Funkcje diagnozy resocjalizacyjnej:

• opisowe- opis symptomów, genezy i mechanizmów regulacyjnych niedostosowania społecznego

• eksplanacyjne, wyjaśniające- uzasadnianie, usprawiedliwianie występowania zjawiska niedostosowania społecznego, dokonywane na podstawie przyjętych założeń teoretycznych

• ewaluacyjne- polegające na dokonywaniu zestawień danych opisowych dotyczących niedostosowania społecznego z odpowiednimi normami określającymi prawidłową adaptację społeczną

• ekspresyjno- terapeutyczne- polegające na tym, że samo ujawnienie i możliwość ekspresji problemów i lęków jednostki stanowi czynnik terapeutyczny i aktywizujący badanie diagnostyczne

• utylitarno- optymalizujące- wiąże się z projektowaniem pedagogicznym, dokonywanym na podstawie uzyskanych danych, które pozwalają dobrać odpowiednie metody i techniki oddziaływań modyfikujących zaburzenia funkcjonowania jednostki i jej otoczenia

• weryfikacyjne- dokonywane w bezpośredniej praktyce, a związane z doskonaleniem poznania i działania modyfikującego w toku oddziaływań wychowawczych

• prognostycze- polegające na przewidywaniu kierunku i przebiegu zjawisk i procesów związanych z niedostosowaniem społecznym w sytuacji braku interwencji resocjalizacyjnej lub w sytuacji kiedy zostanie podjęta

Etapy diagnozy resocjalizacyjnej:

• diagnoza konstatująca fakty- dokonuje się opisu sytuacji wychowawczej oraz stanu osobowości i walorów intelektualnych jednostki, określa się tutaj rodzaj występujących zaburzeń i dewiacji, genezę, skutki zaburzeń, w efekcie uzyskujemy możliwie pełny opis istniejącego stanu rzeczy oraz formułujemy konkluzję oceniającą

• d. projektująca- polega na sformułowaniu wielu hipotez stanowiących podstawę podjęcia decyzji o kierunku i zakresie planowanych działań naprawczych, projektowanie działań interwencyjnych (profilaktycznych, wychowawczych, resocjalizacyjnych), celem tego etapu jest optymalizacja działań korekcyjnych

• d. kontrolująca przebieg oddziaływań- ocena warunków procesu oddziaływań resocjalizacyjnych, celem jest poznanie czynników sytuacyjnych i osobowych mających wpływ na przebieg zaprojektowanego działania

• d. efektów, sprawdzająca- weryfikująca prawidłowość uzyskanego obrazu diagnostyczego oraz prawidłowość przyjętych założeń i rozwiązań pozwalających realizować zaplanowane cele, ma charakter powtórnej oceny tych samych elementów poznawanej rzeczywistości, konkluzja oceniająca na tym etapie wynika ze stosowania dwóch kryteriów porównawczych: kryterium rozbieżności między stanem początkowym i końcowym i kryterium rozbieżności między stanem końcowym a postulowanym obrazem rzeczywistości

Modele diagnozy resocjalizacyjnej:

• model psychometryczny (ilościowy)- opiera się na założeniu, że jednostki ludzkie nie różnią się jakościowo miedzy sobą liczbą i charakterem diagnozowanych cech, lecz jedynie ilościowo, czyli natężeniem, intensywnością ich przejawiania się, ocenę indywidualną uzyskuje się porównanie z wynikami standardowymi, zbieranie danych i ich opracowanie jest tu ściśle ukierunkowane a rola diagnosty jest zredukowana do wykonania rutynowych i stereotypowych czynności, co zmniejsza jego poczucie odpowiedzialności, ten model sprowadza się głównie do badania behawioralnych aspektów niedostosowania społ.

• m. kliniczny (jakościowy)- jednostkę traktuje się jako dynamiczną i niepowtarzalną całość, której zachowanie się jest przejawem funkcjonowania określonej struktury, mającego genezę w indywidualnych doświadczeniach, rola diagnosty jest tu decydująca zarówno w zakresie zbierania, jak i opracowania danych, model ten sprowadza się do analizy znaczenia konkretnych symptomów, odczuć, motywów postępowania, charakterystycznych dla jednostki niedostosowanej społ.

