ma charakter spoleczny; to co różnicuje spoleczeństwa to kultura; nie ma czegoś takiego jak kultura wrodzona - to, z czym przychodzi czlowiek na świat to natura

• B. Malinowski - wg funkcjonalizmu kultura jest odpowiedzią na potrzeby (pierwotne, wtórne, integracyjne)

• G. Marcell - podzial kultury na „mieć” (wytwory kultury) i „być” (zachowanie i sposób bycia); stąd kultura materialna i duchowa

• A. Kroeber - kultura rzeczywistości i kultura wartości

• W. Dilthey - nauki o przyrodzie (die Naturwisenschaften) i o duchu (die Geisteswissenschaften); jego uczniowie stosowali podzial na nauki przyrodnicze i nauki o kulturze; stanowisko antypozytywistyczne; autonomia nauk humanistycznych, odrębność od przyrody

• prof. S. Czarnowski - ujęcie socjologiczne; kultura to caloksztalt zobiektywizowanych elementów dorobku spoleczeństwa, wspólnych szeregowi grup i z racji swej obiektywności ustalonych i zdolnych rozszerzać się przestrzennie (wykluczenie np. „śpiewania przy goleniu arii operowej” lub „poezji schowanej w szufladzie” mimo, że sama aria jest tekstem kultury; nieopublikowana poezja nie należy do kultury, bo jest czymś osobistym, nie ma charakteru spolecznego; wiersz stanie się kulturą, gdy zostanie udostępniony innym)

• A. Kloskowska - kultura obejmuje zachowania ludzkie oraz przedmioty stanowiące rezultaty tych zachowań (zachowań, które są nawykiem licznej grupy i odznaczają się regularnością - wzory kultury; proces uczenia się należy do tych zachowań); kultura to wzory i wytwory; wzory zachowań dzielą się na dwa rodzaje: otwarte/over (świadome i deklarowane przez czlowieka) i ukryte/cover (wyuczone, ale nieświadome); również podzial na kulturę bezpośrednią - zachowania (utrwalanie, przekazywanie spolecznych wzorców zachowań, obyczajów i zwyczajów; wszystko co ma charakter imitowany przez dzieci uczące się zachowań) i kulturę symboliczną - przeżywanie i rozumienie znaków symbolicznych; kategorie kultury wg Kłoskowskiej

• kultura bytu (kultura materialna, cywilizacja)

• kultura społeczna (ład społeczny wg Znanieckiego), pewien system znaków, które regulują funkcjonowanie czlowieka w spoleczeństwie

• kultura symboliczna (w ujęciu Kłoskowskiej symbol to znak poddany semiotyzacji drugiego stopnia, zbliżający się lub równoznaczny z alegorią), podsystemy kultury symbolicznej: religia, wiedza, nauka, zabawa i najbardziej charakterystyczna sztuka; wiąże się ona z pewnym zespołem wartości naczelnych - kanonem wartości, występujących w obrębie tradycji, myśli naukowej i sztuki;

• Kultura w rozumieniu atrybutywnym (jako atrybut ludzkiego życia; tak rozumiana kultura jest wyróżnikiem calej ludzkości, jest niepodzielna, poza czasem i przestrzenią) i dystrybutywnym (zbiór cech, zjawisk, które są charakterystyczne dla danej grupy; jest podzielna, można sprecyzować miejsce i czas jej występowania; jest wytworem spoleczeństw; tak rozumiana kultura może zaginąć)

• Słowo kultura w rozumieniu artystycznym (wszelkie dziedziny sztuki), normatywnym, wartościującym (zbiór norm i obyczajów wlaściwego zachowania), antropologicznym - dzisiejszym (wszystkie twory i zachowania czlowieka: sztuka, prawo, religia, gospodarka, życie spoleczne)

• jednostki elementarne w badaniu kultury:

