Ekonomia

• Ekonomia jest nauką badającą w jaki sposób ludzie (pojedynczo lub w zorganizowanych zespołach) wykorzystują zasoby będące w ich dyspozycji w celu zaspokajania różnorodnych potrzeb materialnych i niematerialnych.

• Ekonomia jest nauką o procesach gospodarczych. Stara się wykrywać i opisywać prawidłowości rządzące tymi procesami. Te prawidłowości to prawa ekonomiczne.

• Przedmiotem zainteresowań ekonomii jest więc gospodarowanie, czyli działalność gospodarcza ludzi.

Funkcje ekonomii

• Funkcja poznawcza - dostarczanie wiedzy o zjawiskach i procesach gospodarczych, o rządzących nimi prawidłowościach oraz o ich przyczynach i skutkach.

• Funkcja aplikacyjna - ustalenia i wynikające z nich wnioski dostarczają wskazówek przydatnych w działalności gospodarstw domowych, przedsiębiorstw, państwa (w tym rządu), związków zawodowych itd.

Sądy pozytywne i normatywne

• Z sądami pozytywnymi mamy do czynienia wtedy, gdy badacz rzeczywistości społeczno-gospodarczej, odwołując się do faktów, stara się w sposób maksymalnie bezstronny, przy użyciu naukowych metod, wyjaśniać prawidłowości dotyczące tej rzeczywistości.

• Z sądami normatywnymi mamy do czynienia wtedy, gdy badacz wyraża swoje przekonania i formułuje zalecenia oparte na subiektywnym wartościowaniu zjawisk, gdy np. próbuje mówić ludziom, jak otaczający ich świat powinien wyglądać, co jest dla nich dobre, a co złe, co jest sprawiedliwe, a co niesprawiedliwe, co należało­by zrobić, aby świat był lepszy.

Mikroekonomia i makroekonomia

• Mikroekonomia bada przede wszystkim poszczególne elementy tworzące gospodarkę, takie jak: gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa, sektory i gałęzie (branże) gospodarki, rynki określonych produktów i usług itd. Analizuje ona sposób działania oraz zachowania się na rynku poszczególnych producentów i konsumentów, sprzedawców i nabywców. Bada czynniki wpływające na kształtowanie się wielkości produkcji oraz podaży poszczególnych produktów i usług, rozmiarów popytu na nie oraz wysokości ich cen.

• Makroekonomia zajmuje się analizą gospodarki jako całości. Bada m.in. czynniki wpływające na poziom i zmiany takich wielkości ekonomicznych, jak np. globalna (łączna) produkcja i konsumpcja w danej gospodarce, globalna podaż produktów i usług, globalny popyt na nie, ogólny (średni) poziom ich cen, globalne zatrudnienie i inwestycje, dochody i wydatki budżetu państwa itd.

Gospodarka naturalna i towarowa

• Gospodarka naturalna to taki typ gospodarki, w której producent wytwarza produkty w celu bezpośredniego zaspokojenia swoich potrzeb. W gospodarce tego typu nie występuje więc wymiana i rynek, gdyż producent (czy jego rodzina) jest jednocześnie konsumentem wytworzonych przez siebie produktów.

• Gospodarka towarowa to taki typ gospodarki, w której producenci wytwarzają produkty z przeznaczeniem ich do wymiany, czyli na sprzedaż. Przedmiot wymiany - produkt pracy ludzkiej - staje się towarem. Pojęcie to obejmuje wszystkie dobra konsumpcyjne i produkcyjne oraz usługi.

Przesłanki powstania gospodarki towarowej

• społeczny podział pracy (specjalizacja gałęzi przemysłu, firm, regionów, międzynarodowa)

• ekonomiczne wyodrębnienie się producentów na bazie prywatnej własności środków produkcji (tzw. Odosobnienie producentów - odosobnionym producentem jest każdy, kto może dysponować wytworzonym przez siebie produktem)

Wartość użytkowa

• Wartość użytkowa towaru jest to jego zdolność do zaspokajania potrzeb człowieka. Wynika ona z fizycznych, chemicznych, a więc na­turalnych właściwości rzeczy. Dzięki nim towar może zaspokoić określoną potrzebę.

