Gospodarka przestrzenna - dziedzina wiedzy o zasadach gospodarowania w przestrzeni.

Dwa ujęcia:

- naukowe (poznawczo - wyjaśniające) - dziedzina naukowa, która zajmuje się wyjaśnianiem mechanizmów i procesów zachodzących w przestrzeni przyrodniczej i antropogenicznej.

- praktyczna

- działalność gospodarcza rozpatrywana w ujęciu przestrzennym

- działalność praktyczna zmierzająca do zagospodarowania, kształtowania i przekształcania przestrzeni antropogenicznej

- proces podejmowania i realizowania decyzji dotyczących określonego stanu przestrzeni geogr.

- działalność organizująca przestrzennie system gospodarczy

G.P.

- gospodarka w przestrzeni = przestrzenne organizowanie systemu społeczno-ekonomicznego w wymiarze terytorialnym

- gospodarka przestrzenią = użytkowanie ziemi i wykorzystywanie zasobów

Powiązania G.P. z innymi naukami

- architekturą i urbanistyką: nacisk na gospodarowanie przestrzenią. GP koncentruje się na konkretnych działaniach, które właściciel przestrzeni ( użytkownik, gospodarz) planuje podjąć. Przestrzeń ma zatem wymiar fizyczny a działania przekładają się na rozwiązania techniczne

- naukami ekonomicznymi: tu nacisk kładzie się na problematykę rozwoju gospodarczego zachodzącego w przestrzeni. Przestrzeń uzyskuje wymiar bardziej abstrakcyjny niż fizyczny.

- naukami geograficznymi: tu koncentruje się na poznaniu rzeczywistości przestrzennych (przestrzennych mniejszym stopniu kreacji rzeczywistych). Rzeczywistość przestrzenna rozumiana szeroko od badań społeczno-demograficznych przez ekonomiczne i kulturowe do przyrodniczych i ekologicznych. Na podstawie tych opisów tworzone są diagnozy stanu zagospodarowania i programy rozwojowe.

- geodezja - tu sprowadza się do parametryzacji przestrzeni ( parametry przestrzeni fizycznej możliwość kartowania)

Ustawa z dnia 15.12.2000r o samorządach zawodowych architektów, inżynierów budownictwa oraz urbanistów, rozdz, 1 art. 5

Przestrzeń - pojęcia wieloznaczne :

- matematyczna - abstrakcyjna idea

- fizyczna - własność materii

- geograficzna (przyrodnicza) - środowisko naturalne wykształcone w określony sposób w toku ewolucji

- społeczna (kulturowa ) - jest tworem ludzkim, antropogenicznym, kulturowym i społecznym, a więc wytworzonym przez jednostki, grupy i zbiorowości ludzkie

Rodzaje przestrzeni:

(z pojęciem przestrzeni związanych jest wiele wyrazów, pojęć, kategorii, form, często używanych w języku potocznym), należą do nich:

- miejsce - odnosi się do konkretnego punktu, który można określić za pomocą współrz. lub nie zbyt rozległego terytorium, które wyznaczają jego jakieś szczególne cechy i np.: miejsce urodzenia, pracy, o szczególnej urodzie pejzażu

- obszar - w przeciwieństwie do miejsca, obszar charakteryzuje pewna rozległość z wyraźnymi czyli płynnymi granicami. Może być powszechnie dostępny albo też jest czyjąś własnością ( np.; instytuty, organizacje prywatne) wyraźnie podkreślony w przestrzeni w postaci znaków, ogrodzenia.

- terytorium

- środowisko

- krajobraz

- ojczyzna - jest to najbardziej emocjonalne pojmowanie przestrzeni najczęściej ma dwa znaczenia:

- ojczyzna prywatna

- ojczyzna ideologiczna, które to pojęcie z kolei opiera się na uczestnictwie

Cechy przestrzeni:

1. ograniczoność przestrzeni: ograniczanie powierzchni, ograniczanie gęstości (budowa willowa), ograniczanie intensywności ( budowa wieżowców) wieżowców substytucja przestrzeni (technologia - zaoszczędzić przestrzeń)

kurcząca się planeta - liczba ha na statystycznego mieszkańca Ziemi w wybranych latach

2. opór przestrzeni {w 1820 r w ciągu 12h można było dotrzeć z Hanoweru do małej miejscowości w Niemczech, w 2020 w ciągu 12h będzie można dotrzeć, objechać całą Europę}

3. zróżnicowanie przestrzeni

- pod wzg. cech

- pod wzg. zagospodarowania ( antropogeniczne cechy) z tego względu dokonuje się podziału: prowincje, regiony, podregiony, mezoregiony.