• Cecha kultury to najmniejsza konstytutywna część kultury; najmniejszy element kultury, który daje się zdefiniować; kryteria odróżniające cechy mogą mieć charakter uniwersalny lub być specjalnością (np. w tym ujęciu cechą kulturową będzie obyczaj słuchania wiadomości podczas śniadania - cecha, która należy do uniwersaliów, tzn. jest typowa dla wszystkich dorosłych członków danej społeczności, czy też jest tzw. specjalnością, czyli charakteryzuje tylko niektórych członków zbiorowości); oznacza najmniejszy pozwalający się zdefiniować element kultury

• Temat kultury - autorem sformułowania jest Morris Opler i określa ono wszystko to, co nadaje społeczności określony rys, np. inicjacja, rytuały przejścia: wszystko to, co można określić, jako elementy nadające sens życiu zbiorowości.

• Wzór kultury to po pierwsze: mniej lub bardziej ustalony w zbiorowości sposób zachowania lub myślenia oraz (wg R. Benedict) jako pewien znamienny dla danej zbiorowości układ cech kulturowych, zwany również wzorem kultury; wzór kultury wiąże się z regularnością i powszechnością, tak, aby te ujednolicone zachowania można było odkryć i zbadać; wzory kultury można analizować pod dwoma aspektami: normatywnym (świadomościowym): ponieważ w każdym wzorze jest obecna pewna świadomie przyjmowana norma (lub kilka norm) oraz behawioralnym (pozaświadomościowym): dotyczy zewnętrznej realizacji wzoru;

Wzory można podzielić na:

• wzory marginesowe - podobnie jak ideały są to wzory głoszone, ale nie realizowane lub realizowane niezmiernie rzadko; wzoru marginesowego nie realizuje się, ponieważ uważa się go albo za mało istotny, albo anachroniczny (szarmanckość panów wobec dam)

• ideały - odnoszą się do świata wartości najwyższych , wzniosłych i odświętnych, które z racji swej niezwykłości i wielkości nie mogą być w pełni realizowane; realizacja ideału nie jest łatwa, ponieważ trzeba spełniać bardzo wysokie wymogi np. etyczne, posiadać jakieś niezwykłe umiejętności czy zdolności

• wzory jawne (prawidłowości zachowań świadomie formułowane i respektowane przez daną zbiorowość) i ukryte (prawidłowości zachowań, które nie są nieuświadamiane i które niejednokrotnie są postrzegane jako pewien wzór dopiero przez zewnętrznego obserwatora)

Używając tych kategorii daje możliwość opisu kultury ze względu na płaszczyzny, na które można podzielić zjawiska kulturowe:

• płaszczyznę materialną (każde zjawisko kulturowe ma aspekt materialny, nawet, jeżeli wydaje nam się, że poddajemy analizie zjawisko przynależne wyłącznie duchowe jak np. religia to jednak nie może się ona obyć bez przedmiotów sakralnych, miejsc świętych)

• behawioralną (to co przeżywamy, co przynależy do świata naszych emocji jest wyrażane poprzez różne zewnętrzne gesty i zachowania Np. zawarciu małżeństwa towarzyszy wymiana obrączek - gest, który symbolicznie potwierdza ważność zawartego aktu)

• psychologiczną (każde zachowanie wynika z przeżywanych wartości, jest motywowane mniej lub bardziej uświadamianymi i ujawnianymi postawami charakterystycznymi dla danego człowieka; to, co materialne ma znaczenie tylko ze względu na nadawany danemu przedmiotowi czy zachowaniu sens psychiczny; Patrząc z tego punktu widzenia każdy przedmiot i każde zachowanie mogą zyskać sens i stać się ważne dla zbiorowości, stając się tym samym elementem kultury (narzędzie pracy, fragment krajobrazu - np. święte góry, pola bitew) )