• Towar musi mieć wartość użytkową nie tylko dla producenta, ale przede wszystkim dla innych ludzi. Musi więc posiadać tzw. społeczną wartość użytkową.

• Źródłem wartości użytkowej jest przyroda i praca; przyroda dostarcza produktów mających określone właściwości, które człowiek w procesie pracy w celowy sposób przeobraża.

• Wartość użytkową towaru realizuje człowiek w procesie konsumpcji.

Wartość wymienna

• W procesie wymiany producent otrzymuje za swój oferowany towar określoną ilość innego towaru. Ten stosunek ilościowy (proporcja), w jakim jeden towar jest wymieniany na inny, nazywamy wartością wymienną.

• Możemy ją wyrazić za pomocą zapisu:

X towaru A = Y towaru B

X towaru A = Y jednostek pieniężnych

(Y jednostek pieniężnych to cena)

Funkcje pieniądza

• miernik wartości (służy do wyrażania wartości wszystkich towarów i usług)

• środek cyrkulacji (pośrednik w wymianie),

• środek tezauryzacji (przechowywania bogactwa),

• środek płatniczy

Ograniczoność zasobów

• Dążeniem ludzi jest zaspokojenie wszystkich potrzeb w stopniu maksymalnym. Nie jest to możliwe głównie z racji ograniczoności zasobów. O ile potrzeb może być nieskończenie wiele, o tyle zasoby umożliwiające zaspokojenie tych potrzeb są najczęściej ograniczone.

• Człowiek musi gospodarować tzn. dokonywać wyborów ekonomicznych - decydować na co przeznaczyć stosunkowo rzadkie zasoby, które są do jego dyspozycji i jakie potrzeby zaspokoić.

• Decyzja gospodarcza posiada zawsze dwa aspekty - pozytywny i negatywny. Aspekt pozytywny oznacza dokonanie wyboru jakie cele gospodarcze będziemy realizować oraz jakie zasoby przeznaczymy na osiągnięcie tych celów. Aspekt negatywny oznacza konieczność rezygnacji z innych celów, na osiągnięcie których moglibyśmy przeznaczyć posiadane zasoby.

Grupy zasobów

• Ludzie - umiejętności zawodowe, doświadczenie w wykonywaniu czynności pracy, zdolności człowieka do uczenia się i w konsekwencji do ciągłego rozwijania swojej wiedzy

• Zasoby naturalne nie są wytworem pracy ludzi - są one darem natury, aczkolwiek człowiek staje się ich właścicielem i wykorzystuje je dla wytwarzania produktów i usług.

• Zasoby kapitałowe - wszelkie rzeczowe składniki procesów wytwórczych będące wytworem pracy człowieka.

• Rzeczowe zasoby kapitałowe: środki pracy i przedmioty pracy. Środkami pracy są wszystkie maszyny, narzędzia, instalacje, urządzenia, itp., przy pomocy których człowiek wytwarza produkty i usługi. Przedmiotami pracy są natomiast surowce i półfabrykaty, które służą do wyprodukowania danego dobra.

• Kapitał finansowy - środki pieniężne występujące w różnych postaciach.

Strumienie to wartość różnych wielkości ekonomicznych w pewnym okresie.

Technologia wytwarzania

• Zasoby konieczne do wyprodukowania jakiegoś dobra muszą być ze sobą w odpowiedni sposób połączone.

• Technologia produkcji wyznacza ilości i rodzaj zasobów koniecznych do wyprodukowania danego produktu; wyznacza również proporcje, w jakich zasoby te powinny być ze sobą połączone.

• Ilość i jakość dóbr, które możliwe są do wytworzenia zależą nie tylko od wielkości zasobów, którymi dysponujemy, lecz również od dostępnych technologii wytwarzania.

Problem rzadkości

• Gospodarowanie, które odbywa się zawsze w określonym momencie czasu napotyka na ograniczoność zasobów i technologii.

• Nawet gdyby zastosować najlepsze z dostępnych technologii i wykorzystać w maksymalnym stopniu wszystkie zapasy zasobów, to zawsze możliwe będzie wytworzenie jedynie ograniczonej ilości nowych dóbr w ciągu roku. Wynika to z faktu, iż nie wszystkie zasoby mogą być wykorzystywane w stopniu maksymalnym. Także nie wszyscy producenci mogą stosować najlepsze, istniejące w danym momencie technologie.

