Choroby zawodowe:

Definicja

Za choroby zawodowe uważa się choroby określone w wykazie chorób zawodowych, jeżeli zostały spowodowane działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy.

Chorobą zawodową są zatem patologiczne zmiany w organizmie, spowodowane zagrożeniami występującymi wyłącznie w określonych zawodach lub w technologiach,

Choroby pozazawodowe - mogą być wywołane przez czynniki szkodliwe bądź uciążliwe w miejscu pracy, ale mają na tyle niespecyficzne objawy, że można je przypisać warunkom środowiskowym w życiu pozazawodowym.

Przy badaniu występowania czynników szkodliwych i uciążliwych w miejscu pracy bierze się pod uwagę:

• NDS(N)P najwyższe dopuszczalne stężenie (natężenie) progowe - jest to taka wartość szkodliwego czynnika w miejscu pracy, która nie może zostać przekroczona w żadnym momencie

• NDS(N)CH najwyższe dopuszczalne stężenie (natężenie) chwilowe - jest to taka wartość stężenia bądź natężenia szkodliwego czynnika, która może zostać przekroczona na 30 minut podczas jednej zmiany roboczej bez wystąpienia ujemnych zmian w stanie zdrowia pracowników oraz w stanie zdrowia jego pokoleń.

• NDS(N) najwyższe dopuszczalne stężenie (natężenie) - jest to taka wartość szkodliwego czynnika, którego oddziaływanie przez 8h (dzień pracy) nie powoduje żadnych zmian w zdrowiu pracownika i jego kolejnych pokoleń.

W Polsce istnieje określony tryb rozpoznawania i stwierdzania choroby zawodowej przez procedurę prawną, określoną w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 18 listopada 1983 r., która obejmuje8:

• zgłoszenie pracownika do badań;

• skierowanie pracownika do badań;

• sporządzenie dokumentacji zagrożeń oraz opisu przebiegu pracy zawodowej;

• sporządzenie orzeczenia o chorobie zawodowej;

• podjęcie i przekazanie decyzji o stwierdzeniu choroby zawodowej.

W przypadku złego stanu zdrowia pracownika zatrudnionego na stanowisku, na którym występują przekroczenia NDS lub NDN, lekarz powinien podejrzewać wystąpienie choroby zawodowej. Podejrzenie takie, sformułowane na piśmie, należy zgłaszać do zakładu służby zdrowia właściwej do rozpoznania i chorób zawodowych oraz do właściwego inspektoratu Państwowej Inspekcji

Pracy.

Zgłoszenia podejrzenia o chorobę zawodową może dokonać:

• zakład służby zdrowia;

• lekarze stomatologii lub weterynarii;

• zakład pracy zatrudniający pracownika;

• sam pracownik za pośrednictwem zakładu służby zdrowia sprawującego opiekę profilaktyczną nad przedsiębiorstwem.

Jednostkami właściwymi do rozpoznania chorób zawodowych są poradnie chorób zawodowych, kliniki chorób zawodowych, oddziały chorób zawodowych wchodzące w skład odpowiednich zakładów społecznej służby zdrowia, akademii medycznych lub instytutów naukowo-badawczych, a w odniesieniu do pracowników kolejowych - oddziały i poradnie medycyny pracy kolejowej służby zdrowia.

Orzeczenie o chorobie zawodowej wydawane jest na podstawie:

• wyników badań klinicznych;

• dochodzenia epidemiologicznego;

• informacji o zagrożeniach zawodowych;

• informacji o przebiegu zatrudnienia.

Badanie epidemiologiczne

Dochodzenie epidemiologiczne przeprowadza lekarz sprawujący opiekę profilaktyczną nad zakładem, zatrudniającym pracownika skierowanego do badań lub inspektor sanitarny. Informację o przebiegu zatrudnienia i o występowaniu zagrożeń chorobowych (wykaz czynników uciążliwych i szkodliwych występujących na terenie przedsiębiorstwa) zobowiązany jest sporządzić zakład zatrudniający pracownika podejrzanego o chorobę zawodową. Orzeczenie o chorobie zawodowej wraz z całą dokumentacją jest następnie kierowane do państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego, który wydaje decyzję o stwierdzeniu choroby zawodowej. Wydaną decyzję państwowy wojewódzki inspektor sanitarny przekazuje między innymi zainteresowanemu pracownikowi i zakładowi, w którym pracownik był ostatnio narażony na działanie czynnika, który wywołał rozpoznaną chorobę zawodową. Zakłady pracy są zobowiązane prowadzić rejestry podejrzeń o chorobę zawodową oraz rejestry stwierdzonych chorób zawodowych i ich skutków, a także informować właściwych inspektorów sanitarnych o skutkach zachorowań na chorobę zawodową oraz podjętych działaniach zapobiegających występowaniu dalszych przypadków choroby zawodowej.

