WYKŁAD I

Przedsiębiorstwo

PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ - proces inicjowania i wprowadzania zmian, zdolności do kreatywnego działania, do innowacji, podejmowania skalkulowanego ryzyka, zaprojektowania i doprowadzenia do końca wybranego projektu, umiejętność wykorzystywania pojawiających się szans i okazji oraz efektywnego przystosowania się do zmieniających się warunków (Drucker). Konkretyzacją przedsiębiorczości jest tworzenie nowego przedsiębiorstwa.

PRZEDSIĘBIORCA - osoba dysponująca: - zasobami produkcyjnymi,

- wymaganymi kompetencjami,

- cechami psychofizycznymi,

- poszukująca zmian.

PRZEDSIĘWZIĘCIE - pojęcie działania dla zrealizowania zamierzonego celu, w ustalonym czasie, z oznaczonym początkiem i końcem jego wykonania,

- realizowane przez określone zasoby ludzkie, rzeczowe i kapitałowe.

PRZEDSIĘBIORSTWO - podmiot gosp. dysponujący czynnikami produkcji, prowadzący na własny rachunek działalność produkcyjną lub usługową w celu osiągnięcia określonych korzyści. Synonimem przedsiębiorstwa jest firma. Zgodnie z kodeksem handlowym z 1934 r. zawiera ona nazwę i logo, pod którymi przedsiębiorca prowadzi swą działalność prawnie chronioną.

Geneza

W epoce niewolnictwa (Egipt, Rzym) istniały duże gospodarstwa - na zaspokojenie potrzeb właścicieli. Światu starożytnemu nieznane było pojęcie kosztów.

W feudalizmie były posiadłości wielkich panów, klasztory wytwarzały sprzęt, leki, przedmioty kultu. Postawa i rzemiosło, cechy, prowadziły wielostronną działalność.

Tworzono manufaktury (najprzód w Anglii) gromadzące rzemieślników, którzy „pod jednym dachem” i za pomocą prostych narzędzi wytwarzali z surowców właściciela.

PRODUKTY - podobnie jak w swoich warsztatach rzemieślniczych.

W manufakturze - nie występował podział pracy,

- było niskie uzbrojenie pracy,

- były trudne warunki pracy.

Przedsiębiorstwa powstaje wraz z rozwojem stosunków towarowo - pieniężnych XVIII i XIX w. - -rewolucja przemysłowa.

E. Lipieński - „przedsiębiorstwo to jeden z największych wynalazków ludzkości”.

O. Lange - „ośrodkiem stosowania zasady racjonalnego gospodarowania”.

Istota

- podstawowy podmiot (organizacja) gospodarczy,

- jest jedn. (podmiotem) prowadzącą działalność gosp. (produkcyjną, usługową) na ryzyko właściciela w gosp. rynkowej.

Atrybuty

- prowadzi działalność w sposób trwały,

- zaspokojenie potrzeb klientów - innych podmiotów, osób fiz. - służy otoczeniu,

- prowadzi transakcje kupna - sprzedaży,

- posiada zasoby kapitałowe, wartości niematerialne i prawne,

- ma samodzielność decyzyjną - autonomiczną,

- musi respektować obowiązujące normy prawa,

- koszty pokrywa przychodami (samofinansowanie), stan majątkowy wykazuje w bilansie a wynik fin. w rachunku strat i zysków,

- dąży do uzyskania określonych korzyści,

- prowadzi działalność na swe ryzyko,

- posiada osobowość prawną - wpisane do krajowego rejestru sądowego.

Przedsiębiorstwo posiada odrębność:

• ekonomiczną - jest właścicielem określonych zasobów i środków, a także korzyści z tych zasobów płynących,

• organizacyjną - ma własną dostosowaną do zmieniających się warunków i otoczenia struktury (wyrazem jest schemat organ.), ma własny zarząd, nazwę, siedzibę, granice fiz. i funkcjonalne,

• prawną - co upoważnia do wchodzenia w stosunki prawno - ekon. z innymi jedn. gosp. oraz państwowymi.

