Marta Pracz
Grupa 6
Stopa końsko-szpotawa
Jest to najczęstsza wada stopy. Zniekształcone są stawy: skokowy górny, skokowy dolny i śródstopno-stępowe. Wyróżniamy dwie postacie tego zniekształcenia:
- postać porażenną,
- postać wrodzoną.
Postać porażenną spotyka się rzadko, a zniekształcenie stopy podobne jest do deformacji spostrzeganej w postaci wrodzonej. Oprócz tego występują charakterystyczne zmiany w mięśniach, skórze, paznokciach itp. Postać wrodzona łączy w sobie końskie ustawienie, szpotawe ustawienie i wydrążenie stopy. W przypadkach ciężkich dochodzi również do deformacji stawów stępu, skokowo-stępowych i śródstopno-paliczkowych. Wszystko to sprawia, że:
- wewnętrzny brzeg stopy jest uniesiony i skrócony, a jej naturalne wysklepienie zwiększone,
- łuk podłużny jest większy,
- zewnętrzny brzeg stopy staje się wypukły i jeśli dziecko chodzi, to na tej części stopy spoczywa ciężar ciała,
- skóra w okolicy zewnętrznego brzegu stopy grubieje i dochodzi do wykształcenia się nieprawidłowych torebek stawowych,
- pięta jest mała i nie rozwija się w miarę wzrostu dziecka, - w przypadku zniekształcenia obustronnego chód jest niezgrabny i kaczkowaty,
- następuje znaczne ograniczenie ruchów stopy.
Zmiany patologiczne dotyczą kości, więzadeł i mięśni. W obrębie kości dochodzi do przemieszczenia kości skokowej ku przodowi tak, że zostaje zwichnięta ze swojego położenia.
Główka i szyjka kości skokowej kierują się ku dołowi i do przodu. Dodatkowo szyjka wydłuża się. Przód jej ulega poszerzeniu. W tej sytuacji nastawienie kości skokowej sprawia trudności, gdyż jest ona za szeroka, aby można ją było wstawić w widełki stawu skokowego. Kość piętowa jest uniesiona, przechylona do wewnątrz i skręcona dośrodkowo wzdłuż pionowej osi. Kości stępu są przesunięte ku górze i do środka. W niektórych przypadkach stwierdza się brak kości łódkowatej. Kość piszczelowa może być skręcona do środka tak, że kostka boczna przesuwa się do przodu. W obrębie więzadeł przykurczone są:
- powięź podeszwowa oraz więzadła podeszwy stopy,
- więzadła strony wewnętrznej, szczególnie "resorowe",
- tylne i wewnętrzne więzadła stawu skokowego.
Rozciągnięciu ulegają więzadła grzbietowej i bocznej powierzchni stopy. W obrębie mięśni przykurczone są:
- ścięgno Achillesa,
- mięśnie przedniej grupy piszczeli,
- mięsień piszczelowy tylny.
Rozciągnięte są mięśnie strzałkowe, natomiast mięśnie łydki ulegają zanikowi.
Stosowane zabiegi
Stosowane zabiegi mają na celu skorygowanie zniekształcenia, jednak schemat postępowania uzależniony jest od wieku dziecka, a tym samym od okresu nie leczonej deformacji.
Pacjentów dzieli się na trzy grupy wiekowe:
- grupa pierwsza - niemowlęta i dzieci do 2 miesiąca życia,
- grupa druga - dzieci w wieku od 2 miesięcy do 2 lat,
- grupa trzecia - dzieci w wieku powyżej 2 lat.
