NORMA JĘZYKOWA - zbiór elementów, które są w pewnym okresie uznane przez jakąś społeczność za wzorcowe, poprawne albo co najmniej dopuszczalne.
- norma spontaniczna - umiejętność wyboru takich środków językowych, które są przyjęte w danej grupie, jako charakterystyczne dla niej i konstytuujące odmianę języka, której ta grupa używa
- norma naturalna / realna - intuicyjne naśladowanie określonych sposobów mówienia; kształtuje się spontanicznie w toku długotrwałego używania określonych środków językowych
- norma skodyfikowana - jest kształtowana z udziałem refleksji językowej i świadomego odwoływania się do tradycji oraz znajomości systemu językowego; jest to norma ujęta w opisy, przypisy i wzory.
Podział norm ze względu na poziom uczestnictwa w języku:
Halina Kurkowska:
- norma potoczno - użytkowa - uczestnictwo minimalne,
- norma polszczyzny publiczne - dla uczestnictwa typu średniego,
- norma wzorcowa - na najwyższym poziomie uczestnictwa
Norma wzorcowa:
- elementy języka i wypowiedzi, które są używane świadomie, z poczucie ich wartości semantycznej
i stylistycznej, a pozostają w zgodzie z tradycją językową, regułami gramatycznymi i semantycznymi polszczyzny oraz tendencjami rozwojowymi, które można w niej obserwować,
- przy ocenie faktów językowych ocenia się kryterium autorytetu kulturowego,
Norma użytkowa:
- obejmuje zbiór wyrazów, ich form i połączeń, używanych w kontaktach swobodnych, nieoficjalnych,
- pod uwagę bierze się użyteczność i sprawność językową, w mniejszym stopniu zgodność z tradycją lub systemem językowym
- jest zróżnicowana ze względu na zasięg i jakość używanych środków językowych
Norma profesjonalna - obejmuje elementy języka prymarnie pisanego, używane w kontaktach sformalizowanych, które są aprobowane w danym środowisku, ale pozostają poniżej normy wzorcowej.
Norma potoczna regionalna - obejmuje regionalizmy, które są traktowane jako pozostające poniżej normy wzorcowej.
Norma potoczna - stanowi trzon normy użytkowej. Zachodzi w aktach komunikacji między uczestnikami dobrze się znającymi.
Wydzielenie poziomu normy użytkowej nie zakłada, że wszelkie elementy występujące w tekstach współczesnych są aprobowane jako normatywne. Wyróżnianie poziomu normatywnego zakłada istnienie form poniżej tego poziomu, a więc elementów nienormatywnych.
Norma jest dynamiczna, gdyż język ciągle się zmienia, zarówno w wyniki tendencji wewnętrznych, jak i wskutek ewolucji przyzwyczajeń językowych jego użytkowników i zmian w rzeczywistości zewnętrznej. Szybciej zmienia się norma użytkowa, zwłaszcza potoczna.
Warianty w normie - warianty językowe - środki oboczne, równoległe, pełniące tę samą funkcję.
- wariantywność wewnątrzpoziomowa - gdy warianty istnieją w obrębie jednego poziomu normy
- wariantywność międzypoziomowa - jeden z wariantów występuje w normie wzorcowej, drugi w użytkowej.
Podział elementów wariantywnych ze względu na ich stosunek do siebie:
- wariancja alternatywna - obejmuje warianty równoległe / alternatywne, mające oparcie w dwóch modelach systemu, równouprawnione w normie. Wybór jednego z wariantów zależy od użytkownika języka.
- wariancja recesywna - gdy jeden z elementów obocznych jest przestarzały, ma ograniczony zakres użycia,
- wariancja ekspresywna / innowacyjna - gdy do normy językowej wchodzą z uzusu elementy nowe