Odrębności te sprawiają, że przedsiębiorstwo w warunkach gospodarki rynkowej ma AUTONOMIĘ, co ozn., że jest suwerenne, niezależne, samodzielne, ale jego działalność musi być zgodna z prawem. W stosunkach konkurencyjnych żaden przedsiębiorca nie może naruszać podstawowych reguł, które stanowi prawo. Musi respektować interesy innych jedn.

Przedsiębiorstwo musi:

• umieć identyfikować problemy - stworzyć ku temu aparat,

• podejmować decyzje,

• wdrażać decyzje,

• kontrolować wyniki decyzji,

• zapewnić system informacji dla pkt. 1 - 4.

Każde przedsiębiorstwo musi posiadać powyższe cechy. A ponadto:

• jest systemem otwartym - interakcja z otoczeniem,

• jest systemem uczącym się - gromadzi i stosuje w swej działalności nową wiedzę,

• jest systemem o zachowaniu prawdopodobnym.

Przedsiębiorstwo może posiadać zakłady i filie, które są kategoriami terytorialno - produkcyjnymi. Przedsiębiorstwo jest kategorią ekon. i prawną.

Otoczenie

Między przedsiębiorstwem i otoczeniem występuje stała interakcja.

Otoczenie:

• przyrodnicze - klimat, zasoby,

• techniczne - procesy produkcyjne,

• ekon. - rynki, konkurencja, podaż, popyt, ceny,

• społ. - system społ. (państwo, interwencja, opinia publ., grupy interesów),

• polit. - system polit.,

• prawne - normy określone,

• kulturowe - dziedzictwo, etyka,

• ekologiczne - środowisko.

Zdolność dostosowawcza do otoczenia.

Zmienność i niepewność otoczenia.

Wizerunek w otoczeniu wśród klientów, kontrahentów, opinii publ. Zdobywany jest jakością wyrobów lub usług, dbałością o klienta, solidnością do partnerów, działaniem na rzecz społeczności lokalnych, regionu, warunkami i atmosferą pracy.

Cele

Każde przedsiębiorstwo ma własne cele wyznaczające kierunek jego działania.

Cel - to pożądany, przyszły stan rzeczy.

Cel - to przetrwanie, rozwój. Musi być kwantyfikowany (liczbowo ujęty, wymierny).

Celem jest wygospodarowanie, maksymalizacja zysku, ale nie za wszelką cenę - w długim okresie. Dlatego że:

• jest najsilniejszym, uniwersalnym motywem działania,

• w warunkach konkurencji umożliwia przetrwanie i rozwój.

Celem może być też maksymalizacja wartości rynkowej przedsiębiorstwa - wzrost wartości akcji, udziałów. Dlatego że:

• uzasadnia najkorzystniejsze decyzje,

• nie jest sprzeczne z interesem pracowników,

• gromadzi kapitał.

Warunkiem jest rentowność.

Zysk i wartość rynkowa wspomagają się. Dlatego celem jest dążenie do maksymalizacji dochodowości i kapitału zaangażowanego przez właścicieli.

Społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstwa:

• wewn. - wobec pracowników,

• zewn. - wobec partnerów - środowiska, powinności etycznych.

odbiorcy dostawcy

Ś

P R

A O

Ń D

S O

T W

W I

O S

K

właściciele pracownicy O

Typologia przedsiębiorstw

Podział wg własności:

• prywatne,

• państwowe,

• samorządu terytorialnego,

• spółdzielcze,

• mieszane.

Prawne formy przedsiębiorstw:

• spółki jednoosobowe - własność indywidualna,

• spółki osobowe:

• cywilna,

• jawna,

• partnerska,

• komandytowa,

• komandytowo - akcyjna,

• spółki kapitałowe:

• spółka z o.o.,

• akcyjna.

Podział wg rodzaju działalności:

• dobra materialne,

• usługi,

• handel,

• mieszane,

• wenturie capital,

• leasing.

Podział wg terytorium:

• jednozakładowe,

• wielozakładowe,

• sieciowe - sieć filii (sklepów, restauracji).

Podział wg geogr. zasięgu działania:

• lokalne,

• regionalne,

• krajowe,

• międzynarodowe,

• globalne.

