Równowaga przedsiębiorstwa
w oligopolu

PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA MODELU OLIGOPOLU

• Na rynku oligopolu występuje jedna z trzech sytuacji:

• niewielu sprzedających o znacznym udziale rynkowym i wielu małych nabywców => oligopol oferenta

• niewielu nabywców o znacznym udziale w rynku i wielu małych oferentów => oligopson

• niewielu dużych oferentów i niewielu dużych nabywców => oligopol bilateralny.

• Decyzje podejmowane przez któregokolwiek oligopolistę są natychmiast zauważane przez innych, którzy podejmują określone kroki dostosowawcze.

PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA MODELU OLIGOPOLU (2)

• Produkt oferowany na rynku może być:

• Jednorodny - oznacza to, że posiada takie same cechy użytkowe oraz funkcjonalne, a nabywcy nie mają żadnych preferencji w stosunku do oferentów => oligopol homogeniczny

• Zróżnicowany - istnieją cechy odróżniające poszczególne oferty, mimo że są one bliskimi substytutami, substytutami nabywcy mają preferencje w stosunku do oferentów => oligopol heterogeniczny

• Wejście na rynek jest silnie ograniczone barierami technicznymi, technologicznymi, ekonomicznymi (silny wpływ efektów skali, wysokie nakłady kapitałowe), prawno-instytucjalnymi (koncesje).

• Rynek nie jest doskonale przejrzysty. Producenci obserwują wzajemne działania konkurentów,
  nie znając jednak ich warunków wytwarzania
  (np. kosztów produkcji).

STRATEGIE OLIGOPOLU

• Każda z firm określa ceny swoich wyrobów i rozmiary produkcji nie porozumiewając się z rywalami.

• Firmy uznają swoją współzależność i dochodzą do porozumienia, z tym, że jedna z nich jest liderem ustalając cenę, a inne ją naśladują.

• Wszystkie firmy usiłują działać jak LIDERZY sądząc, że uda im się osiągnąć wyższe zyski.

• Firmy oligopolistyczne naśladują rywali tylko wtedy, gdy obniżają ceny.

• Firmy oligopolistyczne porozumiewają się w sprawie wielkości sprzedaży, ceny, poziomu zysków (Ryzyko: wyłamania się!).

MODELE OLIGOPOLU

• Model duopolu Cournota

• Model Bertranda

• Model Edgewortha

• Model Chambarlina

• Model Stackelberga

• Model Sweezy'ego

Model duopolu Cournota

Powstał w 1838 r. na przykładzie dwóch producentów wody mineralnej.

Model ten zakłada:

• Nabywcy określają ceny, a sprzedawcy tylko dostosowują się produkcją do danych cen.

• Każdy z duopolistów szacuje popyt na swój produkt i ustala ilość jaką sprzeda, przy założeniu, że produkcja rywala się nie zmieni.

• Produkcja odbywa się bez kosztów tzn. nie ma różnic w kosztach między obydwoma duopolistami, a ich MC=0, dzięki czemu podaż każdej firmy jest praktycznie nieograniczona.

• Produkt obydwu duopolistów jest identyczny.

Procesy dostosowawcze

• Proces kolejnych dostosowań będzie trwał
  i zakończy się ostatecznie doprowadzając do ustalenia jednakowej wielkości produkcji i ceny.

• Cena ta będzie jednak niższa niż w przypadku pełnego monopolu, ale wyższa niż w doskonałej konkurencji => podobnie zysk w oligopolu jest niższy niż w monopolu, ale wyższy niż w doskonałej konkurencji.

• Reakcje firm w tym modelu następują ex post, tzn. że firma traktuje wielkość produkcji konkurenta jako parametr i nie zakłada zmiany jego zachowań, zaś firmy traktowane są jako satelity, nie ma tu lidera.

Porównanie struktur wg Cournota

• Monopol oznacza najmniejsza produkcje przy najwyższej cenie i najwyższy zysk

• Konkurencja doskonała oznacza najwyższą produkcje przy najniższej cenie i najmniejszy zysk

• Oligopol mieści się między doskonałą konkurencją a monopolem => im więcej oligopolistów tym bliżej doskonałej konkurencji, im mniej oligopolistów
  (duopol) tym bliżej monopolu.

MODEL BERTRANDA -
krytykuje model Cournota

Bertrand doszedł do wniosku, że:

• To producent (a nie nabywca jak u Cournota) wyznacza cenę. Cena ta jest stała i każda z firm oligopolistycznych dostarczać będzie po ustalonej przez siebie cenie - każda ilość produktu. Zmienną decyzyjną jest więc nie ilość produktu, a cena.

