MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE

WYKŁAD VI 19.01.2009

Do czynników, które wpłynęły i wpływają na kształtowanie się internacjonalizacji (również proces globalizacji) zaliczamy:

- postęp naukowo - techniczny

- konkurencja międzynarodowa

- polityka ekonomiczna państwa

Technglobalizm (globalizm technologii) - rosnące umiędzynarodowienie, tworzenia, stosowania, rozprzestrzeniania technologii.

Kompresja czasu - znajduje swoje odzwierciedlenie w stosowaniu elastycznych systemów produkcyjnych, w skróceniu cyklu życia produktu, prowadzenie wspólnych prac budowlanych.

Kompresja przestrzeni - wpływa na przepływ produkcji i zintegrowanie podmiotów zlokalizowanych w różnych krajach.

Etapy umiędzynarodowienia (internacjonalizacji):

- rozwój w skali krajowej

- umiędzynarodowienie sfery wymiany przejawiające się rozszerzeniem terytorialnego zakresu działalności

- podejmowanie za granicą bezpośredniej działalności produkcyjnej, usługowej lub handlowej

- następuje pełna internacjonalizacja poczynań przedsiębiorstwa, zmierzająca do globalizacji.

Korporacja transnarodowa - firma prowadząca działalność produkcyjną, usługową itp. w co najmniej dwóch krajach i posiadająca również w co najmniej w dwóch krajach swoje filie albo oddziały. Mogą one być w całości lub w części własnością tej firmy macierzystej i działać pod jej kontrolą.

Za firmę globalną uznaje się taką, która sprzedaje swoje produkty i usługi na całym świecie, ma międzynarodową sieć sprzedaży, oraz wyposażenie produkcyjne umożliwiające uzyskanie przewagi konkurencyjnej w wyniku wykorzystania skali operacyjnej i technologii w przekroju światowym.

Eklektyczna teoria BIZ według Dunninga

Teoria ta w celu kompleksowego ujęcia zagadnienia, łączy trzy teorie wyjaśniające różne aspekty inwestycji zagranicznych.

Teoriami tymi są:

- teoria monopolistycznych korzyści

- teoria lokalizacji

- teoria internacjonalizacji

Podstawę teorii Dunninga stanowi założenie, iż aby przedsiębiorstwo zainwestowało za granicą muszą wystąpić 3 elementy tworzące tzw. paradygmat OLI:

- własność (ownership)

- lokalizacja (location)

- internacjonalizacja

NPP - nowy paradygmat rozwoju

Otoczenie przedsiębiorstwa międzynarodowego

Mikro i makro otoczenie przedsiębiorstwa

- do podstawowych elementów makrootoczenia należy zaliczyć: warunki demograficzne i społeczne, ekonomiczne, przyrodnicze, polityczne, kulturowe, a także prawne i techniczne.

- do czynników mikrootoczenia należą: dostawcy, klienci, konkurenci, właściciele, związki zawodowe, sojusznicy strategiczni oraz regulatorzy.

R.W. Griffin wyróżnia również otoczenie wewnętrzne w skład którego wchodzą: zarząd, pracownicy.

Elementy makrootoczenia wg A. Kotlera

1) Otoczenie demograficzne

- ogólnoświatowa eksplozja demograficzna

- struktura wieku determinująca potrzeby

- grupy etniczne

- struktura wykształcenia

- struktura gospodarstw domowych

- zmiany w strukturze zatrudnienia

- migracje ludności

2) warunki ekonomiczne

- siła nabywcza i związane z nią czynniki: poziom dochodu, ceny, oszczędności, zadłużenie

- system gospodarczy

- infrastruktura

- elementy prawno - administracyjne

- powiązania międzynarodowe różnych rynków i wzrost ich współzależności, wzrost liczby inwestycji zagranicznych, liberalizacja handlu w wymianie światowej

- przekształcanie rynków masowych w mikro rynki

- zjawisko luki dochodowej oddziałuje na poszczególne podmioty i rynki

3) otoczenie naturalne

- posiadane surowce

- możliwości pozyskania surowców (koszty pozyskania energii)

- działania ekologiczne (poziom zanieczyszczenia, regulacje administracyjne na rzecz ochrony środowiska)

4) otoczenie technologiczne

- nowe technologie wpłynęły na możliwość osiągania coraz lepszych efektów skali, a także zmiany w samej produkcji, znaczne jej zautomatyzowanie i uproszczenie

- nowe technologie transportowe

- szybsze technologie obiegu informacji

5) otoczenie kulturowe

- wartości podstawowe - rodzina, małżeństwo, praca, wiara

- język

- subkultury

- wartości drugorzędne - postrzeganie siebie samych, postrzeganie innych ludzi

6) otoczenie polityczne

- stabilność rządu, regulacje administracyjno prawne, umowy międzynarodowe itp.

Elementy mikroekonomiczne otoczenia przedsiębiorstwa:

• konkurentów - inne organizacje, które konkurują z przedsiębiorstwem o różne zasoby, najczęściej tym zasobem są pieniądze klientów.

• klientów - do tej grupy należą wszelkie podmioty, które płacą za produkty lub usługi oferowane przez przedsiębiorstwo.