KIEROWANIE - działanie zmierzające do spowodowania, aby (ludzie, instytucje) postępowali zgodnie z celem kierującego.

Kierowanie ozn. zawsze stosunek osobowy, charakteryzujący się:

1. bezpośrednią nadrzędnością kierownika który za pomocą odp. metod i w myśl określonych zasad przekazuje zadania do wykonania,

2. podwładnością wykonawcy który pod wpływem różnych motywów wykonuje zleconą prace.

ZARZĄDZANIE - kierujący ma uprawnienia zwierzchnie w stosunku do podległych pracowników, wynikające z własności środków produkcji lub nadane przez organa reprezentujące właściciela środków produkcji. (J. Zieleniewski).

ZARZĄDZANIE - działanie polegające na dysponowaniu zasobami ludzkimi, fin. i materialnymi. (T. Pszczołowski).

ZARZĄDZANIE - dysponowanie majątkiem przedsiębiorstwa i wyznaczanie mu celu gosp. Odnosi się do jedn. zorganizowanych, a nie powstałych spontanicznie. Jest realizowane przez kierowników (menedżerów), jest wyspecjalizowaną, wysoce kwalifikowaną dziedziną ludzkiej działalności, którą powinni się zajmować osoby odp. przygotowane i uzdolnione. Jest procesem ciągłego podejmowania decyzji, realizacji funkcji zarządzania na wszystkich szczeblach danej organ.

Powinna być respektowana zasada gospodarności:

1. osiągnąć cel przy minimalizacji kosztów,

2. maksymalizacja efektu przy danych kosztach.

ZARZĄDZANIE - ozn. prowadzenie całokształtu działań jedn. gosp. - odnosi się wyłącznie do działalności gosp. i osiągania optymalnych efektów ekon.

Obejmuje ludzi (załogę) i zasoby rzeczowe przedsiębiorstwa.

Jest nieustannym procesem produktywizacji tych zasobów, najlepszego ich wykorzystania.

Celem jest osiągnięcie optymalnego wyniku.

P. Drucker - amerykański klasyk teorii O i Z wyróżnia 7 podstawowych cech zarządzania:

1. Dotyczy przede wszystkim ludzi. Jego celem jest takie współdziałanie wielu osób, które pozwala maksymalnie wykorzystać talenty i silne strony uczestników. „Ludzie są najcenniejszym zasobem organizacji”. Najważniejsze jest tworzenie efektywnych zespołów i przewodzenie im. Ozn. to:

• prawidłowy dobór najbliższych współpracowników,

• wyznaczanie długo falowych celów i doraźnych zadań,

• zapewnienie wymiany inf. i dbałość o wykorzystanie wiedzy, kwalifikacji, umiejętności,

• podział zadań, odpowiedzialności, władzy,

• tworzenie atmosfery harmonijnej współpracy.

2. Jest głęboko osadzone w kulturze - musi uwzględniać uznawane przez daną społeczność normy właściwego zachowania, wartości (dobro - zło). Szacunek dla różnych kultur.

3. Wymaga prostych i zrozumiałych wartości, celów działania i zadań jednoczących wszystkich uczestników organizacji.

4. Powinno doprowadzić do tego, by organizacja była zdolna do uczenia się - adaptacja do zmian warunków, doskonalenie prac.

5. Wymaga komunikowania się - obiegu inf.

6. Wymaga rozbudowanego systemu wskaźników, by można stale oceniać i poprawiać efektywność (np. rentowność, fluktuacja kadr).

7. Musi być zorientowane na zadowolenie klienta - wartość, cena. (A. Koźmiński).

Zarządzanie uczy jak planować, organizować, motywować i kontrolować swoją prace oraz działanie innych ludzi dla wspólnego dobra. Daje wskazówki jak skłaniać podwładnych do wykonywania woli kierującego skierowanej na produktywizację wszystkich zasobów pracy.