Warunkiem rozpoznania choroby zawodowej jest ustalenie związku przyczynowego między czynnikami szkodliwymi lub uciążliwymi środowiska pracy a stanem zdrowia pracownika, a także choroba ta musi być wymieniona w wykazie chorób zawodowych. Ustalenie związku przyczynowego powinno być oparte na zasadzie przeważającego prawdopodobieństwa, a nie niemożliwości

wykluczenia.

Spełnienie tych warunków bywa praktycznie trudne z następujących powodów:

• nie ma dostatecznie szczegółowych i wiarygodnych informacji o stopniu narażenia na czynniki szkodliwe, a pomiary stężeń i natężeń czynników szkodliwych są wykonywane często wyrywkowo, nie zawsze według poprawnej metody czy strategii i rzadko obejmują cały okres pracy zawodowej;

• objawy choroby zawodowej są często niespecyficzne i nie różnią się od chorób występujących z innych przyczyn, stąd prawdopodobieństwo związku przyczynowego objawów z narażeniem zawodowym jest bardzo zróżnicowane i trudne do ustalenia.

Od wielu lat w strukturze zapadalności na choroby zawodowe czołowe miejsca zajmuje 7 chorób:

1) przewlekłe choroby narządu głosu związane z nadmiernym wysiłkiem

głosowym;

2) zawodowe uszkodzenie słuchu;

3) choroby zakaźne i inwazyjne;

4) pylice płuc;

5) choroby skóry;

6) zespół wibracyjny;

7) zatrucia i ich następstwa.

Stanowią one około 90% ogólnej zapadalności na choroby zawodowe w ostatnim dwudziestoleciu, a tylko zmieniała się w statystyce kolejność pozycji, jaką zajmują poszczególne choroby.

Konsekwencje występowania choroby zawodowej

Istniejące przepisy prawne zapewniają świadczenia finansowe związane z rozpoznaniem i stwierdzeniem choroby zawodowej. Można je podzielić na:

• koszty bezpośrednie, obejmujące następujące elementy:

• czasową niezdolność do pracy występującą w 20-30% ogółu przypadków;

• trwałe lub czasowe przeniesienie na inne stanowisko pracy, dotyczące kilkunastu procent przypadków;

• stały lub długotrwały uszczerbek na zdrowiu. Z tego tytułu wypłacane jest jednorazowe świadczenie, którego wysokość zależy od ustalonego stopnia utraty zdrowia. Świadczenia te stanowią jedną z najważniejszych składowych kosztów, związanych z chorobami zawodowymi;

• renty inwalidzkie, które otrzymuje ponad 6% chorych na choroby zawodowe. Świadczenia te najczęściej mają charakter trwały, czyli są wypłacane do końca życia.

• koszty pośrednie, które tworzą:

• badania okresowe pracowników, prowadzone w celu oceny skutków zdrowotnych narażenia na szkodliwości środowiska pracy;

• badania specjalistyczne w jednostkach właściwych do rozpoznania chorób zawodowych oraz wszystkich przypadków podejrzeń o choroby zawodowe. Koszty te są bardzo duże i nie zostały dotąd oszacowane;

• leczenie chorób zawodowych i ich powikłań - ambulatoryjne, szpitalne i sanatoryjne.

Skutki ekonomiczne chorób zawodowych obciążają budżet państwa, pracodawców i całe społeczeństwo. Świadomość tych kosztów powinna uzasadniać intensyfikację wysiłków i nakładów na działalność profilaktyczną ze strony wszystkich osób zaangażowanych w stworzenie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.

Wypadki przy pracy

układ człowiek - maszyna, gdzie wzajemne oddziaływanie na siebie wszystkich elementów przyczynia się do występowania zdarzeń szczególnych zwanych wypadkami.

Przejście zagrożenia potencjalnego w stan czynnego zagrożenia następuje pod wpływem czynnika aktywizacji. Powstaje wtedy zagrożenie aktywne, które przy wystąpieniu tzw. czynnika bezpośredniego przeradza się w wypadek. Do wypadku (z urazem człowieka) dochodzi wówczas, gdy wszystkie elementy składowe łańcucha zbiegają się w czasie. Wyeliminowanie z łańcucha przyczynowego któregoś z ogniw zatem ogranicza możliwość powstania wypadku. Istnieje również możliwość uniknięcia wypadku pomimo spełnienia wszystkich warunków koniecznych do jego zaistnienia. Okres uniknięcia wypadku występuje wtedy, gdy czas zbieżności wszystkich czynników jest na tyle długi, że człowiek jest w stanie zauważyć zagrożenie i wycofać się. Aby okres uniknięcia miał znaczenie dla celów prewencyjnych, musi być krótszy od okresu wszystkich czynników wypadku.