• dostawców - wszelkie jednostki dostarczające zasobów innym organizacjom

• regulatorów - najczęściej konkretne instytucje, które zostają powołane przez rząd w celu kontroli i oddziaływania na politykę i funkcjonowanie przedsiębiorstwa

• siłę roboczą - aby organizacja mogła istnieć, musi posiadać zasoby ludzkie, czyli pracowników; ich wpływ na organizację rośnie wraz ze stopniem ich zorganizowania, np. w grupę nacisku, jaką są związki zawodowe.

• właścicieli - wszelkie osoby posiadające prawa własności do organizacji; zmiany we współczesnej gospodarce spowodowały zwiększenie zainteresowania tej grupy działalnością przedsiębiorstw, których są właścicielami.

• sojuszników strategicznych - jest to grupa organizacji podejmująca współpracę z przedsiębiorstwem w celu realizacji wspólnego przedsięwzięcia

PARADYGMAT OLI: EKLEKTYCZNA TEORIA J.H. DUNNINGA wyjaśniająca przepływy BIZ i ekspansję KTN

• Najbardziej popularną teorią, która wyjaśnia w miarę całościowo motywy podejmowania BIZ i determinanty działalności KTN, jest bezsprzecznie eklektyczna teoria produkcji międzynarodowej, której autorem jest J.H. Dunning. Pierwszą jej wersję przedstawił on w 1973 r. Od tej pory ciągle ją modyfikuje, wzbogaca i rozszerza o nowe aspekty.

• Teoria Dunninga stanowiła od początku mistrzowską kompilację (lub syntezę) i rozwinięcie dorobku trzech wcześniejszych teorii cząstkowych. Wykorzystując je, Dunning zaprezentował własną teorię, która zwana jest paradygmatem OLI, od pierwszych 3 angielskich słów: ownership (O), location (L) oraz internalization (I), które określają źródła 3 grup podstawowych przewag KTN wyodrębnionych przez autora.

• Pierwszą z nich są przewagi o charakterze oligopolistycznym, jakimi odznaczają się poszczególne KTN z racji posiadanego przez nie prawa własności szeroko pojętych aktywów. Dlatego też nazywane są one specyficznymi przewagami własnościowymi (ownership specific advantages)

• Drugą grupę tworzą przewagi KTN z tytułu specyfiki lokalizacji ich działalności ekonomicznej (location specific advantages)

• Trzecia grupa to specyficzne przewagi związane z internalizacją KTN (internalization incentive advantages)

Paradygmat OLI - przewagi własnościowe

• Niepowtarzalne przewagi typu oligopolistycznego, które wynikają ze specyfiki samej natury KTN, a zwłaszcza z własności unikalnych aktywów, pozwalają poszczególnym korporacjom globalnym podejmować BIZ i konkurować skutecznie z innymi firmami tego typu oraz z firmami lokalnymi w krajach przyjmujących.

• Najpierw Dunning dzielił te przewagi na trzy niezbyt precyzyjnie rozgraniczone podgrupy, zaś w latach 90. oraz w obecnej dekadzie systematyzuje je w dwie podgrupy (lub „wiązki”, jak określa to trafnie Zorska):
  1) przewagi wynikające z posiadania specyficznych zasobów i umiejętności
  2) przewagi będące efektem wspólnego zarządzania przez kierownictwo firmy macierzystej wszystkimi filiami wchodzącymi w skład danej KTN.

• Na szczególną uwagę zasługują atuty oparte na wiedzy oraz tzw. aktywa relacyjne (relational assets, co Zorska tłumaczy chyba niezbyt jasno jako „atuty relacyjne”). Chodzi tu o gotowość i umiejętność KTN do uzyskania dostępu, tworzenia, wykorzystania i koordynowania wszelakich zasobów oraz zdolności, które są niezbędne celem ustanowienia optymalnie korzystnych międzyludzkich powiązań (stosunków czy relacji), jak też stałej poprawy jakości takich powiązań wewnątrz samej korporacji oraz w jej kontaktach z otoczeniem zewnętrznym.

Paradygmat OLI - przewagi lokalizacyjne

• Przewagi lokalizacyjne to - według interpretacji Dunninga - zestaw przesłanek decydujących o wyborze przez KTN konkretnego kraju goszczącego, a ściślej mówiąc - o wyborze nie tylko kraju, lecz także konkretnej dziedziny (branży) i określonego przedsiębiorstwa zagranicznego, które jest przejmowane przez firmę macierzystą lub konkretnego miejsca lokalizacji nowo tworzonej filii zagranicznej, w ramach ekspansji inwestycyjnej (BIZ).

• Zdaniem omawianego autora, o wyborze miejsca lokalizacji BIZ decydują następujące determinanty: czynniki rynkowe, występowanie barier rynkowych (lub brak takich barier), koszty pracy, kapitału i technologii w miejscu przewidywanej lokalizacji, klimat inwestycyjny, stopień rozwoju infrastruktury i inne okoliczności działania w kraju przyjmującym BIZ.