• Produkt jest jednorodny.

• Zdolności wytwórcze każdej z firm na rynku są na tyle duże, że dana firma mogłaby w całości zaspokoić popyt rynkowy na dane produkty.

• Wszystkie firmy mają taki sam poziom kosztów, przy czym MC jest stały i równy AC. Gdyby MC którejś z firm w oligopolu był niższy od innych wtedy dana firma wyeliminowałaby wszystkich konkurentów z rynku.

MODEL BERTRANDA

• Każda firma dąży do maksymalizacji własnego zysku, a firmy konkurują między sobą cenami.

• Firmy przewidują poziom ceny konkurenta i ustalają swoją cenę na poziomie, który im zapewni zyski maksymalne.

• W celu zapewnienia maksymalnego zysku firma gotowa jest obniżyć własną cenę, co z kolei wywoła reakcję innych firm => takie postępowanie prowadzi do obniżania zysku osiąganego przez firmy do momentu, kiedy zyski osiągane w danej branży nie osiągną 0, a więc gdy P = MC.

Model Edgewortha

• Edgeworth poszedł o krok dalej i wprowadził element niepewności wzajemnych relacji firm i doszedł do wniosku, że nie ma stabilnej równowagi, gdyż żadna firma sama ani nawet dwie firmy nie są w stanie zaspokoić całego popytu. W modelu tym dostosowania nie kończą się (jak u Cournota), gdy dwie firmy mają równy udział w rynku

Model Chambarlina

• Zakłada, że każdy ruch cenowy w jednej firmie wywoła reakcje w innych firmach, a wiec najbardziej sensownym rozwiązaniem w oligopolu jest porozumienie cenowe (jednakowa cena dla obu firm). Porozumienie jest możliwe, gdy firmy maja taka samą siłę, produkują po tych samych kosztach a wiec zyski mogą miedzy siebie podzielić.

• Rozwiązanie takie będzie stabilne dla producentów, gdyż zmiana ceny pogorszyłaby warunki wszystkich firm.

• Rozwiązanie niekorzystne dla konsumentów (wyższa cena, niższa produkcja).

Model Stackelberga

• Trwała równowaga będzie niemożliwa, jeśli obie (wszystkie) firmy będą chciały być liderem, stąd firmy w oligopolu dzielą się rolą, jedna najsilniejsza, mająca najniższe koszty jest przywódca cenowym (liderem) pozostałe słabsze, mające mniejszy udział w rynku podążają za liderem (inaczej: satelita - naśladowca).

• Przywództwo (lider) może to być firma:

• największa w branży => przywództwo firmy dominującej

• najbardziej efektywna => przywództwo firmy efektywnej

• najlepsze wyczucie w sytuacji rynkowej i wyczuwająca życzenia większości firm => przywództwo barometryczne.

Model Stackelberga

• Lider potrafi przewidzieć reakcje drugiej firmy i ustala wielkość produkcji pozwalającą mu realizować zysk maksymalny.

• Firmy „satelity” traktują zachowanie lidera jako parametryczne dla siebie i dostosowują się do jego zachowań.

• Równowaga w takim modelu może być zachowana tylko wtedy, gdy każda z firm pogodzi się ze swoją pozycją i nie będzie starała zmienić swojego położenia. Jeśli zaś firmy zaczną dążyć do poprawy swojej sytuacji i zapoczątkują walkę konkurencyjną będzie to miało negatywne skutki dla wszystkich uczestników.

Model Sweezy'ego

• Ceny w oligopolu są określane jako sztywne, tj. relatywnie mało podatne na zmiany i zmiana ceny prowadzi do załamania krzywej popytu firmy oligopolistycznej.

Założenia modelu:

• Każda firma usiłuje zachować dotychczasowych klientów i zachęcić nowych;

• Podwyższenie ceny u jednego oligopolisty wywołuje reakcję => inne firmy starają się przechwycić nabywców nawet nie obniżając ceny.

• Przedsiębiorstwo, które podwyższyło cenę odczuje znaczne ograniczenie sprzedaży.

• Gdy cena uległa obniżeniu inne firmy także zredukują swoje ceny. W efekcie wzrost sprzedaży firmy będzie skromny =>stąd charakterystyczne załamanie się krzywej popytu.

FORMY I NARZĘDZIA KONKURENCJI W OLIGOPOLU

Podstawowe formy konkurencji:

• Cenowa - dotyczy przedsięwzięć krótkookresowych, których celem jest zwiększenie swojego udziału w rynku dzięki obniżeniu ceny.