Piramida Heinricha

1

29

300

Definicja Heinricha

Zdaniem Heinricha wypadek jest niezamierzonym i nie dającym się kierować wydarzeniem, w którym akcja lub reakcja jakiegoś przedmiotu, substancji, osoby lub promieniowania pociąga za sobą uszkodzenie cielesne.

Definicja wg ustawy określa wypadek przy pracy jako nagłe zdarzenie, wywołane przyczyną zewnętrzną, niezdolność do pracy lub śmierć pracownika, które zaszło w związku z pracą:

• podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych;

• podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności w interesie zakładu, nawet bez polecenia;

• podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności w interesie zakładu w drodze między siedzibą zakładu pracy a miejscem wykonywania obowiązków wynikających ze stosunku pracy.

Ustęp drugi art. 6 ustawy traktuje na równi z wypadkami przy pracy w zakresie uprawnień do świadczeń - również wypadki, którym pracownik uległ:

• podczas trwania podróży służbowej;

• w związku z odbywaniem służby w oddziałach samoobrony lub w związku z przynależnością do ochotniczej straży pożarnej, działającej w zakładzie pracy.

Główne kryteria uznania za wypadek takie jak: nagłość, związek z pracą i zewnętrzność przyczyn, dotyczą zdarzenia, a nie doznanego urazu.

Klasyfikacja wypadków

Wyróżnia się wypadki:

• śmiertelny, za który uznajemy wypadek, w wyniku którego nastąpił zgon w miejscu wypadku albo w okresie 6 miesięcy od dnia wypadku;

• ciężki, jeśli w wyniku wypadku nastąpiło poważne uszkodzenie ciała takie jak: utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności płodzenia lub inne ciężkie uszkodzenia albo rozstrój zdrowia, naruszający podstawowe funkcje organizmu, a także choroba nieuleczalna lub zagrażająca zdrowiu, trwała choroba psychiczna, trwała, całkowita lub znaczna niezdolność do pracy w zawodzie lub trwałe zeszpecenie ciała;

• zbiorowy, jeśli w tym samym wydarzeniu uczestniczyły co najmniej 2 osoby.

Inny podział rozróżnia wypadki ze względu na skutki w zakresie zdolności do pracy:

• lekki, który powoduje niezdolność do pracy w okresie do 28 dni;

• ciężki, który powoduje niezdolność do pracy w okresie ponad 28 dni;

• inwalidzki, jeśli u poszkodowanego powoduje trwałe kalectwo, stanowiące podstawę do uznania go za inwalidę jednej z trzech grup inwalidzkich;

• śmiertelny, za który uznajemy wypadek, w wyniku którego nastąpił zgon w miejscu wypadku albo w okresie 6 miesięcy od dnia wypadku.

Przyczyny wypadków

Same warunki nie są przyczynami wypadków. Stanowią natomiast element zagrożenia lub czynnik wpływający na prawdopodobieństwo zdarzeń wypadkowych, np. ktoś poślizgnie się na mokrej podłodze, upadnie i złamie rękę. Za przyczynę wypadku nie zostanie uznana mokra podłoga, ale poślizgnięcie się, upadek, a następnie: niezauważenie śliskiego miejsca, wylanie wody i spowodowanie zagrożenia oraz nieusunięcie lub nienakazanie usunięcia tego zagrożenia.

Sytuację wypadkową tworzy zbiór warunków i zdarzeń, takich jak:

• zagrożenie;

• niebezpieczne wydarzenie jako przyczynę urazu;

• błąd będący przyczyną niebezpiecznego wydarzenia;

• warunki sprzyjające popełnianiu niebezpiecznych błędów czyli okoliczności wypadku.

Zagrożeniem jest każdy czynnik mający zdolność spowodowania utraty życia lub zdrowia. Bezpośrednim zagrożeniem jest możliwość wystąpienia między człowiekiem a jego otoczeniem wymiany energii, przekraczającej zdolności przystosowawcze organizmu. Zagrożenia są zróżnicowane ze względu na rodzaj niebezpiecznej energii i jej lokalizację. Wyróżnia się następujące

zagrożenia: kinetyczne, elektryczne, chemiczne, promieniowe i termiczne.

