Niecka Brzeżna zwana też synklinorium brzeżnym jest jedną z jednostek mezozoicznych powstałych na skutek podziału pokrywy osadowej permsko-mezozoicznej utworzona na skutek ruchów tektonicznych fazy laramijskiej z końcem mezozoiku.
Niecka Brzeżna leży w marginalnej części platformy wschodnioeuropejskiej, jest to długa wąska depresja o osi NW-SE.
Od SW graniczy z antyklinorium środkowopolskim granica ta jest dobrze zdefiniowana jako granica dolnej i górnej kredy natomiast
na NE graniczy kolejno z: wyniesieniem Łeby, syneklizą perybałtycką, wyniesieniem mazursko-suwalskim, obniżeniem podlaskim oraz wyniesieniem zrębowym podlasko-lubelskim granicy NE nie da się jednoznacznie wyznaczyć, jest ona przyjęta umownie.
Niecka Brzeżna jest wyraźnie asymetryczna, jej skrzydło SW jest stromsze niż skrzydło NE.
Niecka brzeżna dzieli się prostopadle do osi na 3 części są to niecki: pomorska, warszawska i lubelska:
Niecka pomorska ciągnie się od Danii na NW po strefę uskokową CZARNKÓW-TUCHOLA-BRODNICA, na zachodzie graniczy z wałem pomorskim, uskoki podłużne dzielą ją natomiast na 3 części różniące się tektoniką i miąższością osadów:
Część NE sięga od strefy dyslokacyjnej SIANÓW-ŚWIECIE po linię dyslokacyjną KOSZALIN-CHOJNICE
Część środkowa, położoną w strefie krawędziowej platformy prekambryjskiej, część ta leży bezpośrednio nad strefą Koszalin-Chojnice
Część SW graniczącą na zachodzie z wałem pomorskim
Niecka warszawska to środkowy odcinek niecki brzeżnej znajdujący się między strefami uskokowymi Nowe miasto-grójec na S i Czarnków-tuchola-brodnica na N
Niecka lubelska znajdująca się w S części niecki brzeżnej obejmuje tereny Wyżyny Lubelskiej
Niecka Brzeżna powstała na miejscu basenu środkowopolskiego. Basen ten zaczął się formować z początkiem permu, rozwijał się w czasie całego mezozoiku aż do końca kredy. Sedymentację permu i mezozoiku w basenie środkowopolskim poprzedził etap przejściowy. Był to okres schyłkowy orogenezy waryscyjskiej w Europie Środkowej, wiązała się z nim znaczna aktywność magmowa, zwłaszcza wulkaniczna.
Od początku permu do końca kredy obszar ten z różną szybkością podlegał subscydencji czyli obniżaniu dna basenu. Przy czym na obszarze niecki brzeżnej subscydencja ta była znaczna. Zasadnicza zmiana nastąpiła dopiero pod koniec Cr3, kiedy ruchy tektoniczne o charakterze inwersyjnym doprowadziły do powstania dzisiejszych jednostek mezozoicznych mezozoicznych w tym niecki brzeżnej.
Niecka brzeżna znajduje się częściowo na obszarze strefy TT (strefy Teiiseyra-tornquista, granicy między prekambryjską platformą wschodnioeuropejską a platformą paleozoiczną), która miała duży wpływ na rozwój sedymentacji permsko-mezozoicznej. Aktywność tej strefy tektonicznej, tworzenie się uskoków o dużych amplitudach, wzdłuż których podłoże krystaliczne obniżało się ku zachodowi, zdecydowały o zróżnicowaniu profilów litostratygraficznych i zmienności litologicznej skał w niecce brzeżnej.
Po fazach subscydencji obszar basenu środkowopolskiego objęły ruchy fazy laramijskiej. Silne procesy tektoniczne doprowadziły do powstania uskoków przesuwczych, przebudowy uskoków normalnych na których miejsce tworzyły się odwrócone, powstanie licznych antyklin i brachyantyklin, oraz różnego typu struktur halokinetycznych.
W pokrywie permsko-mezozoicznej na terenie niecki brzeżnej powstały następujące typy struktur:
Halokinetyczne, reprezentowane przez ciała solne o różnych kształtach: soczewkowe, poduszkowe, diapirowe, wysadowe, w różnym stopniu wypiętrzone. Większość struktur utworzyła się wzdłuż uskoków lub na przecięciu dwóch uskoków, ich geneza związana jest z ruchami bloków podłoża
Struktury fałdowe to przede wszystkim tzw. Plakantykliny - czyli podniesione struktury o niesolnej genezie, są to najczęściej krótkie brachyantykliny często zaburzone podłużnymi uskokami, ich genezę wiąże się występowaniem w ich podłożu uskoków, które spowodowały zafałdowanie warstw leżących nad nimi
Trzecia grupa struktur kompleksu to różnego typu uskoki: normalne, inwersyjne, przesuwcze, poziome i nachylone, w tej grupie należy wyróżnić uskoki kontynuujące się z podłoża permskiego i uskoki potomne powstałe w pokrywie mezozoicznej i spowodowane przemieszczeniem soli lub nierównomiernym fałdowaniem warstw
NIECKA POMORSKA
Niecka pomorska podzielona jest na 3 części podłużnie do osi, różniące się miąższością osadów i tektoniką:
Część północno-wschodnia - w jej podłożu znajdują się skały krystaliczne fundamentu krystalicznego oraz fragment starszej jednostki tektonicznej - obniżenia perybałtyckiego, w części tej znajduje się północno-wschodnie skrzydło niecki o prostej budowie, występują tu nieliczne plakantykliny,
z map sejsmicznych wynika, że na obszarze niecki pomorskiej występują strefy cechujące się spokojnym przebiegiem izohips stropu podłoża. Obszary te określone jako bloki podłoża są rozdzielone wąskimi strefami, gdzie podłoże spągu permsko-mezozoicznego jest bardzo zmienne, te wydłużone strefy dyslokacyjne, nad którymi występują plakantykliny i struktury solne są prawdopodobnie strefami uskokowymi rozdzielającymi bloki. Np. plakantykliny mezozoicznej strefy Koszalin-Chojnice leżą na granicy między dwoma blokami podłoża: prekambryjskim i paleozoicznym.
Miąższość osadów T i J 1000-1200
Część środkowa - charakteryzuje ją obecność licznych laramijskich plakantyklin, struktury często asymetryczne ciągną się od Koszalina przez Chojnice do Tucholi, najważniejsze z nich to antykliny CHOJNICE, MIASTKA i BRDY, leżą nad uskokami podłoża często zamaskowanymi wypiętrzeniami soli cechsztyńskich
Miąższość T i J 1800-1900
Część południowo-zachodnia - tektonika tej strefy jest mało urozmaicona, skały triasu i jury leżą prawie poziomo lub są lekko nachylone ku SW, natomiast utwory kredowe podnoszą się łagodnie w tym samym kierunku, nie stwierdza się tu mniejszych struktur tektonicznych, jedynie na południu występują rozległe ale słabo wypiętrzone poduszki solne.
Miąższość T i J 1900-2600