• m. nozologiczny- ma niewielkie zastosowanie, rozpoznanie polega na prostej identyfikacji objawów i zakwalifikowaniu ich do odpowiedniej jednostki nozologicznej (chorobowej), problemem w tym modelu jest brak wypracowanych norm w zakresie asocjalnych zaburzeń osobowości i zaburzeń zachowania co może prowadzić do do trudności w kwalifikowaniu objawów niedostosowania, diagnosta jest ekspertem, a kontakt diagnostyczny jest tutaj bezosobowy, gdyż przedmiotem zainteresowania jest jednostka chorobowa a nie osoba zaburzona

• m. funkcjonalny- wychodzi się z założenia, iż niedostosowanie jest funkcja wadliwie działającego systemu społecznego, polega na ustalaniu przyczyn zachowania jednostki przez analizę zdarzeń środowiskowych, działania interwencyjne skupiają się na eliminacji przyczyn zaburzeń, czynności diagnosty zależą od tego, kim jest badany, diagnosta dominuje i decyduje o tym, co jest ważne w danym przypadku projektującego przebieg procesu diagnostycznego

• m. psychospołeczny (interakcyjny)- zwraca się uwagę na poznanie 4 głównych płaszczyzn życia społecznego wpływających na zachowanie jednostki: płaszczyzna ideologiczna, instytucjonalna, psychologiczna, podkulturowa, a dodatkowo makrospołeczna, silnie akcentuje się kontekst społeczny zaburzeń - protodiagnozę, która jest procesem poznawczym zachodzącym w społeczeństwie, pełniącym funkcję wstępnej społecznej identyfikacji jednostek, skierowania ich do właściwych specjalistów, zadaniem diagnozy jest weryfikacja słuszności rozpoznania społecznego, charakter kontaktu między diagnostą a badanym nacechowany jest partnerstwem

Modele diagnozy wykorzystywane w pedagogice resocjalizacyjnej:

• behawioralny

• interakcyjny

• interdyscyplinarny

Problemy diagnozy niedostosowania społecznego:

• problem diagnozy różnicowej i sposobu dokonywania oceny

• problem obszaru diagnozy- jej wieloaspektowość i interdyscyplinarności

• problem związany z koniecznością uwzględniania kontekstu rozwojowo- społecznego

• problem związany z koniecznością uwzględniania wielu źródeł informacji

• problem nastawienia osoby badanej do sytuacji diagnostycznej

• problem nastawienia (społecznego i teoretycznego) diagnosty do rozpoznawanych obszarów zaburzeń- dystans „trzeci” idealny obserwator

• problem niejednoznaczności i stygmatyzującego charakteru dokonanego rozpoznania

• problem charakteru diagnozy- całościowość, holizm, nieokreśloność, nieskończoność

• problem metodologicznego podejścia diagnosty do poznawanych zjawisk- diagnosta badacz vs diagnosta ekspert

• problem związany z utylitarnym celem i wykorzystaniem diagnozy resocjalizacyjnej- rozbieżność procesu diagnozowania i działania resocjalizacyjnego

• problem związany z ciągłością diagnozy- diagnoza „zamknięta” vs „otwarta”

• problem związany z ciągłością teoretyczno- metodyczną procesu resocjalizacyjnego

• problem diagnozy pozytywnej i negatywnej- ocena słabych i mocnych stron diagnosty

• problem związany z eksperymentowaniem w procesie resocjalizacyjnym

Zasady diagnozy niedostosowania społecznego:

• zasada pomocy w odbudowywaniu mechanizmów autotelicznej kontroli wewnętrznej

• zasada łącznego stosowania mechanizmów wygaszania niepożądanych zachowań nawykowych i mechanizmów kształtowania nowych, prawidłowych zachowań

• zasada stosowania wzmocnień pozytywnych i negatywnych

• zasada stosowania wzmocnień pozytywnych jako podstawowych, negatywnych zaś jako pomocniczych

• zasada łącznego stosowania działań semiotropowych, etiotropowych i ergotropowych

• zasada świadomego tworzenia projektu oddziaływań

• zasada niezbywalnej dwukierunkowości działań resocjalizacyjnych- eliminujących i kreatywnych

• zasada pierwszeństwa działań kreatywnych (diagnoza pozytywna) nad korektywnymi (diagnoza negatywna)

Kierunki i aspekty diagnozy resocjalizacyjnej:

• diagnoza praktyczna (przypadku, epidemiologiczna) vs diagnoza teoretyczna (poznawcza)

