Aberracja chromosomowa

(mutacja chromosomowa)

• Zaburzenie polegające na zmianie liczby lub struktury chromosomów. Powstają spontanicznie lub pod wpływem czynników mutagennych np. promieniowanie jonizujące, promieniowanie ultrafioletowe, wysokiej temperatury.

Anomalie liczbowe

• Prawidłowa liczba chromosomów:

46 (23 pary) - komórki somatyczne - diploidalne

23 - w gametach - haploidalne

Poliploidalność

• Zwielokrotnienie podstawowego zestawu chromosomów. Dochodzi najczęściej na skutek zaburzenia procesu rozchodzenia się chromosomów w mejozie lub zapłodnienia komórki jajowej przez co najmniej dwa plemniki.

• Triploidia - 69 chromosomów

• Tetraploidia - 92 chromosomy

Aneuploidalność

• Polega na obecności jednego dodatkowego chromosomu bądź braku jednego chromosomu. Aneuploidalność jest na ogół skutkiem zaburzenia podziału mejotycznego, polegającym na nieprawidłowym rozejściu się chromosomów w anafazie. Zjawisko to zwane jest nondysjunkcją.

• Trisomia - dodatkowy chromosom w danej parze,

• Monosomia - brak jednego chromosomu w danej parze.

Anomalie strukturalne

• Anomalie strukturalne są to zmiany powstające na skutek pęknięć a następnie łączenia się odcinków w odmiennym już porządku.

• Delecja - utrata jednej lub kilku par nukleotydów z DNA,

• Inwersja - chromosom ulega złamaniu w 2 miejscach, a fragment pomiędzy złamaniami ulega odwróceniu o 180 stopni,

• Duplikacja - powielenie odcinka chromosomu

• Translokacja- przemieszczenie sie materiału genetycznego pomiędzy chromosomami

• Pęknięcie centromeru - rozdzielenie ramion chromosomu

• Chromosom pierścieniowaty - powstaje, kiedy ramiona chromosomu łączą się tworząc pierścień; zazwyczaj towarzyszy temu delecja fragmentów położonych na końcach chromosomu.

Zasady zapisu kariotypu:

• Na podstawowy zapis kariotypu składa sie:

• 1) Liczba określająca całkowita ilość chromosomów w komórce

• 2) Po przecinku wymienione chromosomy płciowe

• 3) Po przecinku ewentualny opis aberracji

46, XX lub 46, XY

Zespół Downa

• Zespół Downa jest aberracją chromosomową charakteryzującą się obecnością dodatkowego chromosomu 21 albo jego części.

• Trisomia 21 (47,XX,+21) jest spowodowana nondysjunkcją chromosomów w podziale mejotycznym, powstała zygota ma 47 zamiast prawidłowych 46 chromosomów.

• Translokacja Robertsonowska

W takim przypadku, długie ramię chromosomu 21 jest przyłączone do innego chromosomu, często jest to chromosom 14 (45,XX,t(14;21q)) albo pozostaje przyłączony do chromosomu 21, co określa się jako izochromosom (45,XX,t(21q;21q)). Translokacyjny zespół Downa określa się czasem jako "rodzinny zespół Downa.

• Duplikacja fragmentu chromosomu 21

Prowadzi to do trisomii części genów 22 chromosomu; kariotyp: 46,XX, dup(21q)) albo 46,XY, dup(21q)). Pacjenci z taką aberracją chromosomową wykazują szereg cech fenotypowych zespołu Downa, zależnie od tego które geny występują w nieprawidłowej liczbie kopii.

Mozaicyzm

• Obecność dwóch linii komórkowych o różnym genotypie u jednego osobnika (mos 46,XX/47,XX,+21 albo mos 46,XY/47,XY,+21).

• Spowodowane: nondysjunkcją na etapie wczesnych podziałów komórkowych w zdrowym zarodku, albo nondysjunkcją w aneuploidalnym zarodku prowadzącej do powstania linii komórkowej z prawidłową liczbą chromosomów.

Obraz kliniczny

• Mała bródka

• Wypukła potylica

• małogłowie

• Nisko osadzone i zniekształcone małowiny uszne

• Bruzdy poprzeczne na dłoniach

• Dłonie zacisniete w piesci z palcem 2. i 5. zachodzacymi na 3. i 4.

• Czasem polidaktylia

• Wady serca, nerek, układu pokarmowego

Zespół Pataua

• Zespół wad wrodzonych spowodowany trisomią chromosomu 13 (47,XX,+13 albo 47,XY,+13).

• Przyczyna jest nierozejście się chromosomów podczas I lub II podziału mejotycznego u któregoś z rodziców (opóźnione rozchodzenie się chromosomów w anafazie).

Obraz kliniczny

• Niska masa urodzeniowa,

• Ubytek skóry skalpu

• Małoocze, cyklopizm,

• Rozszczep wargi i podniebienia,

• Nieprawidłowe małżowiny uszne,

• Wystające pięty,

• Wady serca, nerek

• Polidaktylia

• Wnętrostwo, spodziectwo,

• Wady rozwojowe mózgowia i cewy nerwowej.

