Ukraina

Drugi pod względem wielkości kraj w Europie (46 mln mieszkańców).

92' Krawczuk Mała Konstytucja, wzorowana na polskiej, silna pozycja prezydenta - projekt upadł.

94' Kuczma kolejny projekt - upadł

96' kolejny. Opozycja zgłosiła 2000 poprawek do 161 artykułów, postraszono ich referendum, no i zmiękli - 28.06.1996 pierwsza konstytucja. Jest to akt obszerny, zawarty w 15 rozdziałach, wyraża szereg zasad naczelnych, takich jak suwerenność ludu i państwa, niepodległość, zasady republikańskie, szeroki katalog praw i wolności, pluralizm polityczny, parlamentarny system rządów.

8.12.2004 - po tej zmianie Ukraina jest republiką o parlamentarnym systemie rządów.

Wyrażona wprost zasada podziału władzy przyjmuje, iż władzę ustawodawczą sprawuje 1-izbowy parlament - Rada Najwyższa, wykonawczą - Prezydent i Gabinet Ministrów, sądowniczą - sądy powszechne i konstytucyjne.

Rada Najwyższa

450 deputowanych ludowych w wyborach powszechnych na 5-letnią kadencję (wcześniej 4). Kadencja rozpoczyna się w dniu zebrania się na pierwsze posiedzenie, a kończy w dniu otwarcia posiedzenia RN nowej kadencji. Konstytucja dopuszcza możliwość przedłużenia kadencji RN w czasie:

• Stanu wyjątkowego

• Stanu wojennego

Przedłuża się ją wtedy do dnia pierwszego posiedzenia pierwszej sesji RN wybranej po uchyleniu stanu nadzwyczajnego.

RN działa w systemie sesyjnym:

- s. zwyczajne: pierwszy wtorek lutego i pierwszy wtorek września każdego roku.

- s. nadzwyczajne: zwołuje przewodniczący RN na wniosek 1/3 deputowanych lub prezydenta

Sesje składają się z posiedzeń plenarnych i posiedzeń komisji stałych oraz tymczasowych. W normalnych okolicznościach sesja trwa 4 tygodnie (1. i 3. tydzień przeznaczone są na posiedzenia plenarne RN, 2. na posiedzenia komisji, a 4. na kontakt deputowanych z wyborcami)

Wybory - powszechne, równe, bezpośrednie, w głosowaniu tajnym.

Czynne prawo wyborcze przysługuje obywatelom, którzy ukończyli 18 lat i nie zostali pozbawienie tego prawa prawomocnym orzeczeniem sądu.

Bierne prawo wyborcze przysługuje obywatelom, którzy ukończyli 21 lat, mają prawo do głosowania, zamieszkują nieprzerwanie na Ukrainie 5 ostatnich lat i nie byli skazani za popełnienie przestępstwa umyślnego.

Wybory zwyczajowo odbywają się w ostatnią niedzielę marca w 5-tym roku kadencji RN.

Ordynacja - mieszana (system większościowo - proporcjonalny). 225 deputowanych ludowych wybieranych jest w 1-mandatowych okręgach wyborczych tworzonych przez centralną komisję wyborczą na podstawie wyniku ilorazu ogólnej liczby wyborców przez liczbę 225.

225 kolejnych wybieranych jest w wielomandatowych okręgach wyborczych przy zastosowaniu systemu proporcjonalnego. W rozdziale mandatów uczestniczą listy, które przekroczyły 4% próg wyborczy.

Prawo zgłaszania kandydatów uzależnione jest od wyboru metody stosowanej w celu ustalenia wyników wyborów.

W 1-mandatowych przysługuje:

• Organizacjom politycznym

• Blokom wyborczym

• Wyborcom (zgłoszenie listy wymaga uzyskania poparcia 200.000 obywateli)

Wyniki ustalają okręgowe komisje wyborcze.

W wielomandatowych przysługuje:

• Organizacjom politycznym

• Blokom wyborczym

Wyniki ustala centralna komisja wyborcza.

Mandat deputowanego ludowego ma charakter wolny. Rozpoczyna się z przysięgą przed RN i trwa, co do zasady, do końca kadencji. Może jednak wygasnąć wcześniej w przypadku:

• Rezygnacji

• Uprawomocnienia się wyroku skazującego

• Uznania za ubezwłasnowolnionego lub zaginionego

• Utraty obywatelstwa

• Wyjazdu zagranicznego związanego ze stałym pobytem

• Śmierci

Mandat wygasa również w przypadku złamania zasady niepołączalności, gdyż deputowany ludowy nie może łączyć swojej funkcji z:

• Członkostwem w gabinecie ministrów

• Pracą w organie śledczym, prokuratorskim, sądowym

• Wykonywaniem działalności adwokackiej

Deputowany ludowy może również utracić mandat w wyniku otrzymywania od rządów innych państw oraz zagranicznych i krajowych instytucji upominków i wynagrodzeń, z wyjątkiem działalności edukacyjnej i naukowej.

Konstytucja gwarantuje nietykalność oraz immunitet. Formalny działa od złożenia przysięgi aż do wygaśnięcia mandatu. Deputowany nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani zatrzymany, aresztowany bez zgody parlamentu. Pozbawienie immunitetu formalnego następuje na wniosek prokuratora generalnego po uprzednim rozpatrzeniu wniosku przez komisję parlamentarną większością konstytucyjnego składu RN (głosowanie imienne, decyzja ostateczna). Materialny - nabywają po złożeniu przysięgi, nie ma granicy końcowej, chroni przed wynikami głosowań i działalności parlamentarnej za wyjątkiem obrazy lub oszczerstwa. RN jako obraz kolegialny ma strukturę wewnętrzną (przewodniczący RN, 1szy zastępca, komisje stałe).