4. publiczny charakter przestrzeni - wszelkie miejsca publiczne, otwarte - niepłatne np.: drogi ulice, place. Problem: zawłaszczenie: symboliczne - olbrzymie reklamy zasłaniające budynki, ogródki przed restauracjami na rynku. Konsekwencje: brak naturalnego rozwoju miasta, wpływa to na podział społeczeństwa.

[ „obszar o szczególnym znaczeniu dla zaspokajania potrzeb mieszkańców, poprawy jakości ich życia i sprzyjający nawiązywaniu kontaktów społecznych, ze względu na jego położenie oraz cechy funkcjonalno-przestrzenne”]

5. wartość przestrzeni - wyrażona w cenie

czynniki:

- właściwości środowiska przyrodniczego

- położenie geogr. Terenu

- położenie w układzie społeczno-gospodarczym i przestrzenno-strukturalnym miejscowości i terenu

- dostępności przestrzennej

- stopnia zagospodarowanie (korzyści lokalizacji)

- możliwość dostosowania do konkretnego użytkownika

- podatność przestrzeni na przekształcanie

- miejsce jakie konkretnemu terenowi wyznacza plan zagospodarowania przestrzennego

- kształtowanie się popytu i podaży działek oferowanych do sprzedaży

Atrybuty przestrzeni:

1. skończoność i wyłączność: każdy obiekt zajmuje tylko jedno miejsce w przestrzeni i tylko jeden obiekty może znajdować się w tym miejscu

2. odległość

3. kierunek: relacje między obiektami w przestrzeni

4. sąsiedztwo: każdy obiekt znajduje się w otoczeniu innych obiektów

5. wielkość: jest mierzalna np. km

6. wypełnienie: tworzą obiekty naturalne i fizyczne

Usytuowanie przestrzeni, parametry:

1. położenie - jednostki (km, m) jak długo? Pieniądze. Elementy : centrum, peryferia

2. kierunek- są 3 ujęcia: wertykalne (góra-dół, nadir - zenit); przód - tył; strona lewa - prawa i strony świata

3. dostępność - bardziej , mniej; duże znaczenie granic - paszport, przepustki (formalne), administracyjne ( nieformalne).

Podział przestrzeni - podprzestrzenie:

- geograficzna - odwzorowanie przestrzeni ziemskiej - geomorfologia, określone cechy fizyczne(przyrodnicze) - wysokość wzgl, bezwzgl, świat roślinny i zwierzęcy

- ekonomiczna - znaczne mniejsza przestrzeń ekonomiczne niż geograficzna, obejmuj eprzede wszystkim obszary gdzie zamieszkuje człowiek, oraz obszary gdzie występuje infrastruktura techniczna, poza tym obszary leśne itd. Ma kształt węzłowo - pasmowy, nakładają się na siebie różne obszary

- społeczna :

- więzi międzyludzkich - przestrzeń społeczna wyznaczona przez zasięg i tradycje w grupie

- więzi materialne - infrastruktura społeczna

- kulturowa - nasycona wartościami symbolicznymi, często historycznymi, słabo zbadana, nie można dopuścić do chaosu, trzeba chronić. Przestrzeń twórców kultury jest mniejsza niż przestrzeń odbiorców.

- polityczna - obejmuje terytorialną organizację państwa - podział terytorialny. Jeżeli chcemy dokonać prawidłowego podziału musimy brać pod uwagę pozostałe podprzestrzenie, przykładem złego podziału był podział Polski na 49 województw.

Percepcja przestrzeni

Każdy człowiek odbiera inaczej świat, każdy z nas postrzega inaczej dany obszar. Czynniki wpływają na selektywność odbioru, proces filtrowania:

1. geograficzna lokalizacja - lepiej zna Wrocław wrocławianin niż poznaniak

2. przynależność kulturowa

3. status społeczno-gospodarczy

4. osobowość

5. wiek i doświadczenie

6. wykształcenie

7. aspiracje

Przykłady map mentalnych:

- amerykański - gdzie chcieliby mieszkać studenci przyszłości[1]

- francuski- [1,5] podzielono na młodych i starszych

- polski - dla studentów wa-wy atrakcyjna jest wa-wa, dla studentów wroc nie jest atrakcyjna wa-wa, najatrakcyjniejsze są wroc, Kraków, 3miasto, szczecin

Konsekwencje praktyczne:

- decydenci - wybór miejsca zamieszkania - wpływa na migrację:

- miejsce pochodzenia

- m. przeznaczenia

- przeszkody pośrednie

- względy osobiste

Penetracja przestrzeni

1. różne fazy wraz z rozwoje cywilizacji:

- faza………… (w różnych kierunkach) potem zaczęły się powtarzac

- faza siec

- faza węzły

2. strefy penetracji - w zależności od intensywności:

- intensywna - codziennie się powtarza - praca uczelnia

- ekstensywna - rzadziej bywamy np. Bielany raz w tygodniu

- sporadyczna - raz na jakiś czas np. Sudety

3. sposoby penetracji

- siec drogowa - wzdłuż szlaku (zawsze możemy się zatrzymać)

- siec kolejowa - wokół dworców przystanków

- siec lotnicza - tylko porty lotnicze

GP

1. GP jako gospodarowanie odległością - im dalej tym intensywność maleje

2. GP jako gospodarowanie użytkowaniem ziemi - jest zróżnicowana, brakuje przestrzeni, jest użytkowania na różny sposób, brakuje przestrzeni o danych cechach, dlatego trzeba ja dobrze gospodarować, np. Kobierzyce - najlepsze gleby, potrzeba jest zgoda ministra, powstało ogromne centrum

3. GP jako gospodarowanie zasobami środowiska przyrodniczego, np. wielkopolski - dobre gleby, dobre rolnictwo, a pod tym dobre złoża węgla brun.

4. GP jako gospodarka regionalna - bardzo obszerna

5. GP jako problematyka organizacji przestrzennej rozwoju sp-ek. Różne komponenty mogą mieć różne organizacje, ale dążą do tego alby był ład

6. GP a przestrzenne zagospodarowanie kraju, GP wpływa na przestrzenne zagospodarowanie i odwrotnie

Struktura GP

GP sfera materialna

sfera regulacji

GP

Sfera materialna mechanizmy samoregulujące

Sfera regulacji planowanie przestrzenne

Polityka przestrzenna

Mechanizm podejmowania decyzji przestrz.

Racjonalne kształtowanie struktury przestrzennej

Podmioty gospodarki przestrzennej

Podstawowym aktem prawnym GP jest ustawa o planowaniu z 2003 roku

Podmioty:

1. podstawowym ogniwem jest gmina - zarząd. Władze gminy zarządzają o decyzjach przeznaczenia terenu i ustalają zasady zagospodarowania przestrzennego (Plan Miejscowy, Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego)

2. województwo - znacznie mniejsza władza niż gminy, Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa - powszechnie nie obowiązuje podmiotów

3. państwo ; Rząd - odpowiada za kierunki, za politykę kraju. Rząd opracowuje koncepcję polityki przestrzennego zagospodarowania kraju.

Znaczenie Gp wynika z :

1. postępującego procesu koncentracji ludności i podmiotów gosp w miastach i strefie podmiejskiej

2. nasilenia się intensyfikacji wykorzystywania zasobów( w tym ziemi)

3. wzrost intensywności zagospodarowania przestrzeni

4. wzrostu zapotrzebowania na tereny pod określone zagospodarowanie

5. pojawienie się i nasilenie konfliktów na tle użytkowania terenu

6. wzrostu stanu dewastacji środowiska przyrodniczego

7. zakłócenia ładu przestrzennego

8. pojawienia się chaosu w zagosp przestrzennym

9. wzrostu konkurencyjności miejsc

10. narastania poziomu woluntarystycznego(?) traktowania przestrzeni

Reasumując- przestrzeń ważna jest dla każdego użytkownika i każdego dysponenta przestrzeni, stanowi ona ramy zachowań przestrzennych podmiotów gospodarczych i mieszkańców

System zależy od:

- ustroju

- od poziomu sp-ek( inne dla wysokorozwiniętych)

- od charakteru układu regionalnego kraju (inne w kraju federalnym a inne tak jak w Pl); gospodarka centralizowana i decentralizowana

- od koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju

Cele polityki przestrzennej

Wiodący cel gospodarki narodowej ( pełne zaspokojenie potrzeb społeczeństwa):

1. celce polityki gospodarcze

2. cele polityki społecznej

3. cele polityki przestrzennej ( głównie ograniczenie dysproporcji między poszczególnymi regionami

