SOCJALIZACJA
Socjalizacja - to proces stawania się człowiekiem poprzez interakcje z innymi ludźmi. Pierwsze doświadczenia wpływają na to kim się stajemy.
Ludźmi stajemy się poprzez interakcje z innymi ludźmi w różnych kontekstach społecznych i kulturowych. Interakcje, które wpływają na rozwój umiejętności umożliwiających nam uczestnictwo w społeczeństwie nazywamy socjalizacją. Przynosimy na świat dziedzictwo genetyczne, fizjologię człowieka, możliwości poznawcze, skłonności emocjonalne i potrzeby - jedzenia, bycia z innymi, sexu, ale to w jaki sposób dziedziczenie się ujawni jest rezultatem naszych interakcji z innymi ludźmi w kontekstach społecznych i kulturowych.
SPOŁECZEŃSTWO, A SOCJALIZACJA
Cechy, umiejętności w jakie musi być wyposażona jednostka:
Zdobycie motywów - bo nas pchają do zdobycia określonej pozycji - każdy z nas musi chcieć grać takie role jak: pracownika, obywatela matki, ojca, przyjaciela - jeżeli społeczeństwo ma trwać dalej.
Charakter kulturowy - tzn. musimy w jakimś zakresie podzielać wraz z innymi wspólne wartości, uznawać te same normy instytucjonalne, bo nie doszlibyśmy do porozumienia i podzielili na odmienne subkultury. A w społeczeństwie złożonym ze zbyt wielu różniących się subkultur, łatwiej dochodzi do konfliktów i napięć, bo ludzie mają odmienne poglądy na to co dobre, a co złe, co powinno, a nie powinno się robić. Toteż każdym z nas do pewnego stopnia powinny kierować wspólne symbole kulturowe (dyrektywy kulturowe). Dzięki nim może dochodzić do interakcji na podstawie wspólnie wyznawanych przekonań , założeń moralnych i przestrzegania norm.
Zdolność patrzenia na siebie jak na odrębny podmiot inaczej koncepcja własnego siebie - własnego ja. Gdybyśmy nie mieli własnego ja nasze działanie nie byłoby spójne ani logiczne. Osoby nie mające wyobraźni o sobie nawet jeśli przestrzegają norm sprawiają wrażenie zmiennych i dziwacznych. W dzieciach należy kształtować sytuacyjne wyobrażenia o sobie tzn. wyobrażam siebie w różnych sytuacjach. Posiadanie koncepcji własnego ja to potężna siła w ludzkich interakcjach, która nadaje naszym zachowaniom kierunek oraz strukturę ułatwiającą innym kontakt z nami.
Zestaw umiejętności związanych z wykonywaniem ról - musimy umieć tworzyć role dla siebie oraz za pomocą odpowiednio zharmonizowanych gestów umacniać graną przez siebie rolę.
Emocje - kształtowanie uczuć wyższych - człowiek przynosi ze sobą na świat takie emocje jak: gniew, poczucie szczęścia, smutek, strach, zdziwienie - są to emocje wrodzone. Są one przetwarzane w wiele nowych emocji. Ludzie przetwarzają wiele stanów emocjonalnych poprzez socjalizację. Ułatwiają nam przebieg interakcji. Potrafimy okazywać i odczytywać wiele różnych sytuacji, umiemy sygnalizować nasze nastroje i zamiary, a inni potrafią w odpowiedni sposób nam na to odpowiadać. Bogactwo uczuć - przetwarzanie uczuć niższych w uczucia wyższe (intelekt, emocje, objawowe, kulturowe) - szczęście, wdzięczność, nadzieja, tęsknota, zdziwienie, miłość, zadowolenie. Negatywne - pogarda, zemsta, groza, zawiść, gorycz, wściekłość.
