Stosunek prawny
A. Uwagi wstępne
1. Stosunek prawny zachodzi między:
podmiotem prawa,
podmiotem prawa a rzeczą (ale nie wszyscy się z tym zgadzają).
2. Każdy stosunek prawny rodzi jakieś skutki prawne i nie ma stosunku prawnego, jeśli nie ma skutków.
B. Stosunek prawny rozumiany jako stosunek między podmiotami prawa
Charakterystyka ogólna
1. Podmioty prawa stają się stronami stosunku prawnego, czyli łączy je stosunek prawny, kiedy jakiś fakt prawny spowoduje powstanie wzajemnych praw i obowiązków podmiotów prawa.
2. O tym jakie powiązania występują między stronami stosunku prawnego, mówią przepisy prawne lub umowy zawarte między tymi stronami.
Elementy stosunku prawnego
1. Elementami stosunku prawnego są pojęcia (składniki) tworzące konstrukcję, określaną mianem stosunku prawnego.
2. Nie we wszystkich pracach wymieniane są takie same elementy stosunku prawnego, a jeśli nawet takie same, to pod różnymi nazwami.
3. Elementami stosunku prawnego są:
strony stosunku prawnego,
uprawnienia i obowiązek,
przedmiot stosunku prawnego.
Strony stosunku prawnego
1. Stronami stosunku prawnego mogą być tylko osoby fizyczne lub osoby prawne, czyli podmioty prawa.
2. Zasadniejsza jest nazwa strony stosunku prawnego niż podmioty stosunku prawnego, bo choć w stosunkach, gdzie występuje po jednej osobie z każdej strony nie robi to różnicy, to w stosunkach, gdzie np. kupującymi jest kilka osób, liczba podmiotów stosunku prawnego nie będzie się zgadzać z liczbą stron stosunku prawnego.
Jeśli więc 3 kolegów kupuje na spółkę, to są 2 strony stosunku prawnego, a podmiotów stosunku prawnego jest 4.
3. Stosunki prawne są stosunkami przynajmniej dwustronnymi. Przykładem stosunku trójstronnego jest zawarcie przez 2 strony umowy o świadczenie na rzecz osoby trzeciej.
Uprawnienie i obowiązek
1. O uprawnieniu mówimy, gdy przepisy nie nakładają na podmiot obowiązku wykonania czegoś, ale pozostawiają mu wolną rękę w wyborze określonego zachowania i w zależności od tego zachowania druga strona jest zobowiązana do odpowiedniego zachowania się.
2. Obowiązek, to sytuacja, gdzie przepis prawny nakłada na adresata zakaz lub nakaz odpowiedniego zachowania. W przypadku nie wykonania tego przez adresata może zastosowany być akt przymusu państwowego.
3. Stosunek prawny konstruowany jest w taki sposób, że każdemu obowiązkowi odpowiada uprawnienie drugiej strony i odwrotnie.
4. Niektórzy autorzy zamiast uprawnienia i obowiązku stosunku prawnego mówią „treść” stosunku prawnego, a inni traktują te pojęcia zamiennie.
Przedmiot stosunku prawnego
1. Przedmiot stosunku prawnego to to, do czego jedna strona jest uprawniona, a druga zobowiązana.
2. Przedmiot stosunku prawa, to to wszystko, z powodu czego podmioty prawa wstępują w stosunki prawne i co stanowi obiekt ich wzajemnych praw i obowiązków.
3. W zależności od autora, jako przedmiot stosunku prawnego można uznać „rzeczy” lub „zachowania się” lub jedno i drugie. Z tym jednak, że w piśmiennictwie prawniczym rozpowszechnił się pogląd skierowany na to, że to właśnie zachowanie się, a nie rzecz, jest przedmiotem stosunku prawnego.
4. Nie jest jednoznacznie określone co dokładnie jest przedmiotem stosunku prawnego. Może nim być:
rzecz,
rzecz i zachowanie się,
zachowanie się.
Z tym jednak, że dla każdego z tych wariantów można podnieść zarzuty, że jest nieprawdziwy.
C. Struktura stosunku prawnego
1. Różne sposoby określania elementów stosunku prawnego:
pierwszy:
podmioty,
treść stosunku,
przedmioty.
drugi:
uczestnicy,
prawa i obowiązki,
zachowanie uczestników.
trzeci:
podmiot prawa,
przedmiot prawa,
prawo,
obowiązek.
2. Stosunek prawny, to więź łącząca podmioty prawa i wywołana jest ona przez jakiś fakt prawny.
Nie zawsze jednak przy spełnieniu tych warunków konstruuje się stosunek prawny. Nie robi się tego np. w nauce prawa państwowego, gdzie występują podmioty, prawa i obowiązki, uprawnienia, zachowania, rzeczy. Nie da się jednak jednoznacznie nazwać całości stosunkiem prawnym, bo nie można określić korelatów.
D. Stosunek prawny rozumiany jako stosunek podmiotu do rzeczy
Charakterystyka ogólna
1. Jeśli przyjmiemy, że stosunkiem prawnym jest każdy stosunek wyznaczany przez prawo, to można uznać, że stosunek podmiotu prawnego do rzeczy jest również stosunkiem prawnym (np. prawo własności).
2. Konstrukcja stosunku prawnego zależy od przyjmowanych założeń, więc można się posługiwać konstrukcją rozszerzoną o stosunek podmiotu do rzeczy i konstrukcją węższą, uznającą tylko stosunek pomiędzy podmiotami.
Krytyka prób traktowania stosunku podmiotu prawa do rzeczy jako stosunku między podmiotami
1. Typowym przykładem stosunku podmiotu prawa do rzeczy jest prawo własności. Krytyka polega tutaj na tym, że stosunek prawny powstaje tylko w przypadku, gdy naruszona zostaje własność, gdy zostaje zagrożona własność lub istnieje możliwość dokonywania dalszych naruszeń. Tylko wtedy właściciel ma prawo żądania od winowajcy naprawienia szkody lub zaniechania jej czynienia. Sam więc fakt, że podmiot posiada własność, nie tworzy stosunku prawnego.
2. Wielu autorów w tym przypadku nie posługuje się wcale pojęciem stosunek prawny, a jedynie prawo własności. Pojęcie to całkowicie wystarcza do rozważań i analizy, rozwiązywania problemów.