1. przetrwać

- ochrona środ natur

- ochr przed klęskami żywiołowymi

- ochr krajobrazu kulturowego

- ochr przed marginesem społecznym

- ochr przed agresją wroga

B) rozsądne gospodarowanie

- oszczędne gospodarowanie przestrzenią

- racjonalne wykorzystanie zasobów

- dążenie do umiarkowanej koncentracji

- dążenie do zmniejszenia transportochłonności

- zapewnienie dostępności regionów

C) sprawiedliwie dzielić

- tworzenie optymalnego zatrudnienia

- zdrowe warunki życia ludności

- zadowalające warunki zamieszkania

- zadowalające warunki obsługi ludności

- warunki kształtowania osobowości

- warunki wypoczynku i turystyki

- zadowalające warunki komunikacji

4 przypadki konfliktów przestrzennych:

1. popyt na określone walory i zasoby przestrzeni jest większy od podaży. Co należy zrobić:

- wybrać najistotniejszą funkcje z pktu widzenia racjonalności ogólnospołecznej

- zwiększyć podaż przestrzeni przez intensyfikacje jej zagospodarowania

- dokonać konwersji funkcji, uwalniając przestrzeń dla tyc na które był największy popyt

- dokona zmian jakościowych struktury przestrzennej, wyzwalając nową podaż przestrzeni najbardziej przydatnej dla zaspokojenia popytu

- podjąć decyzję o niezaspokajaniu popytu , licząc na to że jego urzeczywistnienie nastąpi w innej strukturze przestrzennej lub w inny sposób

2. popyt na określone walory przestrzeni powodu ich braku nie może być zaspokojony bezkolizyjnie

3. różnorodna przydatność przestrzenie dla lokalizacji wielu funkcji

4. potencjalny

Najbardziej uciążliwe społecznie, ekologiczne i gospodarczo są wg J. Kołodziejskiego (1991) są następujące konflikty przestrzeni występujące w już ukształtowanej strukturze przestrzennej:

- lokalizacja osiedli mieszkaniowych w strefie uciążliwego oddziaływania przemysłu

- zagospodarowanie rekreacyjne w strefie uciążliwego oddziaływania przemysłu

- rolnicza i leśna przestrzeń produkcyjna w zasięgu szkodliwego oddziaływania przemysłu

- intensywne zagospodarowanie rekreacyjne w strefie leśnej, skala ruchu rekreacyjnego przekracza naturalną pojemność środ przyr

Koncepcja Malisza

Konflikty celów:

1. inne konflikty

2. konflikty przestrzeni:

- konf subiektywne konf w czasie (realizować aktualne potrzeby czy zostawić je na później)

- konf obiektywne konf na tle sąsiedztwa :

- konf między działaniami gosp narodowej

- konf w obrębie polityki przestrzennej - konf między jednostkami równorzędnymi i konf między szczeblami polityki przestrzennej

Konflikty w obszarach chronionych: typologia sytuacji konfliktowych w Parkach narodowych:

Przedmioty konfliktów

1. powołanie parku i jego granice

2. podmiot zarządzania (kto zarządza)

- konf władzy (formalne kompetencje)

- konflikt personalny (osoba dyrektora)

3. zasady zarządzania (jak się zarządza)

- spór o dostępność parku dla ludzi

- spór o zasady gospodarowania zasobami środowiska przyrodniczego

- spór o zagospodarowanie przestrzenne

- spór o sposoby podejmowania decyzji

Zachowanie ładu przestrzennego

Ład przestrzenny jest docelowym modelem organizacji przestrzennej sytemu sp-ek. Konstrukcja takiego modelu musi uwzględniać wszystkie przedstawione prawa jakie dotyczą przedmiotu, którego odpowiedni ład przestrzenny chcemy ukształtować, tj:

- prawa przyrody, które kształtują porządek organizacyjny i funkcjonalny środ przyrodniczego

- prawa rozwoju społecznego określające różnego rodzaju zachowania ludzi

- prawa ekonomii uwzględniające zależności pomiędzy poszczególnymi nakładami a uzyskiwanymi efektami

- prawa nauki i techniki określające możliwe do przyjęcia rozwiązania techniczne

Ład przestrzenny dotyczy zarówno rozmieszczenia poszczególnych elementów w przestrzeni jak i wzajemnych ich powiązań oraz interakcji ze środ przyrodniczym.