• diagnoza psychometryczna vs diagnoza kliniczna

• diagnoza jednostki vs diagnoza środowiska życia

• diagnoza monodyscyplinarna vs diagnoza interdyscyplinarna

Techniki nawiązywania kontaktu:

• kontrola roli pierwszego wrażenia czyli tzw. hallo efektu

• prawidłowy dystans psychologiczny

• rola pierwszych pytań

• eliminacja czynników utrudniających nawiązanie kontaktu

Techniki podtrzymywania kontaktu:

• sygnalizowanie akceptacji, zrozumienia i zainteresowania

• prośba o rozwinięcie tematu

• wyrażanie akceptacji i odzwierciedlanie uczuć

• umiejętne zachowanie milczenia

Czynniki zakłócające przebieg kontaktu diagnostycznego:

• relacja diagnosta- osoba badana

• postępowanie i sposób reagowania diagnosty

• cechy osoby badanej

Sygnały oporu:

• przedłużające się milczenie

• zmiana tematu rozmowy

• intelektualizacja

• racjonalizacja

• bezosobowa forma przedstawiania doświadczeń

• zmniejszenie głębokości i konkretności wypowiedzi

• zmiana sposobu mówienia

• objawy somatyczne

• pustka w głowie

• zapominanie pytania

• czynny bezpośredni atak

• pośredni atak

• świadome kłamstwa

• otwarta odmowa

Techniki radzenia sobie z oporem:

• milczenie

• zmiana lub przeformułowanie pytania

• podawanie komunikatów o spostrzeganiu trudności osoby badanej

• parafraza

• udzielania dodatkowych informacji

• prośba o konkretyzację wypowiedzi

• zmiana poziomu ogólności i otwartości pytania

• rozmowa na temat „tu i teraz”

• stosowanie pytań sugerujących

• interpretacja reakcji badanego

• zaznaczanie roli i funkcji badania

• wyrażenie własnych emocji związanych z przejawianiem oporu

Czynniki wyznaczające profesjonalizm diagnosty:

1. kompetencje diagnosty wg W. Sztander:

82. podążanie za klientem

83. empatyczne reagowanie

84. niezaborcza życzliwość

85. otwartość

86. konkretność

87. koncentracja na „tu i teraz”

2. Zdolności i umiejętności diagnosty wg C. Rogersa:

• reakcja badawcza

• interpretacja

• konfrontacja

• reakcja rozumiejąca czyli parafraza

• reakcja oceniająca

• reakcja wspierająca lub podtrzymująca

• reakcja podsumowująca

Mechanizmy zaburzające proces diagnostyczny:

1. wadliwe nastawienia diagnosty wobec podmiotu i procesu poznania:

95. błąd postawy

96. b. maski

97. b. sztywnego profesjonalizmu

98. b. sędziego

99. b. perspektywy widzenia problemów

100. b. uproszczenia problemów

101. b. redukcji źródeł wiedzy

102. b. redukcji charakteru źródeł wiedzy

103. b. braku stosowania interpolacji

2. wadliwe postawy wobec diagnozowanego podmiotu:

• postawa znudzenia

• p. zimnego naukowca

• p. sztywnego dydaktyka

• p. obojętnego usługowca

• p. „psychoterapeuty”

• p. indywidualnego społecznika

• p. społecznika kolektywnego

• p. artysty

• p. moralisty

Rodzaje błędów w procesie poznawania drugiego człowieka:

1. błędy związane z postępowaniem diagnosty:

113. błąd postawy

114. b. maski

115. b. sędziego

116. b. skupiania się na negatywnych aspektach funkcjonowania

117. b. skupiania się na skutkach bez powiązania z przyczynami i kontekstem sytuacyjnym

118. b. b. redukcji źródeł wiedzy

119. b. redukcji charakteru źródeł informacji

120. b. błąd braku stosowania interpolacji w analizie informacji z różnych źródeł

2. błędy związane z przebiegiem procesów poznawczych:

• przecenianie informacji pozytywnych potwierdzających przyjęte hipotezy wstępne

• skupianie się na informacjach negatywnych

• efekt pierwszeństwa- przecenianie wartości pierwszych informacji

• tendencja do zbyt szybkiego zawężania pola hipotez

• przecenianie prawdopodobieństwa przyjętych hipotez

• niedocenianie prawdopodobieństwa odrzuconych hipotez

• tendencja do oceny rezultatu poznania

• uzależnianie pewności rozpoznania od wartości źródeł informacji