AKADEMIA ROLNICZA W SZCZECINIE

WYDZIAŁ EKONOMIKI I ORGANIZACJI GOSPODARKI ŻYWNOŚCIOWEJ

„Metody i techniki heurystyczne w

rozwiązywaniu problemów decyzyjnych”

Szczecin 2003

spis treści

WSTĘP....................................................................................................3 WPROWADZENIE................................................................................4 podstawowe Metody i techniki twórczego myślenia............................................................................................6 zAKOŃCZENIE...................................................................................14 LITERATURA......................................................................................15

wstęp

W rozwiązywaniu problemów decyzyjnych mogą pomagać różne metody, wśród których znajdują się metody heurystyczne, które wykorzystują twórcza pracę mózgu. Są one bardzo popularne, zwłaszcza teraz, gdy w każdym przedsiębiorstwie liczy się kreatywność, oryginalność i nowatorstwo.

W pracy przedstawię najważniejsze i podstawowe techniki twórczego myślenia, gdyż na ich podstawie powstają, nowe udoskonalone ich odmiany. Techniki te można przekształcać i dostosowywać do zaistniałych warunków, jak również co poniektóre z nich stosować indywidualnie.

Kreatywność jest jedna z ważniejszych cech kierowniczych, dlatego powinna mieć też swoje odzwierciedlenie w jego decyzjach, które powinny być świeże i nowatorskie.

WPROWADZENIE

Do rozwiązywaniu problemów decyzyjnych można wykorzystać metody heurystyczne, nazywane też metodami innowacyjnymi, inwencyjnymi, twórczymi lub twórczego myślenia, które są relatywnie najbardziej oryginalne i wymagające najwięcej inwencji. Metody te są w małym stopniu sformalizowane-nie zawierają szczegółowych opisów czynności, tylko ogólne wskazówki co do kierunków poszukiwań.

Heurystyka (z gr. heurískein `odkrywać, znajdować') jest to nauka o metodach dokonywania odkryć i rozwiązywania zadań. Z filozoficznego zaś punktu widzenia to sztuka dyskutowania, w celu odkrycia prawdy, polegająca na stawianiu właściwych hipotez.

Opracowanie decyzji kierowniczej metodami heurystycznymi obejmuje fazy :

• preparacja - sprecyzowanie problemu, zebranie informacji w drodze obserwacji i doświadczeń;

• inkubacja - poszukiwanie pomysłu, procesy myślowe, dojrzewanie pomysłów;

• olśnienie - błysk natchnienia, nagłe pojawienie się pomysłu;

• weryfikacja - świadoma ocena wartości sformułowanych pomysłów i dostosowanie pomysłu do opracowywanej decyzji.

preparacja inkubacja olśnienie weryfikacja

faza intuicyjna

faza logiczna

Rys. 1. Fazy opracowywania decyzji metodami heurystycznymi

Źródło: Opracowanie własne

Sceneria firmy wymaga twórczego myślenia, toteż opracowano pewną liczbę stymulujących je konkretnych technik. Niektóre z nich może wykorzystać osoba pracująca indywidualnie, ale w zasadzie najlepsze zastosowanie znajdują one w trakcie „sesji twórczych” z udziałem dwóch lub więcej osób. Metody te są przede wszystkim sposobami wyławiania pomysłów, niektóre z tych idei mogą później przybrać postać praktycznych rozwiązań umożliwiających podjęcie decyzji.

Myślenie zespołowe uznane jest powszechnie za najbardziej efektywne. Zalety grupowego poszukiwania rozwiązań problemu wynikają z następujących okoliczności:

• suma wiadomości i pomysłów grupy jest większa niż izolowanych jednostek,

• różnorodne specjalności członków zespołu,

• w zespole powstaje możliwość wykorzystania zróżnicowanych postaw,

• zespół daje okazję do stałej współpracy i intensyfikowania wysiłku intelektualnego,

• poczucie więzi zespołowej ułatwia ponoszenie porażek.

Należy również zwrócić uwagę na to czym jest podejmowanie decyzji. Jest to akt wyboru jednej możliwości spośród jej zestawu, zatem można przyjąć, że podjęcie decyzji jest rozwiązaniem problemu decyzyjnego.

podstawowe Metody i techniki

twórczego myślenia

heurystyczne Metody i techniki w podejmowaniu decyzji

burza mózgów M. delficka m. synektyczna Pozostałe

Rodzaje

brainstorming indywidualny t. podświadomych źródeł pomysłów

Quick Thing method t. wejść i wyjść

dyskusja 66 -philips buzz session t. podbudzania skojarzeń (rejestr cech,

Brain writing 635 t. list pytań)

tablica ogłoszeń

stop and go

metoda niekompetencji m. morfologiczna

m. historyczna

m.Przysłów

Rys. 2.heurystyczne metody i techniki podejmowania decyzji

Źródło: Opracowanie własne

Burza mózgów

Nazywana jest metodą twórczego myślenia, twórczą dyskusją lub sesją pomysłowości. Twórcą tej metody jest A. Osborn, który zastosował ją po raz pierwszy w 1939 r., a została opublikowana w 1953r..Oryginalna nazwa tej techniki to brainstorming lub brainstorm session.

