WZORCE OSOBOWE ŚREDNIOWIECZA

WZORCE OSOBOWE ŚREDNIOWIECZA

Ideał świętego i ascety

Określał reguły życia pobożnego człowieka, który wyrzekając się dóbr doczesnej egzystencji, pokutš, ubóstwem i dobrymi uczynkami oraz ciągłą myślą o Bogu przygotowywał się na śmierć, która powadzić miała do wiecznego zbawienia w niebie. Egzystencja ziemska ascety naznaczona była ciągła pamięcią o śmierci (memento mori), a jego życie podporządkowane było właściwemu przygotowaniu się do godnego, chrześcijańskiego zgonu (ars moriendi - sztuka umierania). Opisywaniu żywotów świętych służyły utwory hagiograficzne składające się zwykle z takich samych części. Najpierw autor prosił siły wyższe o pomoc, czytelników o wyrozumiałość i wyjaśniał co skłoniło go do napisania dzieła. Później przedstawiał żywot świętego: cudownie zapowiedziane narodziny, cnotliwa młodość, lub czystości, ucieczka od bogactwa, nadprzyrodzone zdolności świętego, interwencje boskie w jego sprawie, jego asceza i umartwianie się. W końcu następuje śmierć męczeńska, której towarzyszš liczne cuda. Czasami dodawane jeszcze były cuda wokół relikwii.

Określał przymioty charakteryzujące doskonałego monarchę rządzącego państwem, a więc odwagę, waleczność, mądrość, wierność wobec Boga i religii chrześcijańskiej oraz sprawiedliwość i troskę o poddanych. W literaturze przykładem takiego władcy jest Bolesław Chrobry opisany przez Galla Anonima w Kronikach.

Był człowiekiem odważnym, bohaterskim, walecznym, kierującym się honorem. Wierny wobec przyjaciół i damy swego serca za najwyższe wartości uznawał służbę Bogu, królowi i ojczyźnie oraz świętą walkę w obronie chrześcijaństwa. Idealnych rycerzy wychwalano w pieśniach (chansons de geste) oraz w romansach rycerskich. Najbardziej wyrazistą realizacja ideału rycerza jest tytułowy bohater Pieśni o Rolandzie.

przyjmuje pogardę i cierpienie z pokorą

ucieka od sławy, rozgłosu

umartwia swoją duszę i ciało

Rozdał swój majątek i ruszył na wędrówkę po świecie. Cały czas spędzał na modlitwie, żebrał, inni ludzie go nie

obchodzili. Chodziło mu o całkowitą anonimowość. Chciał aby nikt go nie znał i mógł całkowicie poświęcić się

Bogu. Został uznany za świętego (Maryja zeszła z ołtarza i kazała klucznikowi wpuścić go do kościoła). Ponownie

wyrzekł się sławy i powrócił do rodzinnego miasta i zamieszkał na schodach własnego domu. Po jego śmierci

wszystkie dzwony w Rzymie zabiły.

W Asyżu założył zakon franciszkanów. Rozdał swój majątek. Wędrował po kraju wygłaszając kazania, które

nawoływały do miłości do bliźniego,

zawsze dotrzymywać słowa

dbać o honor i sławę

uwielbienie Boga i poświęcenie dla obrony wiary

zyskiwał władzę, stawał się godnym szacunku

propagował postawę wygodną kościołowi

kościół akceptował rycerzy, bowiem w nich upatrywał szerzenie chrześcijaństwa

WŁADCA DOSKONAŁY

troszczy się o kraj i o poddanych

dobry chrześcijanin (miłosierny)

sprawiedliwy i wyrozumiały

szybkość podejmowania trudnych decyzji

dobro ogółu przedkłada nad dobro własne

Przyczyny wykreowania takich wzorców osobowych

kościół zyskiwał władzę i wzbogacał się (bogaci ludzie chcąc zostać ascetami często oddawali swój majątek kościołowi)

życie doczesne jest chwilowym, krótkim etapem życia ducha

upokorzenie szło w parze ze zbawieniem

Krzyż i miecz były symbolami ideałów średniowiecznego człowieka. Wytyczne dla życia duchowego i materialnego człowieka tworzyły dwór i kościół. Tu zrodziły się ideały etyczne: rycerza i świętego.