U niemowląt możliwa jest korekcja ręczna bez znieczulenia. Może być ona wykonywana zarówno w trakcie masażu, jak i w trakcie ćwiczeń. Ze względu na małą stopę u niemowląt można prowadzić jednocześnie korekcję wszystkich deformacji. W praktyce jedni wolą korygować każdą deformację osobno, inni natomiast pozostawiają zniekształcenie zgięcia podeszwowego, dopóki nie usuną szpotawości i wydrążenia. Po wykonaniu rękoczynów stopę unieruchamia się w ustawieniu korekcyjnym. Unieruchomienie za pomocą przylepca polega na założeniu dwóch pasów. Jeden pas przylepca prowadzi się od wewnętrznego kłykcia kości piszczelowej pod piętę i do góry po zewnętrznej powierzchni podudzia celem ustawienia pięty w pozycji koślawej. Drugi pas przylepca prowadzimy od miejsca poniżej kostki zewnętrznej w poprzek grzbietu stopy i pod duży palec, ustawiając stopę w pozycji koślawej. Jeżeli ten sposób unieruchomienia nie przynosi rezultatu w ciągu 2 miesięcy, należy zmienić rodzaj usztywnienia.
Gdy dziecko ukończyło drugi miesiąc życia, a nie przekroczyło drugiego roku, konieczne jest wykonanie rękoczynów siłowych w znieczuleniu. Po tym zabiegu stopę unieruchamia się w szynie lub w opatrunku gipsowym (należy go zmieniać co 2 - 3 tygodnie).
U dzieci powyżej drugiego roku życia jedynym sposobem usunięcia zniekształcenia jest zabieg chirurgiczny (przecięcie przykurczonych elementów stopy i ewentualnie osteotomia na kościach stępu, jeżeli dziecko przekroczyło 8. rok życia).
Fizykoterapia
Jeżeli lekarz prowadzący zadecyduje, można stosować: promieniowanie podczerwone, elektrostymulację prądem Traberta, helioterapię, parafinoterapię, masaże wirowe i kąpiele solankowe.
Masaż
Masaż dla pierwszej grupy składa się z czterech faz.
W fazie pierwszej stosujemy łagodny masaż stopy, stawu skokowego i podudzia.
W fazie drugiej wykonujemy głaskania i powolne, lecz głębokie rozcierania podeszwowej strony stopy, wewnętrznej strony stopy, mięśni przedniej grupy piszczeli, mięśnia piszczelowego tylnego i ścięgna Achillesa. W fazie trzeciej wykonujemy korekcję zniekształcenia.
W fazie czwartej wykonujemy głaskania, energiczne rozcierania i ugniatanie poprzeczne grzbietowej i bocznej powierzchni stopy, mięśni strzałkowych i mięśni łydki.
U dzieci, które ukończyły 2 miesiące, a nie przekroczyły dwóch lat życia, w czasie założonego usztywnienia postępujemy jak w analogicznym okresie każdego innego zniekształcenia stopy.
Po zdjęciu opatrunku usztywniającego kilka pierwszych zabiegów poświęcimy na odżywienie, natłuszczenie i uelastycznienie skóry po długotrwałym opatrunku gipsowym. W kolejnych zabiegach postępujemy podobne jak w masażu u dzieci do drugiego miesiąca życia. Pomijamy jednak fazę trzecią (korekcja zniekształcenia).
U dzieci, które ukończyły dwa lata, po zdjęciu opatrunku gipsowego postępujemy podobnie jak po złamaniach, uwzględniając w zależności od potrzeb:
- odżywienie i uelastycznienie skóry (można stosować środki natłuszczające i odżywcze),
- zmiękczenie blizny i zlikwidowanie zrostów,
- uelastycznienie torebek stawowych,
- "rozruszanie stawów",
- zwiększenie masy i siły mięśniowej (szczególnie mięśni łydki).
Kinezyterapia
U pacjentów we wczesnym okresie choroby kinezyterapia polega na wykonywaniu kilka razy dziennie opisanej redresji biernej (korekcji), po której zakłada się usztywnienie (specjalne bandażowanie, przylepce, szyna) w celu utrzymania efektów korekcji.
U pacjentów w unieruchomieniu po zabiegach chirurgicznych stosuje się: - ćwiczenia oddechowe,
- ćwiczenia czynne z oporem zdrowej kończyny dolnej,
- obciążanie stopy (za zgodą chirurga, nie wcześniej niż cztery tygodnie po zabiegu),
- ćwiczenia ogólnie usprawniające kończyny dolnej.
