Myszeidos pieśni X

Wstęp w wydaniu BN

GATUNEK

1. poemat heroikomiczny

• Określenie jako nazwa gatunku pojawiło się w 1622r. w podtytule utworu Aleksanda Tassoniego Wiadro porwane

• W 1660 użyte zostało na gruncie francuskim, a następnie w innych językach europejskich

• Przymiotnik „heroikomiczny” w uproszczeniu wskazuje na komizm bohaterstwa → sprzeczność z poetyką klasyczną starożytności oraz poetyką klasyków nowożytnych

• Starożytny epos heroikomiczny był połączeniem cech epopei z komizmem, jest to swoista odmiana komizmu będąca wynikiem kontrastu pomiędzy tym, co wzniośle poważne a tym, co niepoważne

• Wyżej wskazany zabieg określa się mianem parodii → zastosowanie wysokiego stylu do opisania spraw błahych / zjawisko to widoczne jest również w muzyce i malarstwie

• Istotą parodii literackiej jest stylizacja (nie jest to jednak typowa stylizacja poważna ani typowa stylizacja pastiszu)

• Pastisz jest formą zbliżoną do parodii - ogranicza się do naśladowania ekspresji słownej charakterystycznej dla stylu naśladowanego dzieła lub pisarza; jest czymś w rodzaju zabawy poetyckiej

• Poemat heroikomiczny można nazwać antyepopeja

• Celem poematu heroikomicznego w XVII/XVIII wieku nie jest kompromitowanie eposu bohaterskiego w sensie stricte → parodiowanie epopei stanowiło pretekst do wyrażenia w sposób prowokacyjny aktualnych problemów

2. poemat heroikomiczny w literaturach europejskich

• Pierwowzór - Batrachomyomachia (Grecja V w. p.n.e., tradycja przypisuje utwór Homerowi) → ośmieszenie bogów z Olimpu, wpływający na przebieg walk między myszami a żabami

• Inne: Arachnomachia - wojna pająków; Geranomachia - wojna żółwi; Psaromachia - wojna szpaków

• Moscheae Facetus (...) - Teofil Folengi → boje much z mrówkami; Don Kichot Miguel Cervantes → parodia średniowiecznego błędnego rycerza i jego podbojów

• Dynamiczny rozwój gatunku przypada na XVII/XVIII wiek, a później zanika

• Wiadro porwane (Tassoniego)

• Bohaterami są ludzie

• W dwunastu pieśniach autor posługuje się oktawą

• Walka między dwoma miastami - Modeną i Bolonią z powodu porwanego wiadra przed Modeńczyków w Bolonii w czasie najazdu 1325

• Pokazanie obrazów z życia mieszczaństwa, arystokracji, plebsu

• Najbardziej znani twórcy gatunku: Scarron, Bolieau, Gresset, Wolter

MYSZEIDA

• Wyd. 1775 w Warszawie (Michał Gröll)

• Pierwsze takich rozmiarów dzieło Krasickiego; pierwsze wybitne dzieło polskiego oświecenia

• Popularne: wznawianie wydań; tłumaczenie na języki obce

• Prawdopodobnie istniała też inna wersja Myszeidy (badania Bernackiego) → sejm mysi stanowił zbyt oczywistą alegorię sytuacji Polski, dlatego Krasicki zdecydował się na zmianę (?)

• Dyskusję na temat alegoryczności i aluzyjności poematu rozpoczął F. K. Dmochowski

• Za wzór podaje Batrachomychomachię

• Wspomina o zmianach wprowadzonych do utworu przed oddaniem do druku

• Stanisław Kostka Potocki, Stanisław Gruszczyński, Władysław Chotowski: uważają, że większość postaci ma znaczenie alegoryczne i swoje odpowiedniki w Polsce Stanisława Augusta

• Koty = Rosjanie

• Szczury i myszy = polska magnateria i szlachta

• Walka kotów z myszami i szczurami = konfederacja barska

• Mruczysław = Repnin

• Gryzomir = Adam Krasiński

• Gryzander = Kazimierz Pułaski

• Jędza = Maria Teresa

• Popiel = Stanisław August

• Pojawiają się również inne koncepcje (nie alegoryczność, lecz wyłącznie aluzyjność; umniejszenie roli przenośni na rzecz charakteru moralno-refleksyjnego i filozoficznego czy dydaktycznego; aluzyjność o nastawieniu satyrycznym)

• Interpretacja utworu nie jest nigdy jednoznaczna

• Wieloznaczność wynika z tonu ironicznego i nagromadzenia sytuacji groteskowych

• Klucza do interpretacji należy szukać w nasyceniu poematu dygresjami (które są generalnie znamienne dla nowożytnego poematu heroikomicznego)