Zasady stosowania tej metody:

• zespół powinien składać się z odpowiedniej liczby osób (ok. 10, do których zalicza się przewodniczącego, jego pomocnika, ok. 5 stałych uczestników i 5 gości) oraz być odpowiednio dobrany pod względem znajomości przedmiotu dyskusji. Stałych uczestników powinna cechować duża pomysłowość, nie muszą być jednak specjalistami w tej dziedzinie. Goście natomiast powinni reprezentować faktyczną wiedzę z danego zakresu,

• uczestnicy powinni być poinformowani o temacie na kilka dni przed zebraniem i otrzymać odpowiednie materiały,

• sposób prowadzenia dyskusji powinien być podany przed jej rozpoczęciem i być następujący:

• żadnego pomysłu nie można oceniać i krytykować w czasie trwania dyskusji,

• maksymalizowanie liczby pomysłów (im więcej pomysłów tym większa szansa znalezienia rozwiązania optymalnego),

• preferowanie pomysłów fantastycznych i absurdalnych (większe szanse na oryginalność rozwiązania)

• rozwijanie i ulepszanie pomysłów już zgłoszonych.

• pomysły należy zapisywać i to bez podawania autorstwa.

• na początku należy określić czas trwania sesji (od kilku do kilkudziesięciu minut), co pozwala utrzymać w pewnych rygorach prowadzenie samej dyskusji,

Zatem metoda ta opiera się na wolnych skojarzeniach, które wywołują kaskadę pomysłów - mogą one nawet wydawać się najbardziej abstrakcyjne i trywialne. Najważniejsze jest by na początku procesu powstrzymać się od wszelkich krytycznych ocen.

Etapy burzy mózgów:

1. dobranie członków zespołu,

2. zapoznanie członów zespołu z zasadami metody i sposobem przebiegu pracy,

3. sformułowanie i przekazanie problemu członkom zespołu,

4. faza generowania pomysłów i zapisywania ich na tablicy,

• pobudzanie zespołu do wymyślania pomysłów przez przewodniczącego

• niedopuszczenie do spadku aktywności a tym samym spadku liczby pomysłów,

• starania zmierzające do wydobycia jeszcze kilku pomysłów,

• odroczone myślenie (czyli przedłużenie burzy mózgów do następnego dnia),

5. wartościowanie zgłoszonych wariantów,

6. wybór wariantu optymalnego,

7. wdrożenie wybranego i zaakceptowanego wariantu w praktyce.

Odmiany burzy mózgów:

• Brainstorming indywidualny - istotnym mankamentem tej metody jest tu trudność uniezależnienia się od autocenzury oraz brak owego „zapładniania idei” przez łańcuch powiązań pomysłów, jakie stwarza klasyczna sesja twórczego myślenia;

• Quick Think Method - wykorzystywana jest w dużej presji czasu, co również rzutuje na jakość I ilość pomysłów. Zespół jest mniejszy i dobrany według cech osobniczych. Zamiast wcześniejszego wyjaśnienia zasad, są one na wręczonych arkuszach razem z opisem problemu. Dalej sesja ma klasyczny przebieg, z tym, że rezultaty sesji na piśmie otrzymuje każdy uczestnik po jej zakończeniu;

• Dyskusja 66 (Philips Buzz Session) - dotyczy 6 minut intensywnego tworzenia pomysłów w 6 osobowych grupach. Zasady ustalania pomysłów są analogiczne do klasycznej metody z tym, że wszystkie zespoły pracują nad zadanym problemem. Przygotowywane przez niewielkie zespoły koncepcje zostają przedstawione przez nie na „sesji plenarnej”, uzupełniane i ponownie poddawane dyskusji w małych zespołach oraz przedstawiane na sesji plenarnej. Kilkakrotnie powtarza się ten cykl aż do uzyskania satysfakcjonującej liczby pomysłów. Pojawia się tu atmosfera twórczej konkurencji co pozwala na stworzenie ambitnych i ciekawych rozwiązań;

• Brainwritting-635 - wypowiadanie pomysłów zastępuje się ich wpisywaniem na przygotowanych arkuszach, rozdanych 6 osobom. Każda z nich ustala 3 pomysły i przekazuje je sąsiadowi po upływie 5 minut. Każdy z nich w kolejnej turze dopisuje swoje pomysły, nie pokrywające się z zapisanymi. Przewiduje się 5-krotny obieg formularzy w ciągu ok. 30 min;