• Konsekwencją tych zjawisk jest problem rzadkości w ekonomii. Rzadkość jest wynikiem zależności między zapotrzebowaniem ludzi na dobra (zapotrzebowaniem potencjalnym) a ograniczonymi zdolnościami wytworzenia tych dóbr.

• Problem rzadkości występuje zawsze, kiedy zapotrzebowanie ludzi na dobra przewyższa możliwości wyprodukowania tych dóbr (niezależnie od tego jak znaczne są możliwości produkcyjne).

• Wraz z upływem czasu pojawiają się nowe i lepsze technologie produkcji, zwiększają się również zasoby. Z drugiej strony jednak wzrasta liczba ludzi, rosną również potrzeby, które każdy chciałby zaspokoić. Tak więc problem rzadkości nie zanika.

Konieczność dokonywania wyborów

• Ograniczoność zasobów oraz nieograniczoność potrzeb stwarzają konieczność dokonywania wyborów.

• Wybór celów (potrzeb i dóbr je zaspokajających) oraz środków potrzebnych do osiągnięcia tych celów (zasobów i technologii ich przetwarzania) stanowi istotę procesu gospodarowania.

• Każdemu wyborowi towarzyszą dwa efekty - korzyści i koszty. Decydując się na podjęcie określonej działalności gospodarczej (podejmując produkcję danego dobra, decydując się na konsumpcję danego produktu) spodziewamy się osiągnąć pewne korzyści (zyski) z dokonanego wyboru. Równocześnie jednak każde osiągnięcie korzyści oznacza powstanie kosztu alternatywnego (kosztu utraconych korzyści).

Granica możliwości produkcyjnych (krzywa transformacji)

• Gospodarowanie jest zawsze zdeterminowane danymi zasobami i daną technologią. Możliwości wyborów gospodarczych, jakie w momencie podejmowania decyzji posiadają podmioty gospodarcze, ilustruje bardzo przejrzyście granica możliwości produkcyjnych.

• Granica możliwości produkcyjnych wskazuje na alternatywne kombinacje dwóch grup produktów, które społeczeństwo jest zdolne wytworzyć w ciągu danego okresu czasu wykorzystując do tego w całości i w jak najlepszy sposób posiadane zasoby oraz technologie produkcji.

• Granica możliwości produkcyjnych oddziela dwa zbiory kombinacji: kombinacje osiągalne oraz kombinacje nieosiągalne przy danej technologii

• Postęp technologiczny i organizacyjny pozwala na bardziej intensywne wykorzystywanie danych zasobów - granica możliwości produkcyjnych przesuwa się w górę. Jest to intensywna droga wzrostu gospodarczego.

• Ekstensywna droga wzrostu gospodarczego następuje w wyniku zwiększenia ilości dostępnych zasobów przy wykorzystaniu dotychczasowej technologii produkcji. Możliwości osiągnięcia wzrostu gospodarczego jedynie w sposób ekstensywny są bardzo ograniczone. Po pierwsze, zwiększanie ilości wielu zasobów naturalnych jest niemożliwe. Po drugie, zwiększenie zasobów kapitału ludzkiego jest bardzo długotrwałe.

• Szybszy wzrost gospodarczy osiąga się głównie poprzez intensywne wykorzystywanie zasobów, czyli na drodze wprowadzania postępu technicznego i organizacyjnego do procesów gospodarczych.

Krańcowa stopa transformacji informuje o dodatkowej wielkości produkcji jednego dobra lub usługi, którą można uzyskać w wyniku zmniejszenia produkcji drugiego dobra lub usługi o jednostkę.

Korzyści i koszty

• Spoglądając na granicę możliwości produkcyjnych zauważymy charakterystyczne zjawisko: przy danych zasobach i technologii zwiększanie produkcji jednego rodzaju dóbr oznacza częściową rezygnację z produkcji drugiego rodzaju dóbr. Decyzja o przeznaczeniu większych zasobów na produkcję dóbr wojskowych oznacza mniejszą ilość zasobów na dobra cywilne i w efekcie mniejszą ilość wytworzonych dóbr cywilnych.