• Pozacenowa - na ogół konkurencja długookresowa, która kładzie nacisk na obniżanie poziomu kosztów i w ten sposób umocnienie pozycji rynkowej.

Cele konkurencji cenowej:

• Zwiększenie krótkoterminowego TR

• Próba umocnienia roli na rynku, co pozwala na administrowanie cenami, stosowanie dyskryminacji cenowej, przywództwo cenowe czy korzystanie z cen dumpingowych

• Dążenie do wyeliminowania konkurenta z rynku.

W oligopolu konkurencja cenowa nie przynosi pożądanych efektów i wywołuje szereg niekorzystnych zjawisk:

• Otwarta wojna cenowa nie prowadzi do eliminacji konkurentów, a wywołuje znaczne straty rywalizujących stron (spadają zyski).

• Brak pełnej informacji o warunkach (kosztach) działania konkurentów może wywołać rywalizacje cenową z firmą, która ma lepsze warunki gospodarowania.

• Manipulowanie ceną prowadzi często do „totalnego konfliktu”, co przenosi się na rynki substytutów czy rynki czynników produkcji. W efekcie mogą wzrosnąć
  koszty firm oligopolistycznych.

Narzędzia pozacenowe

• Reklama i promocja => w środkach masowego przekazu + sponsorowanie czy uczestniczenie w imprezach sportowych, kulturalnych, politycznych, targach, festynach, festiwalach, olimpiadach, zawodach sportowych, wyborach „Miss”

• Różnorodność usług towarzyszących sprzedaży np. szybkość dostawy, długoterminowe kredyty, zwiększenie zakresu obsługi klientów, gwarancje, świadczenia dodatkowe.

• Konkurencja rzeczywistymi lub pozornymi zmianami jakościowymi =>

• rzeczywiste zmiany jakościowe stymulują postęp techniczny, a rywalizacja oznacza kreacje nowych produktów i ulepszanie dotychczasowej produkcji

• pozorne zmiany jakościowe, które nie są zauważalne przez użytkownika, ale są umiejętnie propagowane przez środki masowego przekazu.

• Różnicowanie produktu wg cech użytkowych, jak i zadowolenia, które dają nabywcom poprzez apelowanie do indywidualnych gustów i upodobań lub też różnicowanie produktów za pomocą oznakowania czy opakowania.

• Konkurencja za pomocą marki, znaku firmowego, nazwy czy renomy firmy => szerzej image firmy.

WSPÓŁPRACA W WARUNKACH OLIGOPOLU

Firmy na rynku oligopolu stoją przed poważnym wyborem:

• Z jednej strony chęć konkurowania, aby zwiększyć własny udział w rynku i swoje zyski kosztem rywali, ale jeśli wszyscy podejmą takie działania prawdopodobnie żadna firma nie byłaby w stanie przejąć dominującej pozycji na rynku, a suma zysków by się obniżyła.

• Z drugiej trony oligopoliści mogą dążyć do współpracy, która maksymalizuje łączne zyski wszystkich uczestników rynku.

Współpraca może tutaj przebiegać w dwóch formach:

• Porozumienie (zmowy) uczestników rynku oligopolistycznego, co do zachowań cenowych i/lub potażowych (podział rynku);

• Połączenia (fuzje) w wyniku, którego powstaje nowa struktura organizacyjna posiadająca większy udział w rynku.

Zmowy w oligopolu

• jawne bądź tajne porozumienie miedzy przedsiębiorstwami, mające na celu uniknięcie konkurencji.

W wyniku zmowy ustalane są nowe zasady:

• Ustalona zostaje nowa wyższa cena (monopolowa), która będzie obowiązywała w branży.

• Aby ponieść cenę, należy wskazać o ile trzeba ograniczyć produkcję.

• Ustalić, jaki udział w nowej mniejszej produkcji będą miały poszczególne firmy.

Korzyści ze współpracy oligopolistycznej:

• Oddziaływaniem ekonomii skali wynikającej z koncentracji produkcji.

• Możliwościami osiągnięcia zysku monopolistycznego drogą zmniejszenia produkcji i podniesienia ceny.

• Możliwościami obniżki kosztów wskutek nakładów na postęp naukowo-techniczny i inwestycje rozwojowe.

• Ograniczenie wydatków na walkę konkurencyjną.

• Wypracowanie wspólnej polityki „odstraszania” potencjalnych konkurentów.

Dziękuję za uwagę!

Kolejny wykład:
Rynki czynników produkcji