Rodzaje działalności
Ze względu na specyfikę branżową można podzielić działalność operacyjną na: produkcyjną, usługową, handlową.
Przedsiębiorstwa produkcyjne z zakupionych surowców wytwarzają wyroby gotowe.
Firmy usługowe przyjmują zamówienia na wykonanie określonych zleceń, bez wliczania wartości powierzonych materiałów.
Jednostki handlowe zakupują towary celem odsprzedaży ich z zyskiem.
Do zdarzeń w ramach zwykłej działalności operacyjnej zalicza się m. in. :
naliczenie wynagrodzeń na podstawie listy płac,
zakup surowców i ich zużycie,
sprzedaż wyrobów, towarów lub wytworzonych usług,
zapłata za obce usługi remontowe lub transportowe,
zużycie majątku trwałego,
delegacje służbowe,
ponoszenie kosztów funkcjonowania jednostki, itp.
Działalność operacyjna dokonywana w produkcji, handlu i usługach uwzględnia również występowanie pozostałej działalności operacyjnej, do której zalicza się m. in.
obrót środkami trwałymi oraz wartościami niematerialnymi i prawnymi,
odpisanie kosztów poniesionych na wytworzenie lub ulepszenie środków trwałych, które nie przyniosły efektu,
odpisanie należności i zobowiązań przedawnionych, umorzonych, nieściągalnych,
umorzenie i rozwiązanie rezerw na należności wątpliwe i spodziewane straty (z wyjątkiem dotyczących operacji finansowych),
aktualizację wartości zapasów rzeczowych składników aktywów obrotowych,
zapłatę i otrzymywanie odszkodowań, kar, grzywien,
otrzymanie lub przekazanie darowizn,
otrzymanie subwencji, dotacji i dopłat na inne cele niż nabycie lub wytworzenie środków trwałych albo wykonania prac rozwojowych.
Działalność finansowa polega na zaangażowaniu środków w obrót papierami wartościowymi lub w postaci lokat w banku, ewentualnie na udzielenie pożyczek itp. W celu finansowania działalności firmy mogą zaciągać kredyty, odraczać płatności wystawiając weksle.
Zdarzenia gospodarcze związane z działalnością finansową dotyczyć będą np.
sprzedaży papierów wartościowych, udziałów i akcji,
otrzymywania / płacenia odsetek od wkładów bankowych, lokat terminowych, udzielonych pożyczek,
otrzymywania / płacenia dywidend od akcji lub odsetek od obligacji,
dyskonta od weksli obcych lub własnych,
różnic kursowych związanych z wyceną aktywów finansowych,
różnic kursowych składników majątku wyrażonych w walutach obcych,
odsetek od kredytów i pożyczek otrzymanych,
odsetek i opłat dodatkowych od środków trwałych przyjętych w leasing finansowy.
Oprócz zdarzeń zwyczajnych w jednostkach gospodarczych mogą wystąpić zdarzenia nadzwyczajne. Nie są one planowane i wiążą się ze zmniejszeniem majątku bez efektu gospodarczego lub powiększeniem majątku bez wzrostu zobowiązań. Mogą wynikać ze zdarzeń losowych, zaniechania lub zawieszenia działalności oraz likwidacji firmy.
Wśród zdarzeń nadzwyczajnych można wymienić:
zmniejszenie wartości majątku na skutek kradzieży, pożaru, powodzi,
zaniechanie lub zawieszenie pewnego rodzaju działalności,
istotna zmiana metod produkcji,
przychody ze sprzedaży zorganizowanej części jednostki,
koszty związane ze sprzedażą zorganizowanej części jednostki,
umorzenie zobowiązań związanych z postępowaniem układowym lub naprawczym,
koszty postępowania układowego lub naprawczego,
otrzymanie odszkodowania za stratę losową z tytułu ubezpieczenia.
Wynik na sprzedaży, nazywany też marżą brutto, ustalony jest jako różnica między przychodami ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów a kosztem własnym sprzedaży (koszty wytworzenia sprzedanych produktów oraz wartość sprzedanych towarów i materiałów w cenach zakupu / nabycia, koszty sprzedaży, zarządu, handlowe).
Z działalnością podstawową operacyjną wiążą się pojęcia: koszt, strata, wydatek, nakład, przychód.
Koszt to wyrażone w mierniku pieniężnym celowe zużycie środków trwałych, wartości niematerialnych i prawnych, materiałów, paliwa, energii, usług obcych, czasu pracy pracowników oraz niektóre wydatki nie odzwierciedlające zużycia a dotyczące normalnej działalności jednostki (ubezpieczenia majątkowe, delegacje służbowe, składki ZUS finansowane przez pracodawcę, szkolenia, podatek od nieruchomości i środków transportu, itp.).