Zasady socjalizacji:
Polega na tym, że wczesna socjalizacja ma wpływ większy na formowanie się ludzkich cech niż socjalizacja późniejsza. Ponieważ dziecko nie ma żadnych doświadczeń w zakresie interakcji społecznych, ani ukształtowanego sposobu grania ról, koncepcji własnego ja, ani uczuć, które pomogłyby mu w pierwszych kontaktach społecznych dlatego te pierwsze kontakty mają ogromny wpływ na rozwój naszych podstawowych dyspozycji i umiejętności.
Interakcje z osobami ważnymi (związek emocjonalny) ma na nas o wiele większy wpływ, niż kontakty z pozostałymi ludźmi. Osoby ważne to takie z którymi nawiązujemy związek emocjonalny (w pierwszym okresie są to rodzice i najbliżsi członkowie rodziny). Przejmujemy punkt widzenia rodziców i innych członków rodziny i styl odgrywania ról oraz prezentowanie siebie innym. Dziecko uczy się panować nad okazywaniem emocji.
Polega, że interakcja w grupach pierwotnych tzn. w których ludzie znają się nawzajem, a ich stosunki są bliskie i intymne, jest znacznie większa i ważniejsza w kształtowaniu osobowości niż w grupach wtórnych, w których interakcje są bardziej formalne, mniej intymne.
Długotrwałe związki z innymi ludźmi mają większy wpływ na naszą osobowość niż związki krótkotrwałe i przypadkowe.
W wieku młodzieńczym wykrystalizowują się pierwsze cechy socjalizacji: styl kierowania ról, skłania się ku pewnym przekonaniom, ma świadomość istnienia norm. Umiejętności te nie są jeszcze jednak zbyt dobrze wykrystalizowane. Zmiany dokonują się stopniowo, czasami prawie niedostrzegalnie. Zmian można dokonać w obrębie zmian kulturowych i przekonań. Za pomocą treningu można zmienić skłonności emocjonalne i styl wykonywania ról, można stać się trochę innym człowiekiem. Musi jednostka chcieć się zmienić, stać się trochę innym. Żeby zmienić koncepcję własnego ja i motywację to czeka go droga żmudna i daleka, bo nie można wyeliminować za pomocą treningu tkwiących głęboko w nas uczuć odnoszących się do samego siebie i motywacji.
Socjalizacja osób dorosłych.
Nowe etapy życia (zmieniamy zawód, zakładamy rodzinę, stajemy się członkami nowych społeczności itp.) to najbardziej podatne na zmianę jest: styl wykonywania ról, dyrektywy kulturowe. Trochę zmieni się nasze wyobrażenie o sobie - zależy to od sukcesów oraz od tego czy kontakty z innymi ludźmi są dla nas źródłem satysfakcji czy też nie. W miarę upływu lat mogą zmienić się trochę nasze motywacje i skłonności emocjonalne, jednak dość nieznacznie. Dopiero w miarę utraty sił fizycznych zaczynają się zmieniać motywacje ale nawet wtedy utrzymują się pragnienia i motywacje. Lepiej dla utrzymania porządku społecznego jest, że osobowość nie poddaje się tak łatwo zmianom. Gdyby ludzie mogli łatwo zmieniać pragnienia i motywacje, kontakt z nimi byłby znacznie utrudniony - niespójne działanie. Możliwości zmian, a nawet doskonalenie swoich umiejętności wykonywania ról ułatwia ludziom interakcje i współdziałanie. Przyswajanie nowych dyrektyw kulturowych także ułatwia interakcje, dostosowanie się do istniejącego nowego porządku społecznego. Sprawniejsze kontrolowanie swoich emocji ułatwia dalszą kooperację i dostosowywanie się.
STADIA SOCJALIZACJI WG E. ERIKSONA
Socjalizacja jest procesem który dokonuje się przez całe życie i składa się z 8 etapów. Każdy z nich jeśli zostanie zrealizowany przyspieszy rozwój ego i wzmacnia poczucie tożsamości tzn. pozytywne i spójne nastawienia wobec siebie w ciągu całego życia, a jeśli nie to niszczy rozwój ego i poczucie tożsamości.