• czasami wyodrębnia się również płaszczyznę aksjologiczną (wynika z przyjętego założenia, że wartości i normy można interpretować tylko w kategoriach przeżyć indywidualnych, ponieważ nie istnieje nic co poza takie jednostkowe przeżycia wykracza; często ludzie nie zdają sobie sprawy, że ich działaniem kieruje wzorzec nieuświadamiany i że ich reakcje w określonej sytuacji są bardzo podobne, czy też że przedmioty, które wykonują są podobne do tych używanych czy tworzonych przez innych członków zbiorowości)

• Instytucja kultury - sieć społecznych i zarazem kulturowych stosunków organizujących daną zbiorowość i decydujących o jej specyfice; Pojęcie instytucji obejmuje zarówno ten zakres zagadnień, który zdefiniowaliśmy jako wzór kulturowy, a drugiej wszystko to, co decyduje o organizacji życia zbiorowego i co jest związane ze zwyczajami, decydującymi o stosunkach pomiędzy ludźmi (możemy więc mówić o instytucji prawa, o instytucji małżeństwa, instytucji szkoły). Dla większości społeczeństwa instytucja funkcjonuje jako określony wzór kulturowy

• Krąg kulturowy: przestrzenne usytuowanie danej kultury; występujące na danym obszarze charakterystyczne elementy kultury tworzą dany krąg kulturowy - występowanie tych samych lub podobnych elementów w różnych kulturach są znakiem jednego kręgu kulturowego (dyfuzjonim)

Cechy zjawisk kulturowych:

• Kultura jest związana z człowiekiem (człowiek tworzy kulturę, jest jej nosicielem i odbiorcą; kultura pomaga czlowiekowi zorganizować życie zbiorowe i świat w ogóle)

• Kultura jest zjawiskiem społecznym (kultura jest zjawiskiem ponadjednostkowym; jest przekazywana z pokolenia na pokolenie; może się przenikać z innymi kulturami)

• Kultura jest powtarzalna i regularna (zjawiska kulturowe nie są przypadkami jednorazowymi, musi zachodzić ich powtarzalność, choć np. większość ludzi ma niejasne wyobrażenie o tym czym jest koronacja, ale tylko nieliczni uczestniczą w samej koronacji, a jeszcze mniej liczni mogą być koronowani; jednak nikt nie ma wątpliwości, że koronacja to element kultury; zjawisko to istnieje bowiem w świadomości przeważającej części zbiorowości i jego powtarzalność polega więc na trwałości jego znaczenia w umysłach członków społeczeństwa.

• Kultura jest zbiorem zjawisk wyuczonych - oznacza to, że kultura nie jest przekazywana na drodze biologicznej, ale w procesie uczenia się. Do zjawisk kulturowych nie należy pot na czole biegnącego człowieka, ale zaliczymy do nich fakt i sposób wycierania potu.Można się uczyć kultury w sposób celowy i świadomy, ale także w sposób nieintencjonalny (bierny), a nawet nieświadomy (w wyniku np. naśladownictwa). W gruncie rzeczy do kultury może należeć wszystko, czego może człowiek się nauczyć.

• Kultura ma wymiar czasowy - charakteryzuje się rozciągłością w czasie; w miarę upływu czasu i biegu historii kultura zmienia się, rozwija i kumuluje. Wszystkie doświadczenia kulturowe ludzkości gromadzą się i nabierają nowych jakości (np. nauka). Również poszczególne kultury istnieją w planie czasowym; poszczególne społeczeństwa (grupy społeczne) tworzą swoje kultury, które rozwijają się, przeżywają rozkwit i upadek, jednym słowem każda z tych kultur tworzy swoją historię. Zjawiska kultury są przekazywane z pokolenia na pokolenie

• Kultura ma wymiar przestrzenny - rozwoju człowieka kultura rozprzestrzeniała się od stref klimatu gorącego aż po strefę arktyczną, wszędzie tam gdzie pojawił się człowiek i prowadził swoją działalność. Nieraz właśnie czynnik geograficzny decydował o rozwijaniu się w ramach określonej zbiorowości jakiejś pojedynczej kultury (Wyspa Wielkanocna, kultura aborygenów).