Inny podział uwzględnia lokalizację energii i różnicuje zagrożenia na:

• naturalne, stanowi je energia zlokalizowana w naturalnym środowisku człowieka;

• techniczne, którym jest energia zmagazynowana w środkach technicznych lub emitowana w procesach technologicznych;

• osobowe, obejmujące niekontrolowane skutki siły mięśni oraz ciążenia organizmu.

Zagrożenie oznacza sytuację, charakteryzującą się prawdopodobieństwem zadziałania na organizm nadmiernej energii lub zablokowania bądź ograniczenia dopływu do organizmu niezbędnego zasilania w tlen, ciepło lub w pokarm. Jak długo działa czynnik zagrażający, tak długo jest prawdopodobne wystąpienie sytuacji zagrożenia. Zamienia się ona w niebezpieczne wydarzenie, kiedy stan potencjalny zamienia się w stan aktywny.

Niebezpieczne wydarzenia można podzielić na pojawiające się pod wpływem zagrożeń naturalnych, technicznych i osobowych. Do pierwszej grupy zalicza się sytuacje w środowisku przyrodniczym, takie jak: lawina śnieżna, uderzenie pioruna, powodzie. W drugiej grupie znajdują się m.in.: wybuchy zbiorników ciśnieniowych, wykolejenie pociągu, pochwycenie i różne rodzaje niebezpiecznego kontaktu człowieka z maszyną. Innymi wydarzeniami, powstającymi pod wpływem zagrożeń technicznych są: najechanie, przygniecenie, uderzenie ruchomym lub rozpadającym się elementem maszyny, uderzenie wyrzuconym elementem czy wyrzuconym przedmiotem obrabianym. Trzecią grupę wydarzeń tworzą spadnięcia osób z wysokości, wpadnięcia, potknięcia, uderzenia o coś, uderzenie się czymś lub uderzenie kogoś albo doznanie uderzenia, zadanego przez inną osobę. Niebezpieczne wydarzenie jest bezpośrednią przyczyną urazu. Zidentyfikowanie rodzaju niebezpiecznego wydarzenia stanowi początek badania przyczyn i okoliczności wypadków.

Różne badania wykazują, że 96% wszystkich wypadków wynika z niewłaściwych działań, a tylko 4% z awarii technicznych. Stąd uważa się, że w niektórych zawodach dominującymi przyczynami jest czynnik ludzki.

Podmiotowym podłożem niebezpiecznego postępowania są następujące czynniki ludzkiej niesprawności:

• niesprawność zmysłów (głównie wzroku słuchu);

• niedostateczna wiedza, a szczególnie jej część dotycząca identyfikacji zagrożeń; niedostateczne doświadczenie i brak wprawy w czynnościach wykonywanych w sytuacji zagrożenia;

• postawy odrzucające przepisy bezpieczeństwa ora akceptujące podejmowanie ryzyka;

• niedostateczny poziom sprawności intelektualnych (inteligencja, pamięć, uzdolnienia) i fizycznych (odporność na zmęczenie, wydolność, siła fizyczna, sprawność manualna).

Wiedza i postawy u ludzi dorosłych są cechami charakteryzującymi się względnie dużą stałością. Nabyta wiedza po osiągnięciu maksymalnego poziomu, pod wpływem starzenia się i zmniejszenia zdolności uczenia się ulega obniżeniu, ale zachodzący spadek wiedzy rekompensowany jest stale

wzbogacanym doświadczeniem. Sprawność intelektualna i fizyczna podlega natomiast dużym zmianom pod wpływem alkoholu, narkotyków lub lekarstw oraz w następstwie zmęczenia, stresu lub braku snu.

Do cech zadań sprzyjających popełnianiu niebezpiecznych błędów zalicza się:

• możliwość kontaktu z energią o wielkości przekraczającej zdolności przystosowawcze organizmu;

• możliwość kontaktu z niebezpiecznymi substancjami;

• nadmierna ciężkość wykonywanych czynności, obniżająca wskutek zmęczenia sprawność człowieka;

• nadmierną stresogenność, wynikającą z trudności zadania, poziomu zagrożenia, presji czasowej, niespodziewanych utrudnień, spiętrzeń informacji, odpowiedzialności itp.

• konieczność stałego dostosowywania się do zmieniających się cech otoczenia bez możliwości zastosowania ustalonego algorytmu wykonywania czynności roboczych;

• monotonne lub stereotypowe wykonywanie prac, co sprzyja wyrobieniu rutynowych nawyków. Powstaje wówczas niebezpieczeństwo realizowania wyuczonego ciągu czynności pomimo zmienionych warunków i bez dostosowywania się do niespodziewanego wystąpienia zagrożenia.

---