• Zwiększając produkcję dóbr wojskowych osiągamy pewne korzyści, lecz ponosimy również koszty alternatywne. Kosztem tym jest rezygnacja z produkcji dóbr cywilnych. Koszt alternatywny jest rosnący: koszt drugiej jednostki dobra wojskowego jest większy aniżeli pierwszej etc.

Alokacja zasobów

• Gospodarowanie polega na alokacji (rozdzielaniu) zasobów między różnorakie, możliwe do ich zastosowania.

• Mikroekonomia bada decyzje lokacyjne poszczególnych podmiotów. Głównym elementem mikroekonomii jest analiza marginalna, czyli posługiwanie się kategoriami marginalnymi.

• Zmiana rozmiarów działalności gospodarczej o jednostkę sprawia, że korzyść jaką odniesiemy z tej zmiany również zmieni się (wzrośnie lub spadnie). Mówimy wówczas o korzyści (zysku) marginalnej (ZM).

• Zmianie działalności gospodarczej o jednostkę towarzyszy równocześnie pewien koszt, który nazywamy kosztem marginalnym lub kosztem marginalnym alternatywnym (KM).

Zasada optymalizacji

• Porównywanie korzyści i kosztów (strat) zmusza nas do poszukiwania rozwiązania optymalnego czyli takiego, gdzie różnica między korzyściami i kosztami zmiany decyzji byłaby największa.

ZM>KM	rozwój działalności
ZM<KM	ograniczanie działalności
ZM=KM	optymalny poziom działalności

Zasada malejących korzyści marginalnych

• Wraz ze wzrostem rozmiarów konsumpcji maleją korzyści osiągane ze zwiększania konsumpcji o dodatkową jednostkę - maleją korzyści marginalne.

• Zasada malejących korzyści marginalnych oznacza, iż przy bardzo wysokim poziomie konsumpcji korzyści marginalne będą wynosiły zero. Jest to punkt, w którym korzyści całkowite z konsumpcji przestają wzrastać. W punkcie tym osiągamy maksymalne korzyści z konsumpcji - konsument jest w punkcie równowagi.

• Zasada malejących korzyści marginalnych jest odwracalna - ponieważ korzyści marginalne są mniejsze przy wyższym poziomie działalności, dlatego przy niższym poziomie działalności korzyści marginalne są większe.

Zasada rosnącego kosztu marginalnego

• Korzyściom osiąganym z działalności gospodarczej towarzyszą zawsze koszty alternatywne. Dlatego zjawisko malejących korzyści marginalnych jest ściśle powiązane z ze zjawiskiem rosnących kosztów marginalnych.

• Wraz ze wzrostem konsumpcji dobra X zmniejszają się korzyści marginalne. Równocześnie koszt marginalny wzrasta. Dzieje się tak dlatego, że koszt marginalny X jest równy korzyściom marginalnym poświęcanego dobra Y. Ponieważ zwiększając konsumpcję X rezygnujemy z coraz większej ilości Y, dlatego korzyści marginalne konsumpcji Y wzrastają, a koszty marginalne Y rosną.

Zasada optymalizacji decyzji

• Ograniczoność zasobów zmusza do szukania rozwiązania optymalnego, tzn.osiągnięcia maksimum korzyści z konsumowania zarówno dobra X jak i Y.

• Poszukiwania rozwiązania optymalnego dokonuje się porównując korzyści i koszty. Każdy podmiot gospodarczy dążący do maksymalizacji korzyści netto ze swej działalności powinien zwiększać ją lub zmniejszać aż do momentu zrównania się korzyści marginalnych z kosztami marginalnymi.

Ekonomia - nauka o gospodarowaniu

Strona 5 z 5

Kombinacje nieosiągalne

Kombinacje osiągalne

N

M

IM

Ilość dóbr wojskowych w ciągu roku

Ilość dóbr cywilnych w ciągu roku

Kombinacje nieosiągalne

Kombinacje osiągalne

IM

Ilość dóbr wojskowych w ciągu roku

Ilość dóbr cywilnych w ciągu roku

Korzyści marginalne

Korzyści całkowite

Korzyści z konsumpcji

Ilość konsumpcji

Ilość jednostek konsumpcji X

Koszt konsumpcji X (strata korzyści z konsumpcji Y)

Koszt całkowity

Koszty marginalne