• Kultura jest systemem - kultura w każdym sensie (jako całość i w każdym jej konkretnym wymiarze) składa się z elementów tworzących całość

• Kultura jest prawidłowa; (w sensie zarówno całościowym, jak i konkretnym) trwa i zmienia się według pewnych praw i regularności. Dlatego należy dążyć nie tylko do jej opisywania, ale także szukać zasad jej działania. Dzięki temu założeniu, że kulturą rządzą jakieś prawidłowości i człowiek funkcjonuje w niej według jakiż określonych zasad, jest możliwe uprawianie nauki o kulturze

• Kultura jest aparatem adaptacyjnym człowieka - rola kultury jako pośrednika między człowiekiem (istotą biologiczną), a środowiskiem przyrodniczym w którym żyje. Kultura rozumiana tutaj w sensie atrybutu i cechy całej ludzkości jest traktowana jako mechanizm adaptacyjny człowieka.

Podstawowe tezy badawcze w kulturoznwstwie

Ewolucjonizm

• Ewolucjonizm to XIX wieczna koncepcja wyrosła na idei jednej dominującej linii ewolucji i w myśl którego wszystkie społeczeństwa (na całym świecie, choć może w różnym tempie) przechodzą przez te same stadia rozwoju - Tyler zakladał, że rozwój jest jednakowy, ale nie równomierny

• odkrycia geograficzne (głównie Nowy Świat), podróże i myśl filozoficzna istotne dla rozwoju antropologii kultury i badań nad innymi kulturami w ogóle

• XVII-XVIII w. - definiowanie kultury, sformułowanie umowy społecznej, i prawa naturalnego

• zafascynowanie dzikością ("dzikie dzieci"); wyodrębnienie nowego gatunku małpy (które dotychczas nie były gatunkowo różnicowane) - orangutana (Orang Hutan, z malajskiego leśny człowiek) - kolejne zjawisko, które przyciągnęło uwagę XVIII w. myślicieli; Rousseau stwierdza, że lepiej potraktować zwierzę jak człowieka, niż człowieka jak zwierzę

• 1832 r. - podróż Karola Darwina dookoła świata; w pracach Darwina widoczna jest pogarda dla Indian jako dzikich, niecywilizowanych (pogarda zgodna z ówczesnymi zasadami myślenia)

• abolucjonizm - ruch walczący o zniesienie niewolnictwa (do którego dochodzi w 1833 r.)

• podróż Edwarda Tylora do Meksyku (z powodów zdrowotnych; przypadkowe zainteresowanie odmienną kulturą miejscowej ludności); po powrocie Tyler szuka w Londyńskim Towarzystwie Etnologicznym osób o podobnych zainteresowaniach

• ewolucjonizm - podstawowym paradygmatem jest zjawisko ewolucji kulturowej; klasyczny ewolucjonizm schematyczny w pierwszym etapie rozwoju reprezentowali Herbert Spencer, James George Frazer, Edward Tylor, Lewis Henry Morgan, Adolf Bastian

• badacze zwracają uwagę na ważną rolę dokumentacji jednak ewolucjoniści nie prowadzą badań w terenie, stosują metodę "gabinetową" tj. formułują tezy na podstawie czyichś relacji; metoda ta jest ahistoryczna mimo udziału źródeł informacji; nie badali dawnych wydarzeń, które mogą wpływać na kształtowanie się kultur; zakładali, że ludzka natura jest jednolita i uznali, że coś musiało stanąć na drodze do rozwoju ludów dzikich

• teoria konwergencji - w podobnych warunkach podobne formy kulturowe mogą się rozwijać niezależnie od siebie w podobny sposób