• Myszeida jest pełna poważnych myśli i refleksji na tle pozornie niefrasobliwego tonu dzieła

• Dmochowski nazywa dzieło „czystą igraszką” - jednak sam miał w tej kwestii pewne wątpliwości

• Igraszka - zdrobnienie od gra, zabawa, w znaczeniu beztroskiej, dlatego nie do końca pasuje do Myszeidy: umieszczenie sentencji; wprowadzenie poważnych strof dygresyjnych; obrazki satyryczne i gorzko-ironiczne aluzje do sytuacji politycznej Polski

• Krasicki w całej swojej twórczości rzadko przyjmował ton ostrego potępienia

• W Myszeidzie nadanie ludzkich cech zwierzętom jest bardzo konsekwentne, a w pewnych momentach podkreślone; jednocześnie pojawiają się też określenia nadające ludziom cechy zezwierzęcenia

• Akcja poematu toczy się w czasach bajecznych, ale w tym przypadku oznacza to li tylko pogardę dla ludzkiego świata

• Nie można Myszeidzie przypisywać jednoznacznie odniesienia do dworu Stanisława Augusta - aż taki nielojalny wobec niego by nie był ... → odniesienie dotyczy nie tyle króla, co środowiska polskiego (a nie bezpośredniego otoczenia króla)

• We wszystkich swoich poematach heroikomicznych (Myszeida, Monachomachia i Antymonachomachia) Krasicki posłużył się oktawą → oktawa była strofą najbardziej znanych poematów rycerskich → epos bohaterski Wojna chocimska Krasicki także napisał oktawą

• Myszeida jako parodia eposu rycerskiego posługuje się tą strofą

• W utworze następuje nawiązanie do Iliady

• Koty i szczury przyrównywane są do rycerzy, tak też zachowują się w walkach

• W Myszeidzie widać też parodię stylu barokowego - łańcuchowe porównania; wieloczłonowa anafora → Krasicki styl baroku uważał za produkt zepsutego smaku

• Widać też parodię stylu panegirycznego (do którego Krasicki odnosił się niemalże z obrzydzeniem) → napis na grobie Filusia, który zginął na polu bitwy

• W Myszeidzie liczne są przykłady parodiowania zjawisk spoza sfery literatury → opis nadciągających ku pomocy wojsk z innych krajów

• Krasicki sparodiował też urzędy i stosunki dworskie, kondukt żałobny i ceremonię pogrzebową (elementy groteski)

• Parodystyczne zabarwienie komiczne ma również metoda tworzenia imion czy nazwisk → tworzone na wzór imion staropolskich czy antycznych oraz barokowych i zdrobniałych i zapożyczonych

• Myszeida ma również charakter delikatnie satyryczny, a więc ironiczny

• Ironia widoczna jest w „rzekomej pochwale”, aspekcie emocjonalnym dzieła

• Ironia traktowana jako maniera o dwuznacznej semantyce - dosłownej i kontrastującej z nią intencjonalnej

• Krytyka sarmackiego historyzmu - Myszeida jest w jakimś stopniu pretekstem do żartowania z treści kronik

• Wykpienie „księg starożytnych”, które o takich bajkach jak Myszeida pisały na poważnie → oświeceniowa krytyka pojmowania historii

• Krasicki interesował się historią (dowodem jest Historia)

• Apostrofa do Kadłubka jest czymś w rodzaju komentarza odautorskiego względnie wskazówką interpretacyjną

UWAGI O TEKŚCIE

• Zapewne istniały dwa autografy Myszeidy - jeden odbity w drukarni, drugi podarowany królowi

• Za życia autora pojawiły się trzy edycje poematu: 1775, 1778, 1780 → kolejne wydania oparte na pierwodruku z 1775 z wprowadzanymi zmianami odnośnie niektórych słów i końcówek dopełniacza rzeczowników liczby mnogiej

• 
  
  Wątpliwości może budzić tytuł: Myszeidos pieśni X może nie pochodzić od Krasickiego, ale nie ma też pewności, że od Krasickiego pochodzi Myszeis → w każdym razie tytuł nieco niezwykły jak i cały poemat (przynajmniej w realiach początków oświecenia)

• Oktawa IX pieśni → Hymn do miłości ojczyzny

• Wiersz dedykacyjny do króla

• W wydaniu zamieszczono 24 ilustracje autorstwa Piotra Norblina

Nie wiadomo czy wiersze te były umieszczone w pierwszym autografie