Sporty lotnicze
jako pozalekcyjna forma rekreacji fizycznej.
Kultura fizyczna obejmuje bardzo duży obszar działalności człowieka. W szerokim rozumieniu bardzo trafnie określił ją W. Tatarkiewicz jako „dbałość psychiki o ciało”. Poziom kultury fizycznej społeczeństwa w znacznej mierze uzależniony jest od wiedzy i postawy wychowawców. Na temat takich składowych kultury fizycznej jak wychowanie fizyczne czy sport mówi się bardzo dużo. Niestety, stosunkowo niewiele jest opracowań na temat rekreacji fizycznej, zwłaszcza tej pozalekcyjnej, która również wliczana jest w skład szeroko rozumianej kultury fizycznej.
Współczesna młodzież coraz częściej przejawia brak zainteresowań. Nie chodzi tutaj tylko o hobby tzw. twórcze, często jest to brak jakichkolwiek zainteresowań. W takiej sytuacji człowiek, zwłaszcza młody, nie ma motywacji do własnego rozwoju, tak umysłowego jak i fizycznego.
Jako nauczyciel i wychowawca jestem gorącym propagatorem kształtowania również takich zainteresowań, które w sposób czynny wypełnią czas wolny młodego człowieka. Mam tutaj na myśli wspomnianą rekreację fizyczną, kiedy wypoczywa zarówno przemęczony nauką umysł, jak również zastane w szkolnych ławkach ciało. Istnieje wiele form rekreacji fizycznej. Jako pedagog i zarazem instruktor szybowcowy chciałbym zwrócić uwagę na wspaniały pod tym względem zespół sportów lotniczych.
Sporty lotnicze to przede wszystkim:
szybownictwo,
spadochroniarstwo,
sporty lotniowe i paralotniowe.
Wszystkie te dyscypliny różnią się techniką, ale łączy je przynależność do jednej wielkiej lotniczej rodziny, którą można scharakteryzować w kilku aspektach:
wychowawczym,
edukacyjnym,
sprawności fizycznej,
relaksacyjnym.
Aspekt wychowawczy
Działalność lotnicza kształtuje poczucie dyscypliny i odpowiedzialności. Z pewnością wszyscy zauważamy coraz większy zanik tych, jakże ważnych cech. Obwarowania prawne i przepisowe wymagają podporządkowania się wysokiej dyscyplinie, której przestrzeganie lotnikom sprawia raczej przyjemność niż przykry obowiązek. W tej dyscyplinie przepisy napisane są przede wszystkim „ludzką krwią”. W trakcie szkolenia podstawowego wpajane jest młodym adeptom lotnictwa poczucie odpowiedzialności nie tylko za siebie, ale również za innych „użytkowników nieba”. Każdy instruktor lotniczy jest zarazem wychowawcą, który równocześnie ze sztuką latania wpaja odpowiednie zasady etyczne, poczucie odpowiedzialności za siebie i drugiego człowieka, kształtuje świadomość. Z doświadczenia wiem, że zasady wyniesione z lotniska młodzież wprowadza w całe swoje życie: w szkole, w domu, wśród kolegów.
Uprawianie sportów lotniczych związane jest z poświęceniem dużej ilości czasu. Wbrew pozorom, jest to bardzo pozytywne zjawisko, przy podkreśleniu, że poświęcany jest czas wolny. Współczesna młodzież bardzo często nie potrafi odpowiednio zagospodarować chwil, które powinny być przeznaczone na odpoczynek. Częstym obrazkiem, który wszyscy zauważamy, jest widok spacerujących bez celu młodych ludzi. Wolny czas, z braku innej alternatywy, wielokrotnie wypełniany jest spożywaniem alkoholu, niekiedy stosowaniem środków odurzających, co w efekcie może prowadzić nawet do konfliktów z prawem. Wychowawcy i instruktorzy lotniczy potrafią przeciwdziałać takiemu zjawisku, ucząc sztuki zagospodarowywania wolnego czasu.
Lotnictwo to nie tylko sztuka latania, to zespół norm i zasad regulujący system zachowań ludzi z nim związanych.
Aspekt pedagogiczny
Kursy lotnicze, prócz nauczania określonych umiejętności, wprowadzają sporą dawkę teorii. Lotnik zmuszony jest do ciągłego pogłębiania swej wiedzy, ale w tym miejscu okazuje się, że łatwo przychodzi nauka wiadomości z lubianych dziedzin.
Każdy młody adept lotnictwa poszerza swą wiedzę z wielu dziedzin, wśród nich jest:
geografia (meteorologia, nawigacja),
fizyka (aerodynamika i mechanika lotu, siły, wektory),
biologia (w zakresie higieny lotniczej z podstawami fizjologii),
historia lotnictwa,
prawo i przepisy wykonywania lotów,
budowa sprzętu lotniczego,
korespondencja radiowa i procedury radiowe.
Na kursach lotniczych wiele osób może po raz pierwszy doznać „głodu wiedzy”. Kiedy uczniowie - piloci rozpoczynają loty, okazuje się, że zdobyta przez nich dotychczasowa wiedza często jest niewystarczająca. W tym momencie można zauważyć fenomenalne zjawisko - uczniowie sami, bez żadnych nacisków, sięgają po książki i pogłębiają swoją wiedzę.
Wiele omawianych wiadomości jest utrwaleniem wiedzy poznanej w szkole, ale uczniowie poznają również spory zasób zupełnie nowych informacji. Po zgłębieniu na przykład tajników meteorologii można nie tylko świetnie orientować się w meteorologii lotniczej, ale zupełnie pod innym kątem oglądać nawet zwykłą prognozę pogody. W wielu przypadkach z niemałym przybliżeniem można samemu prognozować pogodę na następny dzień. Tak jest z każdą dziedziną wiedzy poznawaną przy okazji szkolenia lotniczego.