Ład przestrzenny podlega takim kształtowaniem tych elementów aby zapewnić:

- funkcjonalne rozmieszczeni przestrzenne poszczególnych elementów

- jasność układów przestrzennych i przejrzystego rozmieszczenia elem strukturalno-funkcjonalnych

- równowagę środ przyrodniczego i zachowanie jego zasobów użytkowych i walorów dla gospodarki i społeczeństwa

- optymalizacje przemieszczeń przestrzennych materii, energii i informacji

- zachowanie walorów estetycznych i etycznych przestrzeni

- optymalne relacje między poszczególnymi jednostkami terytorialnymi

- dostosowanie struktury przestrzennej gospodarki do struktury zachowań przestrzennych człowieka i społeczności

Przykład z geogr. osadnictwa:

- układ szachownicowy ( aosta - miast rzymskie, Wrocław - ulice średniowieczne, Zamość - miasto renesansowe, ulice współczesnoamerykańskie)

- układ koncentryczno-promienisty

- u liniowy

Nieład: - deweloperzy - brak planu ścisłego zagospodarowania

Przykład chaosu: w Hongkongu - 2mln/km2, Manhattan , Szanghaj

Pryncypia zagospodarowania przestrzennego:

1. ład przestrzenny

2. rozwój zrównoważony: (ekorozwój) traktowany jest jako koncepcja; dynamiczny; to nie jest koncepcja ochrony przyrody, jest to model rozwoju sp-ek; są trzy przestrzenie: przyrodnicza, społeczna i gospodarcza

3. walory architektoniczne

4. walory krajobrazowe

5. ochrona dziedzictwa kulturowego [3,4,5 łączą się ]

6. wymagania ochrony przyrody - musi uwzględniać ochronę przyrody

7. walory ekonomiczne przestrzeni - określony obszar ma określoną wartość, cenę

8. obronność i bezpieczeństwo państwa

9. prawo własności: zostaje zawieszona w trakcie budowy autostrad, lini kolejowych

Gospodarowanie w przestrzeni i przestrzenią

Gospodarowanie; podstawowy los aktywności człowieka, może przybierać postać:

- produkcji - wytwarzania określonych dóbr i świadczenie usług

- konsumpcja - wykorzystywanie

proces decyzyjny kryteria (korzyści wyboru)

(nieograniczone potrzeby) GOSPODAROWANIE

rzadkość zasobów i dóbr koszt alternatywny wyboru

One: wymuszają na człowieku odpowiednie gospodarowanie oraz jak najlepsze decyzje

Przestrzenność - cecha elementarna procesu gospodarowania

Przestrzeń geodezyjna o charakterze homogenicznym, izotropowa

Przestrzeń geograficzna o charakterze heterogenicznym;

Anekumena

Przestrzeń sp-ek; subekumena, ekumena

Przestrzeń sp-ek to przestrzeń geograficzna wraz z wszelkim formami pojawiana się aktywności sp-ek człowieka. Przestrzeń ta może moiec różne cechy związane nie tylko z charakterem aktywności prowadzonej przez człowieka ale z cechami geograficzno-przyrodniczymi. Może być przestrzenią:

- pierwotną, pochodną (wtórną)

- zamkniętą lub otwartą

- zagospodarowaną lub nie

- kompleksową lub selektywną (monokultura)

- zwartą lub rozczłonkowaną

- stabilną lub nie stabilną

- homogeniczną lub heterogeniczną

- ciągłą lub nieciągłą

Polityka przestrzenna - strefa działania mająca z a zadanie ustalenie celów i środków kształtowania, zagospodarowania i użytkowania przestrzeni. Składają się na nią:

- polityka przestrzenna w ścisłym znaczeniu (władza publiczna określa cele i środki zagospodarowana przestrzeni)

- decyzje przestrzenne

- planowanie przestrzenne (projekty zagospodarowania przestrzennego)

Podmioty polityki przestrzennej tworzonej na poziomie krajowym, regionalnym, gminnym są organami administracji rządowej i samorządowej, podejmują decyzje w sprawach wywołujących skutki przestrzenne, a także pośrednio osoby prawne i fizyczne realizujące zamierzenia inwestycyjne.

System polityki przestrzennej - podsystemy:

- decyzyjny - do celów, środków kierunków, środków działania

- normowania - zapada formalizacja dyrektyw formalnych, prawnych

- planowania - przekształcenie tych dyrektyw na dyrektywy operacyjne

- egzystowania - aparat administracyjny czuwa nad wykonywaniem zadań

Określone zasady polityki przestrzennej ( założenia):

- racjonalne rozmieszczenie majątku trwałego (określone działania, trójkąt aglomeracyjny)

- właściwa alokacja zasobów pracy (dojazdy do pracy, bezrobocie)

- wszechstronne wykorzystanie bogactw naturalnych

- prawidłowa siec osadnicza i rozbudowa infrastruktury techniczno-ekonomicznej i społecznej

- obronność kraju

- ochrona i kształtowanie środowiska

- międzynarodowa współpraca

8

---