• Tablica ogłoszeń - wzięła ona swoją nazwę od notowania pomysłów na tablicach (2-5) rozwieszonych na ścianach pokoju. Uczestników dzieli się na tyle podgrup ile jest tablic. Na tych tablicach zapisuje się tematy bądź problemy poczym zapisuje się rozwiązania na paskach papieru lub samoprzylepnych kartkach (jeden pomysł na jednej kartce), które przylepia się do tablicy. Po kilku minutach każda z grup przechodzi do następnej tablicy, cykl się kończy gdy każda z grup odwiedzi wszsytkie tablice;

• Metoda stop and go - wymyślanie I zgłaszanie pomysłów przez 3 min., 5 min. przerwy w postaci całkowitej ciszy na wykluwanie się pomysłów, 3 mi. na zgłaszanie, 5 min. ciszy itd. Cykl powtarza się do chwili uzyskania właściwej liczby pomysłów;

• Metoda niekompetencji - sprowadza się do wykorzystania w zespołach tylko niespecjalistów, czyli osób reprezentujących inne branże dziedziny wiedzy niż obszar wyznaczony przez dany problem oraz osób nie posiadających żadnego wykształcenia (mogą to być nawet dzieci). Pomysły wygenerowane w tej metodzie mogą być inspiracją dla specjalistów bądź po pewnej obróbce przez nich stanowić podstawę bezpośrednich wdrożeń.

Metoda delficka

Jest to przede wszystkim metoda kreowania scenariuszy dotyczących pewnych zjawisk, wykorzystująca głównie specjalistów z dziedziny wiedzy związanej z analizowanym problemem oraz łączników. Pierwszy raz została zastosowana w latach 60.

Etapy przebiegu tej metody:

1. grupa łączników redaguje przedstawiony jej do rozwiązania problem w formie kwestionariusza zawierającego pytania otwarte i zamknięte,

2. specjaliści odpowiadają na pytania zawarte w kwestionariuszu, przedstawiają swój punkt widzenia, następnie przesyłają odpowiedzi do łączników,

3. łącznicy opracowują statystyczne odpowiedzi i syntetyzują wyniki, następnie wraz z anonimową listą uwag odsyłają je z powrotem do specjalistów

4. specjaliści ponownie rozpatrują problem, porównują swój punkt widzenia z anonimowymi uwagami od łączników i innych specjalistów i przesyłają z powrotem do ekspertów,

5. cykl powtarza się aż do uzyskania jednoznacznych opinii, sugerujących jeden, możliwy uzgodniony sposób rozwiązania problemu, albo kilka różnych sposobów wraz z listą uzasadniających te wybory argumentów.

Metoda synektyczna

Twórcą tej metody był William Gordon i opracował w latach 70 jej założenia. Ideą przewodnią synektyki jest znalezienie drogi do sformułowania i rozwiązywania problemów. Słowo synektyka (gr. synectis) oznacza łączenie razem odrębnych elementów, pozornie nie mających związku.

W tej metodzie również zakłada się powoływanie zespołów mieszanych i zasadniczą pozycję przewodniczącego jako koordynatora zgodności pracy zespołu z założeniami metody.

Etapy metody synektycznej

1. przedstawienie ogólnie sformułowanego problemu,

2. pobieżna analiza postawionego problemu,

3. oczyszczenie (polega ono na wyeliminowaniu schematycznych i pozornych rozwiązań),

4. zrozumienie problemu,

5. wycieczka (etap poszukiwania i kierowania analogii pasujących do danego problemu),

6. etap dopasowania analogii do problemu,

7. etap dopasowania praktycznego.

W metodzie synektycznej wykorzystuje się następujące rodzaje analogii:

• analogie bezpośrednie - odnoszące się do zjawisk i przedmiotów w otoczeniu,

• analogie personalne - polegają one na wczuwaniu się w sytuację problemu,

• analogie symboliczne - polegające na wykorzystaniu uproszczonych symboli, postrzegania rzeczywistości (schematy, modele, wzorce, ideodiagramy),

• analogie fantastyczne - polegają na kreowaniu zjawisk absurdalnych, niewyobrażalnych.

Odmiany techniki Gordona:

• Technika podświadomych źródeł pomysłów - odróżnia ją rozłożenie dyskusji na kilka sesji, co przedłuża proces inkubacji. Zazwyczaj są przynajmniej dwie sesje (dwa dni);

• Technika wejść i wyjść - dążenie do optymalnego rozwiązania przez sporządzanie zestawień elementów stanowiących wejścia (np. składniki wyrobu) i wyjścia (spodziewane efekty). Rozwiązania problemu poszukuje się od końca tzn. od oczekiwanych efektów do elementów wejścia;

• Techniki pobudzania skojarzeń (od szczegółu do ogółu):

1. Rejestr cech - polega na zestawieniu różnorodnych przedmiotów, komponentów, funkcji, pomysłów itp. Związanych z danym problemem, a następnie rozważeniu modyfikacji, wymiany tych elementów w celu uzyskania lepszych rezultatów;

2. Technika list pytań - ujmują one poszczególne zagadnienia w sposób mniej lub bardziej rozbudowany, w zależności od rodzaju rozwiązywanego problemu, jego zakresu.

