Analiza socjologiczna państwa
Opracował:
Daniel Buczkowski
Gr.M1
Definicja państwa (w ujęciu socjologicznym):
Państwo jest formalną organizacją społeczeństwa, obejmującą ludność żyjącą na danym terytorium i podlegającą najwyższej suwerennej władzy.
1. KONCEPCJE PAŃSTWA
Wyróżniamy trzy teoretyczne koncepcje państwa:
Teoria umowy społecznej
Poglądy, iż państwo powstało w wyniku umowy społecznej rozwinęli Hobbes i Rousseau. Zakładali oni istnienie stanu przedpaństwowego, który z konieczności zmuszał do powołania społeczeństwa i państwa. Powstanie państwa opiera się na zgodzie obywateli, którzy godzą się przy pomocy umowy społecznej na podporządkowanie się woli zbiorowej. Wola ta zabezpiecza jednocześnie równość i wolność jednostki
Państwo klasowe
Pojmowanie państwa jako aparatu przymusu jest ujęte w teorii Marksa i Engelsa. Państwo powstaje w wyniku konfliktów miedzy klasami, jest aparatem przemocy, który umożliwia klasie posiadającej środki produkcji podporządkowanie sobie klas niższych. Historycznie proces ten zachodzi w drugiej fazie wspólnoty pierwotnej czyli w okresie barbarzyństwa. W dalszym rozwoju państwo było państwem właścicieli niewolników dla ciemiężenia niewolników, podobnie jak państwo feudalne było organem szlachty dla ciemiężenia poddanych i pańszczyźnianych chłopów, a nowożytne państwo parlamentarne jest narzędziem wyzysku pracy najemnej przez kapitał
Państwo społecznością naturalną
Arystoteles określił człowieka jako istotę polityczną z natury. Państwo jest społecznością naturalną, bo jednostka musi żyć we wspólnocie politycznej aby zaspokoić swoje potrzeby i rozwinąć swoje człowieczeństwo. Państwo jest społecznością naturalną także dlatego, że rodziny, rody, wspólnoty sąsiedzkie nie są w stanie zaspokoić wszystkich potrzeb człowieka. Musi istnieć wspólnota, która zabezpiecza dobro ogółu, dobro wspólne. Naturalny charakter państwa wynika ze sposobu jego powstawania - na drodze naturalnego rozwoju.
2. FAZY KSZTAŁTOWANIA SIĘ PAŃSTWA
We wczesnych fazach historyczne społeczeństwa plemienne nie potrzebowały tworzenia odrębnych instytucji władzy w stosunku do istniejącej organizacji plemiennej. Z czasem tworzenie instytucji lub stanowisk administracyjnych lub politycznych stawało się koniecznością funkcjonalną. W toku rozwoju społeczeństw rodowo-plemiennych ich organizacja stawała się niewystarczalna.
Możemy wyróżnić trzy fazy strukturalne:
„faza wodzów militarnych”
Polegała na tworzeniu w danym społeczeństwie plemiennym lub w ramach kilku sąsiednich plemion stanowiska i powoływaniu na nią osoby do spełniania określonego zadania, najczęściej wodza militarnego w związku z konfliktami terytorialnymi.
„okres państwa patrymonialnego”
Był to okres wytworzenia się stałych instytucji władzy administracyjnej i politycznych w postaci książąt feudalnych, władzy królewskiej, posługującej się dworem czyli zespołem urzędów. Cechą tej fazy było traktowanie państwa jako własności monarchy.
„faza państwa nowożytnego”
Cechą państwa nowożytnego jest separacja administracji publicznej od aparatu administracji panującego i dworu. Własność prywatna księcia, króla, władcy politycznego oddziela się od własności publicznej. Władza państwowa ulega centralizacji, staje się władzą biurokratyczną.
3. PAŃSTWO I JEGO FUNKCJE
Państwo spełnia dwa rodzaje funkcji:
Zewnętrzne:
Zapewnienie bezpieczeństwa społeczeństwu, czyli stworzenie siły militarnej oraz działania dyplomatyczne zmierzające do tworzenia porozumień z innymi krajami na rzecz zapewnienia pokoju.
Pełnienie przedstawicielstwa społeczeństwa wobec innych społeczeństw. Organy przedstawicielskie reprezentują interesy danego państwa w innych krajach oraz sprawują opiekę nad obywatelami swojego kraju znajdujących się na terytorium innego państwa.