Warunkiem zaliczenia określonego elementu do kosztów jest celowość jego poniesienia, która wyraża się w powstaniu efektu - wyrobu lub usługi, w przeciwnym razie mówi się o stracie produkcyjnej.
Wydatek wyraża natomiast rozchód środków pieniężnych z kasy lub rachunku bankowego i nie zawsze jest związany z kosztem. Obserwuje się następującą zależność: każdy koszt wiąże się z wydatkiem, nie każdy wydatek jest natomiast związany z kosztem (np. spłata zobowiązań).
Koszty wiążą się zawsze z wydatkami, co nie oznacza równoczesności ich występowania w czasie. Może się bowiem zdarzyć, że koszt poprzedza wydatek (zużyto materiały, na zakup których udzielono jednostce kredytu kupieckiego) lub wydatki poprzedzają koszty (zakup środka trwałego za gotówkę, który to wydatek poprzedza dokonywanie odpisów amortyzacyjnych w koszty).
Pewnego rodzaju wydatki ponoszone w większej wysokości w danym miesiącu mogą dotyczyć kilku okresów późniejszych lub wcześniejszych i w tych okresach być zaliczanymi w koszty - są to tzw. rozliczenia międzyokresowe kosztów.
W praktyce spotyka się również pojęcie „nakład”. Nakłady to zużycie środków pracy, przedmiotów pracy, siły roboczej i usług. W przeciwieństwie do kosztów, nie muszą być one wyrażone wartościowe i rozliczone dokładnie na okresy, których dotyczą. Ponosząc nakłady nie ma się pewności, czy cel w postaci zamierzonego efektu zostanie osiągnięty.
W celu obliczenia wyniku na sprzedaży, osiągniętym przychodom ze sprzedaży wyrobów, towarów, usług (przychodom z działalności podstawowej operacyjnej) przeciwstawia się nie całość kosztów poniesionych w okresie, a jedynie ich odpowiednią część - tzw. koszt własny sprzedaży.
Tylko ta część kosztów, zgodnie z zasadą współmierności kosztów i przychodów, stanowi koszt uzyskania przychodu ze sprzedaży. Metoda liczenia wyniku na sprzedaży poprzez odjęcie od przychodów kosztu własnego sprzedaży nazywa się metodą kalkulacyjną.
Konieczne jest zatem gromadzenie informacji o kosztach działalności zwykłej operacyjnej w taki sposób, aby można było określić koszt własny sprzedaży.
Koszty działalności zwykłej operacyjnej można podzielić na:
koszty działalności podstawowej, które w zależności od rodzaju działalności przedsiębiorstwa nazywa się:
kosztami działalności produkcyjnej (kosztami produkcji) - są to koszty wytwarzania wyrobów ponoszone na wydziałach produkcyjnych,
kosztami działalności usługowej - jeśli przedsiębiorstwo świadczy usługi,
kosztami handlowymi - są to koszty występujące w jednostkach handlowych tj. koszty funkcjonowania placówek handlowych.
koszty ogólnego zarządu - związane z funkcjonowaniem jednostki jako całości oraz koszty zarządzania,
koszty sprzedaży - związane ze sprzedażą wyrobów (np. transport wyrobów do odbiorcy),
koszty handlowe - koszty związane pośrednio z obrotem towarami w jednostkach handlowych.
W przypadku działalności produkcyjnej wynik na sprzedaży liczony jest w sposób następujący:
Przychody ze sprzedaży produktów
minus koszt własny sprzedaży (wyrobów), na który składają się:
koszt wytworzenia sprzedanych produktów - część kosztów produkcji przypadających na wyroby sprzedane,
koszty ogólnego zarządu - w całości,
koszty sprzedaży - w całości.
W przypadku działalności usługowej wynik na sprzedaży to:
Przychody ze sprzedaży usług
minus koszt własny sprzedaży (usług), na który składają się:
koszt wytworzenia sprzedanych usług,
koszty ogólnego zarządu - w całości,
koszty sprzedaży - w całości.
Przy działalności handlowej wynik na sprzedaży otrzymuje się według różnicy:
Przychody ze sprzedaży towarów
minus koszt własny sprzedaży towarów, na który składają się:
wartość sprzedanych towarów w cenie zakupu (nabycia),
koszty handlowe - w całości,
koszty zarządu - w całości.
1