Etap I - Wymóg - poczucie zaufania w opozycji do jego braku - Jeśli niemowlę otrzymuje miłość i opiekę rozwinie się w nim poczucie zaufania do innych ludzi, a jeśli tego nie dostaje wówczas w reakcjach dziecka zaczyna dominować nieufność.
Etap II - trwa od 3 roku życia - Wymóg - autonomii w opozycji do niepewności i poczucia wstydu - Jeśli dziecko odnosi sukcesy w uczeniu się wówczas rozwija w sobie poczucie autonomii, wyrabia samokontrolę i samodzielność. Jeżeli ponosi klęski w próbach to wówczas rodzi się w nim niewiara w siebie, poczucie wstydu i niepewności.
Etap III - trwa od 4 - 6 roku życia - Wymóg - inicjatywy w opozycji do poczucia winy - Jeśli dziecko potrafi cieszyć się z sukcesów w poznawaniu swego otoczenia oraz zawiązywania pozytywnych kontaktów z rówieśnikami to rodzi się w nim wiara w siebie, duma. Jeśli nie osiąga sukcesów to doznaje poczucia klęski, winy, wstydu.
Etap IV - trwa od 7 do 13 roku życia - Wymóg - pilności, poczucia fachowości i chęci działania w opozycji do poczucia niższości - Jeśli dziecko dobrze sobie radzi w grupach i organizacjach pozarodzinnych wówczas nabiera poczucia fachowości lub pilności. Jeśli nie to wytwarza w sobie poczucie niższości.
Etap V - odpowiada wieku dojrzewania 13 - 18 rok życia - Wymóg - formowania poczucia tożsamości w opozycji jego zaburzeń - Jeśli nastolatek potrafi nawiązywać więzi z innymi i odnosić sukcesy, a tym samym widzi siebie jako określoną osobę posiadającą konkretne cechy i umiejętności wówczas utrwala silne poczucie tożsamości. Kiedy kontakty z innymi są sporadyczne i zdominowane przez niepowodzenia to poczucie tożsamości czyli świadomości tego kim jest cechuje duża niestabilność i chaotyczność.
Etap VI - 18 - 35 rok życia - faza dorosłości - Wymóg - dojrzałości do intymności w opozycji do poczucia izolacji - Jeśli młody człowiek potrafi nawiązać stabilne i pozytywne związki uczuciowe wówczas posiada tę umiejętność. Jeśli nie to pojawia się bolesne poczucie samotności oraz izolacji.
Etap VII - Dojrzały wiek dorosły 35 - 65 lat - Wymóg - bycia twórczym i produktywnym do koncentracji na sobie w opozycji do stagnacji - Jeśli człowiek jest aktywny i odnosi sukcesy wówczas ma poczucie bycia twórczym i aktywnym. Jeśli ma problemy i ponosi klęski to pojawia się koncentracja na problemach osobistych albo poczucie stagnacji.
Etap VIII - 65 - 75 lat wiek podeszły - Wymóg - poczucia integralności w opozycji do rozpaczy - Jeśli starsi ludzie patrzą wstecz odnajdują w swoim życiu sens to objawiają poczucie integralności. Jeśli nie potrafili wyjść poza krąg zainteresowań własną osobą i nie zrobili nic dla innych wtedy w miarę zbliżania się do końca życia ogarnia ich rozpacz.
POZIOMY SOCJALIZACJI
Na ogólnym poziomie wchodzenie jednostki w społeczeństwo jest zdobycie tych kompetencji i umiejętności, które niezbędne są dla społecznej egzystencji, jest to swoiste minimum kulturowe. Należy tu - umiejętność porozumiewania się, podstawowe moralne, wymogi współżycia zabraniające naruszania cudzego dobra, a także tolerancji wobec czyjejś odmienności.
Na niższym poziomie oznacza wejście do podkultury, a więc przyswojenie w jej ramach idei, przekonań, reguł, norm, wartości , symboli np. język polski, obyczaje, wiedza o narodowych tradycjach.