Teocentryczny system średniowiecza stworzył ideę o wyższości dóbr duchowych nad materialnymi. Ideę tą wyrażała sztuka i literatura średniowiecza. Propagowała określony ideał etyczny, wyrzeczenie się wartości doczesnych. Człowiek miał dążyć do zbawienia - nadrzędnego celu życia. Drogą do tego była asceza. Częste motywy w literaturze średniowiecznej związane z tym ideałem etycznym - myśl o śmierci, marność nad marnościami i wszystko marność.

Pod koniec XI, w XII i XIII w. pojawia się w literaturze religijnej pesymizm. Przejawy: naturalistyczne obrazy śmierci i agonii, katastroficzne obrazy śmierci, końca świata, sądu ostatecznego. Powstał wtedy hymn Tomasza z Coleno „Dies Irae”. Obok pesymizmu nurt refleksji na temat dobrej śmierci chrześcijanina. Teologowie opracowują zasady dobrego umierania. Popularne stają się w literaturze religijnej: żywotopisarstwo, hagiografia. Przedstawiają one ideał epoki - ideał ascety. Literatura hagiograficzna idealizuje życie świętych i ascetów. Najsłynniejsze legendy o świętych - „Złota kronika” biografia własna Varaigne. Legenda z łac. to opowieść godna czytania. Wśród ascetów średniowiecznych wyróżnia się święty Aleksy. Autentycznie żył w IV w., jego legenda zaczyna się w IX w. W IX w. zaczynają powstawać w Europie różne utwory hagiograficzne o nim. Wielka popularność tego tematu. Polska wersja „Legendy o świętym Aleksym” pochodzi z XV w.. Święty ukazany jest jako jedyny syn księcia Rzymu. W wieku 24 lat poślubia cesarską córkę. Dokonuje wyboru - odrzuca ziemskie przyjemności, rozkosze. W Bogu odnajduje sens życia. Oddaje żonie pierścień i dziedzictwo. Następnego dnia wyjeżdża ze złotem i srebrem, które rozdaje ubogim. Staje się żebrakiem, leży pod kościołem, tam z ołtarza schodzi obraz i mówi klucznikowi by wpuścił Aleksego do kościoła bo jest zimno. Klucznik rozgłasza cud i Aleksy staje się sławny, ucieka do rodzinnego miasta. Przez 16 lat leży pod schodami, gdzie spadają na niego pomyje. Potem opisuje w liście swoje dzieje i umiera - dzwony same biją w kościołach, ludzie są uzdrawiani dzięki cudownej mocy ciała. Nikt nie mógł wyjąć listu z jego ręki prócz żony. Ludzie dowiedzieli się o męczeństwie świętego Aleksego.

W legendach podkreślano cnoty świętych praktykowane przez nich w życiu heroicznym. Nieprawdopodobne umartwienia np. Aleksy 16 lat pod schodami ojca.

Święci - najdoskonalszy ideał, wzorzec do naśladowania. Kronika Wielkopolska daje przykład władcy ascety - Przemysława (nie myje się, zakłada włosienicę). Model umartwiania ciała obcy był ascezie franciszkańskiej. Święty Franciszek sprzeciwiał się skrajnym praktykom wobec „brata ciała”. Ideał ascezy franciszkańskiej „Kwiatki świętego Franciszka” - zbiór legend o nim. Adaptacja łacińskiego tekstu sporządzona w XIV w. przez włoskiego mnicha. Franciszkanizm stworzył nowy typ ascezy - pogodnej, prostej wiary. Istotą była wszechogarniająca miłość poddana nakazom ewangelicznym: miłosierdzia i ubóstwa. Franciszek na nowo odczytał Ewangelię, gdy kościół odszedł od istoty - nie był ubogi. Asceza dla niego - radość w przeżywaniu Boga, w każdym stworzeniu odnajduje Boga. Odrzucał upokarzanie ciała.