Wyznania zarządzania:

• systematyczna poprawa jakości produktów i pracy,

• troska o klienta - sprawna obsługa, ścisły kontakt,

• racjonalne gospodarowanie ograniczonymi zasobami poprzez maksymalizację ich produktywności,

• poprawa wydajności pracy, lepsza ich motywacja,

• decentralizacja uprawnień decyzyjnych,

• popieranie innowacyjności zatrudnionych,

• doskonalenie kadry kierowniczej.

Zarządzanie daje wskazówki jak za pomocą rozmaitych instrumentów podnosić produktywność zasobów przedsiębiorstwa. Ale nade wszystko, jak wydobywać produktywność z ludzi, jak uruchamiać wyznania i siły dla realizacji celów przedsiębiorstwa.

Władza i jej źródła

PRZYWÓDZTWO - „użycie wpływu bez sięgania po środki przymusu z zamiarem kształtowania celów grupy lub organizacji, motywowania zachowań”. (R. Griffin)

PRZYWÓDCY - osoby potrafiące oddziaływać na zachowania innych bez użycia siły, akceptowane przez innych.

Przywództwo i zarządzanie nie pokrywają się. Dla sprawnego funkcjonowania powinny być zbieżne.

WŁADZA - „zdolność do wpływania na zachowania innych”. (R Griffin).

„Możność kierowania grupą osób i dysponowania zasobami organizacji”. (T. Pszczołowski).

Jest istotnym atrybutem, cechą i warunkiem zarządzania.

AUTORYTET FORMALNY - władza zagwarantowana hierarchią organizacyjną - powierzanie zadań, egzekwowanie ich realizacji.

WŁADZA NAGRADZANA - udzielanie lub wstrzymywanie nagród (płace, awanse, uznanie).

WŁADZA WYMUSZANIA - powodowanie stosowania się do wymagań środkami zagrożenia psychologicznego, emocjonalnego lub fiz.

WŁADZA Z MOCY PRAWA - kierujący ma nadane uprawnienia do wydawania poleceń.

WŁADZA EKSPERCKA - bazuje na wiedzy.

Źródła władzy:

1. CHARYZMA - najstarsze źródło władzy organizacyjnej, wynikającej z przeświadczenia o niezwykłości osoby kierującej (faraon - syn słońca, cesarz japoński),bądź niezwykłej władzy mistycznej (czarownik). Współczesna charyzma jest wynikiem siły charakteru, intelektu. W rezultacie ma miejsce podporządkowanie się.

2. TRADYCJA - w niektórych kulturach pozycje kierownicze wywodzą się z tradycji rodzinnej lub środowiskowej (kultura brytyjska).

3. PRZYMUS - stosowane jest zagrożenie konsekwencjami, których koszt przekracza koszt wykonania zleceń.

4. WŁASNOŚĆ LUDZI - w systemie niewolniczym i feudalnym.

5. WŁASNOŚĆ RZECZY - podstawowe współczesne źródło - właściciel środków produkcji, reprezentant władzy (dyrektor).

AUTORYTET FAKTYCZNY - przeświadczenie o fachowości - np. akceptacja poleceń lekarza.

6. UCZUCIE - władza rodzicielska, sympatia dla przywódcy.

Niekiedy występują łącznie różne źródła władzy.

Przedsiębiorstwa posiadają określone struktury organizacyjne w ramach, których zakodowana jest władza w formie:

• władzy liniowej - to (wg Stoner'a) władza kierowników bezpośrednio odpowiedzialnych wg linii podporządkowania za osiąganie celów organizacji. Władza ta umocowana jest w hierarchii służbowej od (rady nadzorczej) dyrektora (prezesa) naczelnego poprzez poszczególne szczeble w dół (do stanowisk pracy),

• władzy sztabowej- polegającej na udzielaniu rad kierownikom pełniącym władze liniową poprzez doradców lub grupy ekspertów, którzy doradzają kierownikom co do rozwoju organizacji, planowania, technologii, finansów, prawa marketingowego. Połączenie władzy liniowej i sztabowej nazywane jest władzą liniowo - sztabową.

• władzy funkcjonalnej - gdy zbieżne są więzy liniowe i zadaniowe (funkcjonalne). Np. pomiędzy komórkami sprzedaży i promocji musi istnieć ścisła koordynacja.

P

Państwo

---