Najniższy poziom oznacza opanowanie konkretnych ról społecznych związanych z określonymi pozycjami do których jednostka aspiruje np. socjalizacja do ról rodzinnych, ojca, matki, męża, żony, zawodowych, politycznych.
Socjalizacja jest procesem złożonym i polega na wielości poziomów i odbywa się równocześnie. Równoczesność „lekcji” ze względu na to, że obejmuje wielość pozycji społecznych i wchodzi naraz do wielu grup społecznych. Oznacza to, że musi zarzucić stare normy i musi opanować nowe role. Kompetencja kosmopolityczna - kompetencja wielokulturowa.
INTERNALIZACJA I EKSTERNALIZACJA
Internalizacja - to uwewnętrznienie norm, poglądów, wartości - przyswajam i uznaję je za swoje.
Eksternalizacja - przejawianie w działaniu zinternalizowanych w osobowości wartości kulturowych.
ODMIANY SOCJALIZACJI
Socjalizacja początkowa - dokonuje się w rodzinie a następnie w innych grupach np. sąsiedzkich, rówieśniczych. Jednostka po raz pierwszy zostaje wprowadzona w świat wzorów, reguł. Uczy się społecznego współżycia. Zyskuje świadomość, że nie jest sama i musi liczyć się z innymi.
Socjalizacja permanentna - uczymy się nowych ról. Jest to naturalne przejście z jednego okresu rozwojowego do drugiego. Rytuały przejścia - to rytuały życia, które symbolizują koniec jednej fazy życia i początek następnej. Może się zmieniać również ze względu na inne sytuacje np. śmierć bliskiej osoby, emigracja - w tym wypadku mówimy też o resocjalizacji, gdyż uczymy się życia w nowej kulturze. Mówi się o tym, że jest to akulturacja - wchodzenie w inną kulturę.
Globalizacja kultury - łączy się z amerykanizacją.
Socjalizacja polityczna - wdrażanie się do przebywania w pewnej sferze polityki. Roli czynnego politycznie obywatela uczymy się jeden raz w życiu. W społeczeństwach w których dokonują się zmiany roli tej uczymy się od nowa - jest to socjalizacja do nowego.
Socjalizacja antycypująca - jej odmiana to snobizm. To taka sytuacja, gdy ktoś nie będąc członkiem grupy, nie mając danej pozycji identyfikuje się z nią subiektywnie na tyle silnie, że pragnie już z góry upodobnić się do członków tej grupy lub osób zajmujących tą pozycję. Liczy, że przyniesie mu to łatwiejszy akces lub akceptację. Ta grupa zaczyna kształtować jego osobowość - mimo, że jeszcze do niej nie należy np. sposób ubierania, mówienia, formy rekreacji, upodobania artystyczne. Prowadzi to do odrzucenia tych jednostek przez grupy do których chce ona należeć.
Socjalizacja odwrotna - młodzi socjalizują starszych - wynika to z:
zmiany społeczne i kulturowe - młode pokolenie bardziej chłonne na nowości może być szybciej wdrożone do nowych stylów i sposobów życia niż pokolenie starsze
nowe prądy kulturowe niesione przez środki masowego przekazu docierają do młodych z pominięciem rodziców czy wychowawców
Socjalizacja wdrożenie do ról dewiacyjnych czy przestępczych - ludzie uczą się wzorów, norm, wartości kontrkulturowych sprzecznych z dominującymi w społeczeństwie. Żeby zostać przestępcą trzeba przyswoić sobie szczególne wartości i zawiesić ogólnie obowiązujące, zabić w sobie odruch współczucia, zanegować nienaruszalność czyjegoś życia i zdrowia, nauczyć się stylu życia obowiązującego w świecie przestępczym. Kontrsocjalizacja dokonuje się w środowisku przestępczym w sposób spontaniczny, przez naśladowanie tych, którzy cieszą się ideałem.