• każda kultura ma swoje relikty i zarodki; aby zbadać poprzednie etapy rozwoju danej kultury należy zająć się analizą reliktów, które są pozostałościami po poprzednich fazach rozwoju

• regres kulturowy - założenie według którego społeczność będąca na niższym etapie rozwoju technologicznego jest jednocześnie na niższym poziomie rozwoju kultury

• James George Frazer ("Złota Gałąź") - człowiek dziki nie potrafi sobie wyobrazić różnicy pomiędzy światem nadprzyrodzonym i realnym; światem dzikich rządzą istoty nadprzyrodzone; uciekają się oni do magii sympatycznej (przekonanie, że dzialanie analogiczne powinno wywolać analogiczny efekt) dzielącej się na: magię kontangialną (wpływanie na kogoś poprzez związany z nim przedmiot) i magię homeopatyczną (podobieństwa, np. dojenie płotu, aby krowa przestała dawać mleko) oraz do religii (zjednywanie sobie przychylności sił wyższych)

• neoewolucjonizm - fragmentaryczne badanie kultur i ich transformacji, podstaw życia społecznego

• Ewolucjoniści porównywali ze sobą społeczności z różnych epok historycznych i różnych obszarów, starając się uszeregować je w jeden ciąg rozwoju ludzkości. Przyglądali się poszczególnym instytucjom społecznym (takim jak rodzina, prawo, czy religia), wskazując na ich rozwój od form najbardziej prymitywnych w społecznościach tubylczych do najbardziej rozwiniętych (współczesne społeczeństwa zachodnie).

• Autorzy tacy jak Spencer wskazywali na analogie między organizmem społecznym a organizmem żywym. Założenie ewolucjonizmu u Spencera polegało na tym, że formy proste, np. społeczeństwa ewoluują od form prostych do coraz bardziej złożonych. Organizm społeczny, podobnie jak organizm biologiczny jest pewną całością, którą charakteryzuje ciągły rozwój.

• Ewolucjonizm nie tylko zajmował się opisem, lecz był również teorią silnie normatywną, co odbijało się chociażby w języku ich prac (np. używaniu takich pojęć jak "barbarzyństwo", "prymitywność" czy przeciwstawiana im "cywilizacja").

• Dyfuzjonizmu

• Przejście od metody gabinetowej do terenowej: pierwsze wyprawy badawcze: do Ziemi Baffina (1883-84) Franz Boas

• F. Boas - studiowal matematykę, fizykę i geogafię; propagator badań bezpośrednich; obserwacja eskimosów (Arktyka); refleksja nad rolą kultury; uczniowie: Kroeber, Benedict, Herskovitz (boasjańczycy); bunt jego uczniów, przeciw jego teoriom był czynnikiem twórczym w kontruowaniu kierunku badawczego

• Boasowi zależało na określeniu kontekstu historycznego; każde zjawisko trzeba umieścić w czasie i przestrzeni

• uważal, że badania antropologiczne trzeba oddzielić od badań językowych; dzięki niemu antropologia stala się nauką empiryczną; prowadzil badania glównie przez wywiady i rejestrację tekstów oralnej kultury ludów (Eskimosów i Indian); ich interpretacja doprowadzila do odrzucenia ewolucjonizmu; podkreślał, że każda kultura rozwija się wg wlasnych zasad; wszystkie wartości są względne (każda kultura ma własną hierarchię wartości)

• traktowal kulturę inkluzywnie - dzielil ją na trzy sfery: materialną, spoleczną i symboliczną; kladl nacisk na różnorodność kulturową