RN może powoływać tymczasowe komisje specjalne, które przygotowują projekt ustawy + inne zadania zlecone. W ramach RN funkcjonują grupy - frakcje, które tworzy nie mniej niż 14 deputowanych ludowych.

Zmiana konstytucji - prawo inicjatywy posiada 1/3 deputowanych i prezydent. Konstytucja wprowadza 2-stopniowy proces zmiany na 2 sesjach RN. W przypadku zmian rozdziałów 1. 3. 13. - obligatoryjne jest zarządzenie referendum ogólnokrajowego.

RN uchwala ustawy, konstytucja wylicza 36 kategorii spraw, które wymagają uchwalenie ustawy.

Prawo inicjatywy ustawodawczej posiadają deputowani ludowi, prezydent, gabinet ministrów, (+ wcześniej również Narodowy Bank Ukrainy). Przeprowadzane są 3 czytania, a uchwaloną ustawę podpisuje przewodniczący RN i przesyła ją prezydentowi, który to ma 15 dni na podpisanie albo zgłoszenie veta. W przypadku veta wraca to do RN i deputowani ludowi mogą odrzucić większością 2/3 głosów konstytucyjnego składu. Następnie prezydent ma 10 dni na podpisanie ustawy.

Funkcją kreacyjną RN jest odgrywanie zasadniczej roli w procesie kształtowania składu gabinetu ministrów, Narodowego Banku Ukrainy, Krajowej Rady do Spraw Radiofonii i Tv , centralnej komisji wyborczej, komitetu antymonopolowego, funduszu majątku państwowego. RN powołuje także członków Sądu Konstytucyjnego, SN, sędziów sądów powszechnych, etc.

Funkcją kontrolną natomiast jest pociąganie do odpowiedzialności członków gabinetu ministrów, udzielanie wotum zaufania i nieufności, absolutorium.

Prezydent

Wybierany jest na 5-letnią kadencję. Bierne prawo wyborcze posiada 35 letni obywatel Ukrainy, posiadający czynne prawo wyborcze, zamieszkujący kraj nieprzerwanie przez 10 lat, znający język państwowy (+ zebranie 1 mln podpisów). Wybory zarządza się na ostatnią niedzielę października w 5-tym roku kadencji albo 90 dni przy wygaśnięciu.

Prezydent posiada immunitet i nietykalność, wydaje rozporządzenia i dekrety, może rozwiązać RN w wypadku:

• W ciągu miesiąca od pierwszego posiedzenia nie wyłoniono większości parlamentarnej

• 60 dni od dymisji rządu nie wyłoniono nowego składu

• Nie zbierze się na posiedzenie w ciągu 30 dni od pierwszej sesji zwykłej

Prezydent może być usunięty z urzędu w drodze impeachmentu, jeśli dopuści się zdrady stanu lub innego przestępstwa, jeżeli za wnioskiem opowie się większość konstytucyjnego składu.

Gabinet Ministrów

Najwyższy organ władzy wykonawczej. Po zmianie konstytucji już nie może dymisjonować prezydenta, tylko RN. Nadal jednak posiada prawo składania propozycji kandydatów na ministra obrony narodowej, szefa służb bezpieczeństwa, etc.

30 dni od 1-szego posiedzenia nowo wybranego parlamentu ma zostać stworzona większość odpowiedzialna za utworzenie rządu. Członkowie gabinetu ministrów są mianowani przez RN na wniosek premiera, który wybierany jest przez RN. Prezydent przedstawia kandydaturę na wniosek koalicji frakcji lub grup deputowanych ludowych.

Do kompetencji należy:

• Realizacja polityki wewnętrznej i zagranicznej

• Opracowanie i realizacja programu ogólnopaństwowego

• Wykonywanie budżetu i polityki finansowej

• Zarządzanie majątkiem i mieniem Skarbu Państwa

• Realizacja i organizacja współpracy zagranicznej

• Inne

Władza sądownicza

Obejmuje sądy powszechne i Sąd Konstytucyjny.

SK składa się z 18 sędziów, wybieranych po 6 przez prezydenta, RN, Zjazd Sędziów Ukrainy. Kadencja wynosi 10 lat bez możliwości ponownego wyboru. Sędzia może zostać obywatel, który ukończył 40 lat, posiada wyższe wykształcenie prawnicze, min. 10-letni staż pracy w zawodzie, włada językiem państwowym i mieszka nieprzerwanie 5 lat na Ukranie.

Do funkcji SK należy:

• Orzekanie o konstytucyjności ustaw i innych aktów prawa wydanych przez prezydenta, RN, gabinet ministrów oraz RN Autonomicznej Republiki Krymu

• Ustalanie powszechnie obowiązującej wykładni konstytucji i ustaw

SK działa tylko na wniosek, legitymację posiadają: prezydent, min. 45 deputowanych ludowych, SN, pełnomocnik RN ds. praw człowieka, RN ARK. Orzeczenia SK są ostateczne i mają moc powszechnie obowiązującą.

Sądy powszechne rozpatrują sprawy karne, cywilne, rodzinne, administracyjne, tworzone są struktury terytorialne, specjalizacyjne. Na Ukrainie są też sądy szczególne, które rozpoznają sprawy gospodarcze, własnościowe, finansowe, pomiędzy podmiotami prowadzącymi działalność gospodarczą.

Współczesne Ustroje Państwowe, wykład 8.05.2008

---