EFEKTY SOCJALIZACJI
FUNKCJE
Mechanizm transmisji kultury tzn. kulturowa tradycja i dorobek przenosi się z pokolenia na pokolenie. Istnieje główny człon kultury, do którego każde pokolenie coś dodaje, coś ujmuje, modyfikuje i te imperatywy jednostki przyswajają i realizują
Chodzi o to aby działania ludzi odpowiadały społecznym oczekiwaniom tzn. wspólnie wyznaczonym przez społeczność ideałom i wartościom. Kontakty i interakcje będą przebiegać bez zakłóceń. Wytworzy się pewien kodeks ładu i porządku społecznego
EFEKTY
Najlepsza socjalizacja to taka sytuacja, która polega na tym aby ludzie w maksymalnym stopniu internalizowali wzory swojej kultury (sami chcą postępować tak jak wymaga kultura, z własnej woli spełniać społeczne oczekiwania). Kultura jest ich drugą naturą. Jeżeli reguły na stałe zostały wbudowane w osobowość jednostki i wtedy mówimy, że socjalizacja odniosła pełny sukces. Nastąpiła u niego socjalizacja autonomiczna - jest to człowiek przesocjalizowany.
Sytuacja, w której ludzie nie mają ochoty stosować się do wymagań normatywnych, ale mimo to działają zgodnie z nimi. Taka socjalizacja doprowadziła jednostkę do poczucia obowiązku. Jeżeli nie wywiążemy się z obowiązków to towarzyszy nam poczucie winy, jeżeli spełnię obowiązki to mam poczucie dobrze spełnionego obowiązku.
Ludzie nie chcą działać tak jak powinni, nie czują obowiązku, ale realizują nakazy i zakazy kulturowe bo boją się sankcji. Tu socjalizacja nie wpoiła akceptacji reguł, poczucia obowiązku. Nauczyła, że działamy wśród innych i ci inni mogą na nas wpływać.
gdy mam wystarczające sposoby - zasoby chroniące mnie przed sankcją
obawa przed sankcjami występuje wtedy, gdy są one realistycznie, skutecznie zrealizowane
Kompletna klęska socjalizacji - ludzie nie tylko nie chcą postępować zgodnie z kulturowymi normami, nie traktują tego jako obowiązku, przestają bać się sankcji.
SŁABE OGNIWA SOCJALIZACJI
Rodzina utraciła swoją skuteczność
Kryzys szkoły - ogranicza się do przekazu wiadomości
Urbanizacja - likwiduje socjalizujący wpływ środowiska lokalnego
Masmedia - lansują wzory sprzeczne z naszą kulturą.
ZABURZONA SOCJALIZACJA
Między dewiacją w sensie normatywnym (rozbieżność czynu i reakcji), a w sensie funkcjonalnym (czyn wywołany reakcją społeczną w postaci sankcji) istnieje margines tolerancji, w którym agendy kontroli społecznej nie podejmują działań. Rozmiary tolerancji zależą od:
Pozycji społecznej - w systemie praworządnym niektóre jednostki traktowane są łagodniej od innych (immunitet, odpowiednie zasoby pieniężne, wpływy), aby uniknąć sankcji.
Jak ważne normy zostały naruszone - postępowanie karne bywa ułożone z powodu niewielkiej szkodliwości czynu, mogą też występować okoliczności łagodzące winę (próba wynagrodzenia strat, próba naprawienia strat)
Klimat - atmosfera permisywności - przyzwolenie społeczne na działania dewiacyjne, a nawet społeczne. Reakcja społeczna zarówno formalna (powołane organizacje) jak i nieformalna (reakcja ze strony ludzi) zostaje stępiona. Nikt nie zwraca uwagi, nie reaguje na naruszenie norm. Skrajna permisywność to naruszenie praw wobec tego kto usiłuje sankcje zastosować niż temu kto te normy narusza (bronią winnego). Nadmierne poszerzenie marginesu tolerancji także paraliżuje skuteczność sankcji i nie jest w stanie powstrzymać od aktów aspołecznych tych którzy nie internalizowali norm, wzorów kultury, a tylko obawiali się kary.
Andrzej Rut Pedagogika Zdrowia II