• Dyfuzjonizm - orientacja badawcza poslugująca się pojęciem dyfuzji, w której szukano przyczyn odmienności kulturowych (dyfuzji rozumianej jako zjawisko przestrzenne rozchodzenie się, przenoszenie elementów kulturowych); odbywalo się ono poprzez zapożyczenia; uznanie kontaktów międzykulturowych za główną przyczynę decydującą o dynamice rozwoju kultury; orientacja badająca dzieje i skutki przenikania wytworów kultury z jednych obszarów do drugich; ujmowali kulturę całościowo; jako zbioru elementów tworzących kompleksy o odmiennej dla poszczególnych obszarów (kręgów) kombinacji cech, preferowanie interpretacji zmienności kultury w czasie - aspekt historyczny, diachroniczny i przestrzeni - geograficzny;

• Istnialy dwa nurty dyfuzjonizmu: niemiecko-austriacki (Friedrich Ratzel, Schmidt, Grabner; obserwacje bezpośrednie związane z kulturą materialną; umysl ludzki jest nietwórczy - to, co raz wymyślono, nie zostanie wymyślone drugi raz) oraz brytyjski (G. E. Smith; W.J. Perry; monogenetyczna - mająca jedno źródlo - teoria kultury; cywilizacja powstala tylko raz i za jej kolebkę uważali Egipt - panegipcjonizm; czlowiek tylko w sprzyjających warunkach może wymyśleć coś twórczego; taki sprzyjające rozwojowi warunki panowaly wg nich wlaśnie w Egipicie 6 tys. lat p.n.e. i spowodowalo to wysoki poziom cywilizacyjny: mumifikacja zwlok, piramidy; Egipcjanie przewieźli swoją kulturę na inne kontynenty)

• Krąg kulturowy: przestrzenne usytuowanie danej kultury; występujące na danym obszarze charakterystyczne elementy kultury tworzą dany krąg kulturowy - występowanie tych samych lub podobnych elementów w różnych kulturach to wlaśnie krąg kulturowy

• Podzial kultury wg Wilhelma Schmidta: prakultura (lowiecko-zbieracka), kultura prymarna (matriarchalna kultura rolnicza, patriarchalna kultura rolnicza, patriarchalna kultura wyższych lowców, patriarchalna kultura pasterska), kultura średnia (sekundarna; dwuklasowa powstala z polączenia kultur rolniczych z lowieckimi i pasterskimi); kultura wyższa (polączenie rolnictwa, rzemiosla, pasterstwa; kultury azjatyckie, europejskie, amerykańskie)

• Dyfuzji kulturowej najlatwiej podlegają przedmioty materialne; bardziej skomplikowny jest przebieg tego zjawiska na abstrakcyjnych ideach

• Reinterpretacja - wlączenie zapożyczonych elementów do kręgu kulturowe; prowadzi do akulturacji

• Akulturacja - gwaltowane przeobrażenie się jednej kultury pod wplywem drugiej; może następować pod wplywem zmiany warunków spolecznych; skutkiej jest powstanie kultury odmiennej od dominującej, spoleczna dezorganizacja, zanik norm spolecznych

• Synkretyzm kulturowy - lączenie w jednorodną calość elementów pochodzących z różnych czasów historycznych; powstanie nowej rzeczywistości; jest następstwem akulturacji

• M. Mead (1901 - 1978); obserwowala zachowanie nastolatek w Samoa (często zmieniających partnerów seksualnych); w trakcie badań doszla do wniosku, że za zachowania czlowieka odpowiedzialne są warunki środowiskowe, a nie genetyka; dokonala podzialu kultury na: prefiguratywną (mlodsze pokolenia przekazują wiedzę techniczną starszym - społ. nowoczesne), kofiguratywną (wzorce kulturowe starszych i mlodszych pokoleń; przejściowa) i postfiguratwną (młodsze pokolenia przyswajają wzorce kulturowe od starszych - społeczeństwa tradycyjne)

• Funkcjonalizmu

• jeden z głównych kierunków teoretycznych antropologii, powstały w latach 20. XX w. (1922 r. - moment kończący dzieje badań gabinetowych; kres okazjonalnych wypraw). Twórcami i głównymi przedstawicielami tej orientacji byli polski antropolog Bronisław Malinowski (propagator badań terenowych) i Brytyjczyk Alfred Radcliffe-Brown