Wewnętrzne:
Zapewnienie ładu i porządku w obrębie społeczeństwa. Ustanowienie porządku prawnego, aktualizowanie prawa.
Sprawowanie zwierzchniego nad działalnością różnych grup społecznych i instytucji, wspomaganie ich w różnych dziedzinach, rozstrzyganie sporów i konfliktów.
4. WŁADZA PAŃSTWOWA
Władza państwowa to władza najwyższa suwerenna, jest to uprawnienie i możność egzekwowania od obywateli określonych zachowań w drodze stosowania odpowiedniego systemu kar i nagród.
Władza jest legitymizowana, Weber wyróżnił trzy rodzaje formalnoprawnych źródeł władzy:
Panowanie legalne - wynika z obowiązującego uregulowania prawnego przypisującego uprawnienia władcze.
Władza tradycjonalna - źródłem legitymizacji są przyjęte i uświęcone tradycje.
Panowanie charyzmatyczne - uprawnienie do sprawowania władzy wynika ze szczególnych cech osobowości danej osoby.
Cechą władzy państwowej jest:
Instytucjonalizacja - rozbudowany charakter władzy państwowej w postaci systemu instytucji politycznych, administracyjnych i sądowniczych.
Dysponowanie prawem stosowania przymusu fizycznego względem tych, którzy naruszyli określone normy prawa stanowionego.
Suwerenność - wewnętrzna jak i zewnętrzna.
5. TYPOLOGIE PAŃSTW
Wyróżnia się typologie państw:
Ze względu na formy organizacji na:
Utylitarne
Charakteryzują się jednością struktury organizacyjnej i brak podziału na części składowe, które miały by charakter państwowości.
Federacyjne
Składają się z części składowych posiadających przymioty państwowości. Polega na podziale instytucji władzy państwowej między całość związku i poszczególne części składowe(kraje, stany, republiki), które w określonym zakresie spraw regulują je samodzielnie przez własne organy władzy i w sposób odrębny od całości czy innych pozostałych części państwa.
Ze względu na formalne źródło władzy na:
Monarchiczne
Władza państwowa jest sprawowana przez lub w imieniu króla, monarchy, cesarza, księcia itp. Tytuł do władzy czerpie się z ustanowienia danej osoby czy rodu dziedziczna władzą monarszą. Dziedziczenie jest więc jest zasadą objęcia władzy. Wyróżniamy tu dwa ograny władzy państwowej - najwyższy, który stanowi prawo oraz organ zwierzchni czyli głowa państwa.
Republikańskie
Funkcje organu władzy zwierzchniej sprawuje prezydent, który jest wybierany w
wyborach powszechnych czy przez zgromadzenie narodowe. Źródłem władzy jest powszechność obywatelska, społeczeństwo czy też wola społeczna. Akty rządzenia wykonywane są w imieniu republiki.
Przed transformacją Związku Radzieckiego wyróżniano dwa ustroje republikańskie: typu parlamentarnego i typu radzieckiego.
6. DWA MODELE SPRAWOWANIA WŁADZY PAŃSTWOWEJ
Ze względu na sprawowanie władzy wyróżnia się dwa modelowe systemy:
Model autorytarny
Przejawiał się w historii w formie tyranii, władzy autokratycznej, despotyzmu, władzy absolutnej oraz totalitaryzmu. Jego cechą jest samowolność sprawowania władzy i niepodleganie żadnej rzeczywistej kontroli innych organów władzy państwowej. Zwierzchni organ władzy kumuluje w sobie atrybuty wszystkich rodzajów władzy: ustawodawczej, sadowniczej i administracyjnej.
Model demokratyczny
Polega na rządach ludu, podstawowa zasadą jest idea uczestnictwa obywateli w sprawowaniu władzy. W modelu tym wszyscy obywatele posiadają te same prawa.
Odróżniamy demokrację bezpośrednią i pośrednią (przedstawicielską).
Istota demokracji jest przestrzeganie przez wszystkie organy władzy państwowej praw i wolności obywatelskich: prawo do życia, wolności osobistej i bezpieczeństwa, wolności sumienia, wyznania i praktyk religijnych, wolności prasy, zgromadzeń, zrzeszania się, prawo do własności prywatnej.