Magdalena Tomaszewska

Jan Pilipas

BILANS PŁATNICZY I SPOSOBY JEGO RÓWNOWAŻENIA

1. Pojęcie i układ bilansu płatniczego

• bilans płatniczy jest syntetycznym zestawieniem wszystkich płatności dokonanym między rezydentami krajowymi a zagranicą w danym okresie (najczęściej rok)

• obowiązek sporządzania bilansu płatniczego ma NBP

• 3 podstawowe części bilansu:

• bilans obrotów bieżących - obejmuje wszelkie płatności danego kraju związane z międzynarodową wymianą towarów i usługi oraz koszty obsługi kapitału zagranicznego

• składa się z:

• bilans handlowy - BH - zestawienie porównawcze wartości importu i eksportu

• bilans obrotów usługami - BU - zestawienie płatności z tytułu obrotów usługami między danym krajem a zagranicą

• bilans procentów i dywidend - BOM - zestawienie wpływów i wydatków z tytułu obsługi kapitału obcego

• bilans wydatków rządowych nie uwzględnionych gdzie indziej - BOM - transfery rządowe, np. składki płacone różnym organizacjom

• bilans obrotów kapitałowych - zaliczane tu są przepływy kapitału we wszystkich formach

• zalicza się tu:

• bilans obrotów kapitałami krótkoterminowymi - KK - przepływ wszystkich pożyczek, kredytów i lokat kapitałowych o okresie amortyzacji nie dłuższym niż rok

• bilans obrotów kapitałami długoterminowymi - KD

• bilans obrotów wyrównawczych - BOW - jest określany jako bilans obrotów dewizowych banku centralnego danego kraju

Równowaga bilansu płatniczego

• BH + BU + BOM + KK + KD + BOW = 0 - bilans płatniczy zrównoważony

• bilans płatniczy jest zrównoważony wtedy, gdy nie występują transakcje wyrównawcze (transakcje, których celem jest zrównoważenie bilansu płatniczego)

• równowaga bilansu płatniczego, gdy zrównoważone są transakcje autonomiczne

• transakcje autonomiczne - obroty towarowe i usługowe, bilans procentów i dywidend oraz pozostałe pozycje obrotów bieżących oraz przepływ kapitałów długoterminowych

• równowaga rzeczywista - ma miejsce, gdy należności i zobowiązania z tytułu rozwoju działalności gospodarczej podejmowane są bez ograniczeń i nie towarzyszą im utrzymujące się przez dłuższy czas nadwyżka ani deficyt należności i zobowiązań

• równowaga pozorna - ma miejsce, gdy równowaga transakcji autonomicznych jest osiągana wskutek restrykcyjnej polityki ekonomicznej

• Przyczyny nierówności w krótkim okresie

• zmiany wielkości PKB:

• oddziałują przede wszystkim na saldo bilansu handlowego, a niekiedy na saldo obrotów bieżących

• wzrost PKB powoduje pogorszenie sald

• zmiany terms of trade:

• poprawa cenowych terms of trade sprzyja poprawie salda bilansu handlowego

• poprawa ilościowych terms of trade pozytywnie oddziałuje na bilans handlowy

• zmiany kursu walutowego:

• dewaluacja waluty krajowej sprzyja wzrostowi eksportu i zmniejszeniu importu, prowadzi więc do poprawy salda bilansu handlowego

• Konsekwencje nierównowagi bilansu płatniczego w krótkim okresie

• saldo bilansu handlowego dodatnie → wzrost kursu pieniądza krajowego → wzrost rezerw dewizowych, wzrost ilości pieniądza → impuls inflacyjny

• saldo bilansy handlowego ujemne → spadek kursy pieniądza krajowego → ubytek rezerw dewizowych, zmniejszenie się ilości pieniądza → impuls deflacyjny

• Metody równoważenia bilansu płatniczego w krótkim okresie:

• mechanizm cenowy - zakłada się, że „niewidzialna ręka rynku” samoczynnie umożliwia osiągnięcie pełnego zatrudnienia i równowagi wewnętrznej oraz zewnętrznej

• mechanizm dochodowy - deficyt bilansu handlowego → zmniejszenie wydatków → działa w dół mnożnik tych wydatków → spadek wartości PKB

• mechanizm kursowy - dewaluacja (deprecjacja) waluty krajowej sprzyja wzrostowi eksportu i zmniejszeniu importu, prowadzi więc do poprawy salda bilansu handlowego

• mechanizm stopy procentowej - deficyt bilansu płatniczego → podniesienie stopy dyskontowej → podniesienie stopy procentowej przez banki komercyjne → zmniejszenie rozmiarów obiegu pieniądza, popytu, importu

• Przyczyny nierówności w długim okresie (min. 5 lat)

• czynniki po stronie popytu:

• stopa wzrostu gospodarczego - określa rozmiary i dynamikę wzrostu dochodów społeczeństwa

• stopa oszczędzania - wpływa na kształtowanie się dynamiki zmian popytu globalnego i importowego, a także na stopę inwestycji

• stopa importu oraz stopa absorpcji podaży eksportowej przez popyt wewnętrzny

• źródła wzrostu gospodarczego - inwestycje krajowe, wydatki budżetowe, eksport

• sposoby i proporcje finansowania inwestycji krajowych - oszczędności wewnętrzne lub kapitał zagraniczny

• czynniki po stronie podaży:

• relacja między stopą wzrostu produkcji na eksport a stopą wzrostu produkcji na rynek wewnętrzny

• relacja między stopą wzrostu produkcji konkurującej z importem a stopą wzrostu produkcji kierowanej na rynek wewnętrzny

• zmiany udziału importowanych surowców i półfabrykatów w produkcji globalnej

• Metody równoważenia bilansu płatniczego w długim okresie:

• system monetarny i polityka monetarna

• system fiskalny i polityka fiskalna

• system i politykę dochodową

• system kształtowania cen i politykę cenowa oraz warunki konkurencji

• środki administracyjno-prawne

• Programy dostosowawcze MFW i Banku Światowego

• zadaniem programów dostosowawczych jest nie tylko przeprowadzenie reform mających na celu przywrócenie równowagi płatniczej, lecz także, a może przede wszystkim, zbudowanie trwałych podstaw stabilnego rozwoju ekonomicznego

• programy dostosowawcze są uzgodnionym przez kraj członkowski z MFW planem postępowania, mającym zapewnić przywrócenie równowagi makroekonomicznej, w tym płatniczej

• kraj, który realizuje uzgodniony program dostosowawczy, może liczyć nie tylko na pomoc merytoryczną w jego realizacji, lecz także na pomoc finansową ze strony MFW i Banku Światowego

• programy dostosowawcze zawierają tzw. kryteria wykonawcze, które obejmują:

• agregaty monetarne związane z podażą pieniądza, jak M1, M2, M3

• dodatnią stopę procentową

• ograniczenie rozmiarów deficytu budżetowego

• stopę inflacji

• poziom rezerw dewizowych

• saldo obrotów bieżących

• polityką podatkową

• liberalizację systemu bankowego

• obroty handlowe z zagranicą

• zmiany własnościowe

• pozytywna okresowa ocena realizacji uzgodnionego z MFW programu dostosowawczego warunkuje uruchomienie kolejnych transz pożyczek stabilizacyjnych

• w programach dostosowawczych, zalecanych i finansowanych częściowo przez MFW, postuluje się:

• jednoczesne stosowanie aktywnej polityki monetarnej i fiskalnej oraz kursowej

• zaleca się także liberalizację polityki gospodarczej

• wzmożoną kontrolę podaży pieniądza

1