• Podstawowym założeniem funkcjonalizmu stało się przekonanie, że ludzka kultura jest złożoną wielowymiarową całością, której istnienie i funkcjonowanie analizować można w perspektywie synchronicznej, w kategoriach wzajemnych związków i współzależności zachodzących pomiędzy poszczególnymi dziedzinami działalności kulturowej. Inaczej mówiąc, podstawowym problemem badawczym dla funkcjonalistów jest opisanie mechanizmu funkcjonowania danej kultury

• Każde, nawet najmniejsze zjawisko kulturowe ma jakiś cel. W kulturze nie ma przypadków.

• Kultura jest całością, co wiązało się z koniecznością analizy zjawiska czy elementu kulturowego w ramach szerszej całości, gdyż pomiędzy nimi występują zawsze wzajemne powiązania, kultura jest zintegrowanym systemem, harmonijnym.

• Podstawowe założenia funkcjonalizmu

• sprzeciw wobec propozycji ewolucjonistycznych jako spekulatywnych; oraz wobec dyfuzjonizmu ze względu na przypisywanie przez niego ważnej roli formom wytworów kulturowych przy ignorowaniu ich funkcji;

• nacisk na badania empiryczne (obserwacja uczestnicząca);

• traktowanie kultury jako narzędzia zaspokajania ludzkich potrzeb (mechanizm adaptacyjny);

• traktowanie społeczeństwa jako organizmu złożonego z części, z których każda pełni określoną rolę z punktu widzenia zapewnienia optymalnej adaptacji; naczelne pytania funkcjonalizmu dotyczyły wzajemnych funkcjonalnych związków między elementami kultury oraz tego, w jaki sposób te elementy przyczyniają się lub umożliwiają utrzymanie się całości, której są częściami

Etnopsychologii (szkoły kultury i osobowości)

• Lata 20. XX wieku, Stany; Boas; ewoluowalo poprzez nurt historyczny (pierwsze pokolenie uczniów Boasa - sposób ksztaltowania się cech kulturowych), nurt psychologiczny (drugie pokolenie, badania bezpośrednie - R. Benedict, M. Mead) oraz nurt lączący elementy historyczne i psychologiczne (trzecie pokolenie)

• Określenia używane w metodzie badawczej: wzór kultury, norma, zwyczaj - amerykańskie myślenie o kulturze; badania terenowe: kontakty z ludźmi, poznwanie instytucji kulturowych (ujęcie związane z psychologią jednostki, jej osobowością i tym jak ją ksztaltuje kultura); kultura jako zintegrowana calość, wartości, które decydują o sposobie życia kultury; wzór kultury rozumiany jako wlaściwa dla daneg spoleczeństwa osobowość psychologiczna, która decyduje o sposobie zachowania, regulach dzialania danej spoleczności

• R. Benedict: badania nad spolecznością indian Zuni i Kwakiutlów; Zuni: Nowy Meksyk; zasady spajające plemię: rytualizm, brak rywalizacji; Kwakiutlów: w. Vancouver; rywalizacja i wspólzawodnictwo; w badaniach zastosowala kategorie Nitzschego: postawa dionizyjska (ucieczka przez ograniczeniami mającymi wplyw na życie, doświadczenia inne niż zmyslowe, ekstatyczne przeżycia, chęć doświadczania gwaltownych emocji, brak umiaru, hierarchiczność, rywalizacja: drwina z innych, chwalenie się; ideal to wojownik indywidualista, który osiaga sukces - cechy plemienia Kwakiutlów); postawa apollińska (nie tolerowano ekstatycznych przeżyć, umiar, zloty środek, rozsądek, utarte szlaki, przewidywalność; dobry czlowiek unika zaszczytów; zawsze jest tam, gdzie ma być - Zuni)

---