Zespół Warkany'ego

• Zespół wad wrodzonych spowodowany trisomia chrozmosomu 8 (47,XX,+8 lub 47,XY,+8)

• Całkowita trisomia 8 chromosomu jest stanem letalnym, mozaicyzm 46,XY/47,XY,+8 lub 46,XX/47,XX,+8 objawia się jako ciężki zespół z opóźnieniem psychoruchowym i licznymi wadami wrodzonymi.

Zespół Wolfa-Hirschhorna

• Zespół wad wrodzonych spowodowany mikrodelecją na krótkim ramieniu chromosomu 4, (46,XY,del(4))

• Częstość zespołu szacuje się na około 1:50.000 urodzeń; występuje częściej u dziewczynek.

Obraz kliniczny

• upośledzenie umysłowe (100%)

• mikrocefalia (91%)

• dysplazja żuchwy(69%)

• duże małżowiny uszne (69%)

• skolioza (66%)

• wady budowy narządów płciowych zewnętrznych (64%)

• szeroki, dziobiasty nos (64%)

• wąskie i wysoko sklepione podniebienie (57%)

• wrodzone wady serca (55%)

• napady padaczkowe (47%)

Zespół kociego krzyku

• Zespół monosomii 5p, fr. maladie du cri du chat, - choroba genetyczna wywołana delecją krótkiego ramienia chromosomu 5:

(46,XX,del5p lub 46,XY,del5p)

• Częstość występowania zespołu ocenia się na od 1:15,000 do 1:50,000 żywych urodzeń

• Objawia się charakterystycznym płaczem dziecka, zwykle prowadzącym do prawidłowej diagnozy i od którego zespół wziął swoją nazwę.

Cechy dysmorficzne

• Charakterystyczny zestaw cech dysmorficznych twarzy, tzw. gestalt (niemiecki termin stosowany w dysmorfologii):

• Małogłowie

• zmarszczka nakątna (epicanthus)

• okrągła, asymetryczna twarz

• wyraźne guzy czołowe

• płaska i szeroka nasada nosa

• szeroko rozstawione oczy (hiperteloryzm oczny)

• mała, cofnięta bródka

• nisko osadzone, dysplastyczne małżowiny uszne.

Zmiany liczby chromosomów płciowych

Zespół Turnera

• Zespół wad wrodzonych uwarunkowany genetycznie spowodowany całkowitym lub częściowym brakiem jednego z chromosomów X we wszystkich komórkach organizmu lub w pewnej ich części.

Cechy

• Niski wzrost

• Słabo zaznaczone cechy żeńskie, dysgnezja gonad - w większośći przypadków bezpłodność

Zespół Klinefeltera

• Grupa chorób spowodowanych aberracją chromosomową polegającą na obecności przynajmniej jednego dodatkowego chromosomu X w części lub we wszystkich komórkach organizmu mężczyzny.

• występuje u mężczyzn o kariotypie 47,XXY

• częstość występowania ocenia się na 1:500 noworodków płci męskiej,

• średni ostateczny wzrost chorych to 179,2, słabiej rozwinięte mięśnie, bardziej kobieca sylwetka, wynikająca z charakterystycznej budowy klatki piersiowej i miednicy, dłuższe niż przeciętnie kończyny górne i dolne

Trisomia chromosomu X

• (zespół XXX, nadkobieta, metakobieta, nadsamica) - Kobieta dotknięta tym zespołem posiada dodatkowy chromosom X (47,XXX),

• W znaczeniu nadsamicy - osobnik o cechach fenotypowych żeńskich, często z wyjątkowo dobrze zaznaczonymi trzeciorzędowymi cechami płciowymi.

• Występuje z częstością 1/1000 urodzeń.

• Zazwyczaj przebiega bez istotnych cech fenotypowych lub klinicznych choroby. Może towarzyszyć wysoki wzrost. Normalny rozwój bez problemów z płodności (mogą wystąpić zaburzenia miesiączkowania i obniżenie płodności), zwiększone ryzyko wystąpienia trudności w uczeniu się, a w niektórych przypadkach lekkie upośledzenie. U kobiet z zespołem XXX występują dwa ciałka Barra.

Zespół XYY

• Zespół Jacobsa (zespół nadmężczyzny, supersamca) to zespół wad wrodzonych spowodowany trisomią chromosomów płci z dodatkowym chromosomem Y (47,XYY)

• Objawy:

• wysoki wzrost

• charakteryzują się większą agresją niż mężczyźni bez dodatkowego chromosomu Y w naturalnych sytuacjach, ale nie są bardziej agresywni w sytuacjach konfliktu, stresu, wzmożonego napięcia

• często obniżony iloraz inteligencji

• płodni, potomstwo normalne

1

---