Z. Dąbrowski :”Pedagogika opiekuńcza w zarysie”
PRZEMIANY W OPIECE NAD DZIECKIEM SKRZYWDZONYM, OSIEROCONYM NA PRZEŁOMIE WIEKÓW ( NASZEGO STULECIA )
Dziecko osierocone - to takie dziecko, które utraciło trwale lub przejściowo możliwość życia i wychowania w rodzinie własnej. Zaliczamy tu zarówno sieroty naturalne, jak i sieroty społeczne tzn. dzieci, których rodzice żyją lecz nie wypełniają wobec nich obowiązków rodzicielskich w wyniku czego władza rodzicielska została im odebrana lub zawieszona.
OBRAZ OPIEKI NA POCZĄTKU STULECIA
Przez stulecia do XVIII w. nie istniała literatura dotycząca dziecka; dzieci traktowano jak przedmiot, który wykorzystywano.
W XVIII w. traktowanie dziecka było uprzedmiotowione. Dziecko jako prywatna własność rodziców, którzy mogli robić z nim co chcą. Nie było możliwości ingerowania ze względu na brak podstaw prawnych ku temu. W świadomości ludzi nie istniało pojęcie „DZIECIŃSTWO”. Dzieci traktowano surowo, gdyż jest to skuteczny środek chroniący przed demoralizacją. Pierwszy ruch w obronie dziecka datuje się od 1875r., kiedy powołano Nowojorską Fundację Na Rzecz Ochrony Dziecka Przed Okrucieństwem (przypadek Mary Elis - sieroty mieszanej - spowodował zwrot w traktowaniu dzieci ). W 1876r. Fundacja powstała w Anglii; powoli zaczęła rozprzestrzeniać się na gruncie europejskim. U progi XX w. pojawiły się Zasadnicze zmiany w traktowaniu dzieci. W 1900r. ukazuje się książka szwedzkiej działaczki ruchu oświecenia Ellen Key pt. „ Stulecie dziecka”. W Polsce ukazała się w 1904r. i w dużym stopniu przyczyniła się do uświadomienia społeczeństwu, że dzieci mają prawo do szczęśliwego dzieciństwa i wszechstronnego rozwoju. Realizacja tego postulatu była utrudniona w naszym kraju ze względu na zabory.
Realizację tej idei podjęło postępowe społeczeństwo polskie, które traktowało to działanie jako walkę o postęp społeczny. Powołano wówczas dużo instytucji filantropijnych i filantropijno - społecznych, które miały sprawować opiekę nad dzieckiem osieroconym. Władysław Szenajch tak mówi o tym okresie i działalności: „ wszystko co wówczas zrobiono dla dziecka osieroconego w dziale opieki nad tym dzieckiem, tego dokonało społeczeństwo bez żadnej pomocy władz państwowych”. Dzieci było bardzo dużo, były one bardzo często porzucane, stosowano m.in.KOŁOWRÓT. Wybuchła I wojna światowa (1918r.) - wówczas sytuacja dzieci jest najtragiczniejsza. Giną nie tylko żołnierze lecz również nie angażują się ludzie oraz rodzice.
Szenajch pisze odezwę w sprawie ratownictwa dzieci i nawołuje do obudzenia się społeczeństwa, by ratowało te dzieci. W 1915r. zawiązano Komitet Obywatelski dla realizacji ratownictwa dzieci. W ciągu roku samodzielnej egzystencji i tym samym zapewnił opiekę 10tyś. dorosłych i 4tyś. dzieci. W wyniku podjętych reorganizacji Komitet Obywatelski zlikwidowano i powołano Radę Główną Opiekuńczą, instytucję typu społeczno-filantropijnego, która w 1918r. dysponowała 1430 placówkami i obejmowała opieką 125tyś. dzieci. W 1918r. powstaje niezależne państwo polskie. Po zakończeniu wojny nadal ważne było ratowanie dzieci; angażują się w to Polacy i inni. Opieką obejmowano nie tylko sieroty, lecz również dzieci z deportacji. Państwo dawało pieniądze na opiekę nad dziećmi repatriantów ( ze względu na biedę ). Dziećmi osieroconymi na wojnie zajmowały się stowarzyszenia. Władze polskie nie mają programu opieki nad dzieckiem - chaotyczne postępowanie. Pojawiła się prośba, by państwo wzięło na siebie obowiązek opieki nad dziećmi.