• W ostatnim okresie rozważania Dunninga dotyczące lokalizacji zostały wzbogacone w szczególności o szerzej omówiony w podręczniku Zorskiej „model geograficznie osadzonych źródeł działań, zasobów, i wiedzy”, który w skrócie określany jest mianem modelu ARK (A - activities; R - resources; K - knowledge)

• „Geograficzne osadzenie” powyższych trzech czynników polega na ich umiejscowieniu w konkretnym regionie geograficznym kraju lokaty BIZ lub w skupisku branżowym (cluster), które nazywane jest też po polsku klasterem, oznaczając zgrupowanie współpracujących ze sobą firm.

Paradygmat OLI - przewagi internalizacyjne

• Zdaniem Dunninga, u źródeł internalizacji, tj. procesu zastępowania przez KTN transakcji prowadzonych poprzez rynek zewnętrzny operacjami wewnątrzkorporacyjnymi, leżą strukturalne i endemiczne zniekształcenia mechanizmu rynkowego.

• Pierwsze wynikają bądź z monopolistycznego charakteru rynku, bądź z interwencjonizmu ekonomicznego państwa. Natomiast powodem zniekształceń endemicznych jest ryzyko i niepewność działania, brak wystarczających informacji rynkowych, jak też ograniczenia racjonalności zachowań podmiotów ekonomicznych.

• Przewagi wynikające z internalizacji działalności KTN polegają - według Dunninga - nie tylko na wyeliminowaniu kosztów transakcyjnych, ale również na takich korzyściach jak: właściwa ochrona posiadanych technologii i marek produktów, zapewnienie lepszej jakości wyrobów, uzyskiwanie pozytywnych efektów ze wspólnego marketingu, planowania, kontroli i koordynacji działalności filii przez firmę macierzystą itp.

• W ostatnim okresie do rozważań Dunninga na temat przewag internalizacyjnych zostały włączone korzyści wiążące się z tzw. ładem korporacyjnym (corporate governance) oraz efekty tworzenia sieci (tzn. jak definiuje Zorska - zbioru węzłów i łączących je wzajemnych powiązań).

Paradygmat OLI a nowy paradygmat rozwoju

• W artykule opublikowanym w kwietniu 2006 roku Dunning po raz kolejny dość gruntownie zmodyfikował i wzbogacił własną eklektyczną teorię produkcji międzynarodowej, w oparciu o opracowany przez siebie nowy paradygmat rozwoju.

• Ten new development paradigm (NDP) został przez niego przygotowany przy wykorzystaniu dorobku 3 laureatów Nobla w zakresie ekonomii z ostatnich lat: koncepcji celów rozwoju według teorii A. Sena, roli instytucji w ujęciu D. Northa (tj. ekonomii instytucjonalnej) oraz koncepcji transformacji (w kontekście procesu globalizacji) wg podejścia J. Stiglitza.

• Zaproponowany przez Dunninga model nowego paradygmatu rozwojowego jest przejawem kompleksowego, multidyscyplinarnego i niezmiernie szerokiego podejścia, zarówno do finalnych celów (ends), jak też do środków (means) rozwoju.

• Przy tym autor systematyzuje wszystkie cele i środki rozwoju, wyodrębniając 3 sfery działania: ekonomiczną (economics), socjologiczną (sociology) oraz religijną, czyli - ekologii moralnej (religion: moral ecology).

• Próbując ściśle powiązać środki działania z celami rozwoju, Dunning wskazuje na konieczność wieloprzyczynowej (multicasual) i wielopłaszczyznowej (multifaceted) analizy holistycznej oraz stosowania modeli statycznych i dynamicznych typu porównawczego.

• Dalej omawiany autor przedstawia głównie uczestników, czyli podmioty procesu rozwoju, określając je mianem udziałowców (stakeholders) lub graczy (players)

• Według jego opinii, są to: rynki, rządy, organizacje społeczeństwa obywatelskiego oraz jednostki ponadnarodowe (supranational entities).

• Ponadto Dunning podkreśla konieczność zapewnienia rosnącej partycypacji (czynnego udziału) i większej lokalnej odpowiedzialności za własne losy (local ownership), a także zagwarantowania kluczowej roli instytucjom i organizacjom pozarynkowym (extra -market) w procesie rozwoju.

• Następnie autor przedstawia kolejną zmodyfikowaną wersję teorii eklektycznej, włączając do niej główne elementy NDP.

• Do przewag własnościowych dodał specyficzne instytucjonalne przewagi komparatywne KTN, tj. zachęty wykorzystywane przez firmę dla optymalnego wykorzystania jej działań, zasobów i wiedzy (ARK).

• Analizę przewag lokalizacyjnych na szczeblu kraju goszczącego łączy z głównymi 4 typami BIZ (tj. poszukujące rynków, zasobów, efektywności i aktywów), znacznie rozszerzając listę determinant ekonomicznych i przyporządkowując poszczególne determinanty określonym typom BIZ.

• W rozważaniach na temat przewag internalizacyjnych, uwzględnia skutki globalizacji, różnicując analizę w odniesieniu do KWR i KSR (krajów wysoko rozwiniętych i krajów słabo rozwiniętych).

Wykład 6

- 3 -