Aspekt sprawności fizycznej
Pilot w czasie wykonywania lotów poddawany jest różnorakim przeciążeniom, które niestety musi znosić przy zachowaniu pełnej sprawności psychofizycznej. Często loty szybowcowe trwają kilka godzin - aby zachować pełną sprawność, lotnik bezwzględnie musi dbać o swoją kondycję. Podstawowym elementem kształtującym ogólną sprawność w tym przypadku są same czynności związane z wykonywaniem lotów. Poranna pobudka, wyhangarowanie szybowców, przygotowanie szybowców do lotów, ich transport na pole wzlotów, częste długotrwałe, wyczerpujące loty, po lotach podobne prace, aż do momentu zahangarowania szybowców. Taki scenariusz dnia lotnego bardzo często powtarza się w okresie weekendowym lub wakacyjnym. Układ mięśniowy pilota, tak jak i jego układ krążenia podlega nieustannemu działaniu obciążeń.
Aby trening kondycyjny nie był jednostronny, piloci muszą uzupełniać ćwiczenia przede wszystkim o pływanie oraz zimą narciarstwo. Jak wcześniej wspomniałem, lotnictwo kształtuje cały system zachowań człowieka. Nikt pilota nie zmusza do uprawiania pływania, narciarstwa, piłki siatkowej czy innych dyscyplin sportu. Potrzeba uczestnictwa w tego typu zajęciach jest wręcz samoistna, jest wynikiem ukształtowanej świadomości człowieka.
Aspekt relaksacyjny
Na temat cech relaksacyjnych sportów lotniczych nie może wypowiedzieć się nikt, kto nie spróbował swobodnego szybowania w powietrzu. Szybowiec, paralotnia, spadochron - cechą wspólną tych rodzajów lotnictwa jest brak silnika. Spokój, cisza zakłócana jedynie szumem powietrza, widok ziemi z odległości kilkuset metrów, a nawet kilku kilometrów, obłoki tuż za oknem, niekiedy pod stopami. Trudno wyobrazić sobie bardziej relaksacyjną scenerię. W dzisiejszym, pełnym napięcia świecie, relaks jest niemal tak potrzebny jak pożywienie. Każdy, kto „bawi się” w latanie, potrafi oderwać na czas lotu myśli od zwykłych, codziennych spraw, może zapomnieć o kłopotach, a to jest jednym z warunków skutecznej relaksacji.
Praktycznie nie ma człowieka, który w okolicznościach lotu szybowego nie okazałby cech duszy romantycznej.
Wykonywanie lotów wyczynowych (zawody, próby bicia rekordów) związane jest często z dużym napięciem i nagromadzeniem sytuacji stresowych. Można więc przypuszczać, że po napięciu codziennego życia lotnictwo stawia przysłowiową „kropkę nad i”. Nie do końca jest to jednak zgodne z prawdą. Codzienny stres powoduje narastanie agresji, która „musi” być rozładowana. Jeżeli agresja młodego człowieka nie zostanie odpowiednio ukierunkowana, to może ona pozostać „na ulicy”.
Napięcie i stres wywołane działalnością lotniczą rewelacyjnie kierują nagromadzoną agresję w tzw. pozytywnym kierunku. Jeśli można by stres potraktować jak element fizyki, to ten spowodowany trudami codziennego życia byłby naładowany ujemnie, natomiast ten spowodowany działalnością lotniczą byłby naładowany dodatnio. Wszyscy wiemy, że ładunki o przeciwnych znakach znoszą się. Paradoksalnie stres można zneutralizować stresem.
Sporty lotnicze posiadają więc tę kolejną zaletę, że relaksują i rozładowują agresję uprawiane nie tylko w formie rekreacyjnej, ale również i wyczynowej.
Podsumowanie
Istnieje wiele form czynnego wypoczynku i rekreacji fizycznej. Omówiona powyżej forma w postaci lotnictwa sportowego jest jedną z nich, ale moim zdaniem posiadającą wiele cech wyróżniających ją spośród innych. W wielu przypadkach rekreacja fizyczna sprowadzana jest jedynie do strony fizycznej swojej działalności, zapominając nieco o intelekcie i etyce, w myśl parafrazy „w zdrowym ciele... zdrowe ciele”. Naszym, wychowawców i pedagogów zadaniem jest, aby nie dopuścić wśród młodych ludzi do zatracania się podstawowych wartości takich jak wiedza, kultura, odpowiedzialność, dyscyplina itd. Jeżeli będziemy potrafili kształtować te cechy przy okazji prowadzenia i propagowania rekreacji fizycznej oraz czynnego wypoczynku, z pewnością osiągniemy zamierzony sukces.
Sporty lotnicze, podobnie jak wiele współczesnych form rekreacji fizycznej, posiadają również wady. Pierwszą z nich jest konieczność wykazania się dobrym stanem zdrowia, potwierdzonym orzeczeniem lekarza -orzecznika medycyny lotniczej. Nie musi to być zdrowie na poziomie lotnictwa wojskowego, ale niestety osoby niepełnosprawne będą mieć bardzo utrudniony dostęp do czynnej działalności lotniczej.
Stopień ryzyka, wbrew pozorom, w zupełności nie jest tu większy niż w innych dyscyplinach sportowych. Urazowość i liczba wypadków jest zdecydowanie mniejsza niż w narciarstwie, czy nawet grach zespołowych.
Po tej krótkiej charakterystyce pozostaje mi już tylko zaprosić chętnych do aeroklubów, które tradycyjnie już współpracują ze szkołami oraz Kuratoriami Oświaty.
mgr Robert Urbanek
Liceum Ogólnokształcące
im Marii Konopnickiej w Jedliczu