Metoda morfologiczna

Jest metodą intuicyjno-analityczną. Polega na zestawieniu danych w tabeli lub zapisu graficznego i na systematycznej analizie.

Metoda historyczna (analogii historycznych)

Zachodzi tu konieczność poznania przeszłości danego problemu w celu lepszego zrozumienia jego istoty, co pozwala na lepsze zrozumienie jego i tym samym znalezienie bardziej adekwatnych rozwiązań.

Metoda przysłów

Poszukuje się poprzez zestawienie różnych możliwości interpretacji i konsekwencji frazesu lub przysłowia wybranego, z punktu widzenia możliwości pobudzania zespołu rozwiązującego dany problem, a nie ze względu na bliskie skojarzenia danego przysłowia z problemem.

zakończenie

Podstawową regułą w tworzeniu jak największej liczby rozwiązań problemu decyzyjnego było wyeliminowanie wszelkiej krytyki czy oceny zgłaszanych pomysłów. W dochodzeniu do wyboru wariantu najkorzystniejszego następował proces odwrotny - porównywania, redukowania i eliminowania wariantów. Tego typu postępowanie wynika przede wszystkim z faktu, że wprowadzone może być ostatecznie tylko jedno rozwiązanie, a ponad to, ż zebrane w etapie twórczym pomysły nie stanowią w pełni rozwiniętych propozycji.

Należy zatem pamiętać, że to co na początku uznawane jest za absurdalne może przerodzić się w perłę i być najtrafniejszą decyzja.

Literarura:

1. R.W. Griffin, Podstawy zarządzania organizacjami, PWN, Warszawa 1996.

2. G. Łuczkiewicz, Sztuka podejmowania decyzji, Kraków 1994.

3. Z. Mikołajczyk, Techniki organizatorskie w rozwiązywaniu problemów zarządzania, PWN,Warszawa 1994.

4. J. Niemczyk, Metody organizacji i zarządzania, TERRA, Poznań-Wrocław 2000.

5. M. Świtłyk, Zarys nauki o zarządzaniu przedsiębiorstwem rolniczym, AR, Szczecin 1999.

6. słowniki.onet.pl

M. Świtłyk, Zarys nauki o zarządzaniu przedsiębiorstwem rolniczym, AR, Szczecin 1999,s. 119

www.słowniki.onet.pl

M. Świtłyk, Zarys nauki o zarządzaniu przedsiębiorstwem rolniczym, AR, Szczecin 1999, s. 120

G. Łuczkiewicz, Sztuka podejmowania decyzji, Kraków 1994, s.50-51

Z Mikołajczyk, Techniki organizatorskie w rozwiązywaniu problemów zarządzania, PWN,Warszawa 1994,s.99

R.W. Griffin, Podstawy zarządzania organizacjami, PWN, Warszawa 1996, s. 268

M. Świtłyk, Zarys nauki o zarządzaniu przedsiębiorstwem rolniczym, AR, Szczecin 1999, s. 120

Z Mikołajczyk,Techniki organizatorskie w rozwiązywaniu problemów zarządzania, PWN ,Warszawa 1994,s.100-101

G. Łuczkiewicz, Sztuka podejmowania decyzji, Kraków 1994, s.51

J. Niemczyk, Metody organizacji i zarządzania, TERRA, Poznań-Wrocław 2000, s.211-212

Z Mikołajczyk,Techniki organizatorskie w rozwiązywaniu problemów zarządzania, PWN ,Warszawa 1994,s.101-102

G. Łuczkiewicz, Sztuka podejmowania decyzji, Kraków 1994, s.51-52

J. Niemczyk, Metody organizacji i zarządzania, TERRA, Poznań-Wrocław 2000, s.214-216

Z Mikołajczyk, Techniki organizatorskie w rozwiązywaniu problemów zarządzania, PWN ,Warszawa 1994,s.102-103

J. Niemczyk, Metody organizacji i zarządzania, TERRA, Poznań-Wrocław 2000, s.216-217

Z Mikołajczyk, Techniki organizatorskie w rozwiązywaniu problemów zarządzania, PWN ,Warszawa 1994,s.104-105

M. Świtłyk, Zarys nauki o zarządzaniu przedsiębiorstwem rolniczym, AR, Szczecin 1999,s. 123

J. Niemczyk, Metody organizacji i zarządzania, TERRA, Poznań-Wrocław 2000, s.219-220

2

---