Po zdjęciu unieruchomienia wykonujemy:
- ćwiczenia bierne i czynne stopy,
- ćwiczenia czynne wolne z dawkowanym oporem ruchów odwodzenia i nawracania stopy (pięta stabilizowana),
- naukę chodzenia w obuwiu ortopedycznym.
Uwaga!
Po ćwiczeniach należy zakładać łuskę stabilizującą.
Istnieje konieczność prowadzenia ćwiczeń usprawniających przez kilka miesięcy.
Stopa wydrążona
W tym zniekształceniu dochodzi do pogłębienia się łuku podłużnego. Zazwyczaj zniekształceniu towarzyszą szponowate palce. W większości przypadków jest to zniekształcenie nabyte. Może występować pojedynczo lub też łączyć się z innymi postaciami, przeważnie ze stopą końsko - szpotawą oraz stopą piętową.
Do głównych przyczyn postaci nabytej tego zniekształcenia zaliczamy: - porażenie lub osłabienie mięśni międzykostnych i glistowatych (idiopatyczna stopa szponowata),
- porażenie mięśnia zginacza długiego palców powodujące silne zgięcie grzbietowe stopy (głowa kości piętowej kieruje się ku górze, przez co kości stępu ulegają kątowemu ustawieniu),
- zbyt ciasne buty czy skarpetki,
- współistnienie innego zniekształcenia.
W zależności od przyczyny przebieg i kolejność zmian jest inna, jednak w konsekwencji dochodzi do przykurczenia rozcięgna podeszwowego. W przypadkach lżejszych stosuje się masaż i korekcję ustawienia, zarówno za pomocą odpowiednich rękoczynów, jak również wkładek ortopedycznych i specjalnego obuwia. Przypadki cięższe wymagają leczenia operacyjnego.
Stosowane zabiegi
Celem zabiegów stosowanych we wczesnym stadium jest korekcja zniekształcenia, stymulacja za pomocą prądów faradycznych i reedukacja wewnętrznych mięśni stopy. W leczeniu pooperacyjnym stosuje się rozciąganie, ruchy czynne i naukę chodzenia.
Fizykoterapia
We wczesnym stadium można stosować zabiegi rozgrzewające (ułatwiające ręczną korekcję), rozluźniające oraz prądy faradyczne.
Masaż
Postępowanie we wczesnym stadium obejmuje trzy fazy.
W fazie pierwszej wykonujemy ogólny masaż stopy (ze szczególnym uwzględnieniem opracowania palców), stawu skokowego i podudzia z zastosowaniem głaskań i rozcierań.
W fazie drugiej koncentrujemy się na maksymalnym rozluźnieniu rozcięgna podeszwowego, stosując różne sposoby rozcierania.
W fazie trzeciej wykonujemy rozciąganie przykurczonych elementów stopy i palców. Jedna ręka stabilizuje stopę, a druga wykonuje korekcję deformacji w trakcji.
W przypadkach po operacji, w okresie unieruchomienia stosujemy masaż kończyny zdrowej (wpływ konsensualny) oraz odsłoniętych części kończyny unieruchomionej w celu poprawy krążenia i odżywienia tkanek. Po zdjęciu opatrunku gipsowego masaż wykonujemy w celu:
- odżywienia i uelastycznienia skóry (można stosować środki natłuszczające i odżywcze),
- zmiękczenia blizny i likwidowania zrostów,
- "rozruszania" stawów.
Jeżeli zachodzi konieczność, stosujemy rozciąganie stopy.
Kinezyterapia
W kinezyterapii stosuje się:
- ćwiczenia reedukacyjne wewnętrznych mięśni stopy,
- ćwiczenia ogólnie usprawniające kończynę,
- naukę chodzenia w obuwiu ortopedycznym,
- ćwiczenia rozciągające stopę.
4