W 1921r. uchwalono konstytucję, która gwarantowała wszystkim dzieciom prawo do opieki i wychowania oferowanej przez państwo. Jednak nie było podstaw do realizowania tego rodzaju opieki. Wówczas zdecydowano, że opieka nad dzieckiem będzie należała do zadań Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej. Z czasem utworzono tam departament opieki nad dziećmi i młodzieżą. W 1923r. ustalono ramową ustawę o opiece społecznej, która stanowiła podstawę organizacji w praktyce tej opieki. Ze względu na brak środków finansowych i związanych z tym kłótni skoncentrowano się na ...
( nie zajmowano się profilaktyką ); zapewnieniem opieki nad dzieckiem miały się zająć samorządy. Uznano, że najlepszą formą opieki jest prowadzenie zakładów opiekuńczych. W 1927r. obejmowały one 53tyś. dzieci. Prowadzone one były przez stowarzyszenia społeczne, religijne oraz państwo. Każdy ośrodek miał swój program, zatrudniał pracowników na podstawie różnych wymagań (nie było tam określonych warunków ). Ze względu na różnorodność wykształcenia poziom nauki był różny. Józef Czesław Babicki został powołany na radcę w dziale kształcenia personelu wychowawczego w Ministerstwie Opieki Społecznej, które mu powierzono. Zrobił pierwsze badania stanu przygotowania wychowawców do zawodu. Okazało się, że stan ten jest tragiczny, nikt nie miał przygotowania odpowiedniego do pracy w takich placówkach. Dlatego też opracował program specjalistycznego kształcenia wychowawców, organizował 3 m-ce kursy przygotowawcze do zawodu. W pewnym momencie Ministerstwo wymagało, aby każdy wychowawca przeszedł ten kurs. Ukazywało się czasopismo „ Wychowawca” ( m.in. artykuły metodyczne ). W 1929-35r. dopadł nas ogólnoświatowy kryzys ekonomiczny. Zaczęto wówczas krytykować opiekę zakładową ze względu na duże koszty. Zaczęto poszukiwać innych środków pomocy. Uznano wówczas, że tańszą formą „jest rodzina zastępcza, w której dostrzegano wiele walorów natury wychowawczej i uznano ją za najlepszy i powinna być ona upowszechniona ( ..... powstawanie rodzin zastępczych w Warszawie i w Łodzi ).
Załamanie opieki nastąpiło w czasie wybuchu II wojny światowej. Skupiono się na ratowaniu dzieci. Masowej zagładzie ulegały dzieci i dorośli. Dzieci odłączono od rodziców, dawano na wychowanie Niemkom. Po zakończeniu wojny dzieci powracające z Syberii, uchodźstwa, zsyłki wymagały opieki (przede wszystkim opiekowano się osieroconymi ). W 1945r. wykazano, że 22% stanowiły dzieci osierocone, wówczas szły z pomocą organizacje zagraniczne, powoływano prewentoria, sanatoria, kolonie, zakładano zakłady opiekuńcze (Domy Dziecka ). Po wojnie opieką dzieci osieroconych zajmowały się różne podmioty ( państwo, stowarzyszenia filantropijne, religijne ). Od 1948r. zdecydowano, że opiekę nad dziećmi przejmie państwo. W 1945r. zdecydowano, że dziecko do lat 3 będzie pod opieką Ministerstwa Oświaty ( zasadnicza zmiana w opiece nad dzieckiem ).
W związku z tym, że w 1947r. uchwalono Małą Konstytucję, która gwarantowała prawo dziecka do opieki. Tym samym państwo przejmowało na siebie odpowiedzialność opieki nad dzieckiem.