Metodologia nauk społecznych

SOCJOLOGIA KRYTYCZNA

Główne założenia metodologiczne

• wywodzi się z tradycji marskistowskiej

• rozwijała się w XX wieku w Europie i USA

• przedstawiciele: Charles Wright Mills; M.Horkheimer; J.Habermas;(szkoła frankfurcka)

Zadania socjologa:

-socjolog powinien więc stale utrzymywać krytyczny stosunek go istniejącego społeczeństwa, powinien odmawiać uznania ustabilizowanych struktur społecznych, instytucji i kultury itp.

- socjolog powinien poddawać bezkompromisowej krytyce społeczne, ekonomiczne i polityczne procesy zachodzące w społeczeństwie, w którym żyje;

- socjologia krytyczna ma za zadanie dotarcie do korzeni rzeczy (podpowierzchniowych zjawisk) i odsłoniecie ich; musi raczej kwestionować społeczeństwo samo w sobie niż akceptować je jako coś raz na zawsze danego;

-socjologowie krytyczni szczególnie koncentrują swoją uwagę na badaniu nierówności społecznych i niesprawiedliwości, położenie mniejszości społecznych czy też problem marginalizacji i nędzy;

-socjologowie powinni też patrzeć na społeczeństwo jako na wyodrębnioną całość, składającą się ze wzajemnie powiązanych części

-powinni też zwracać uwagę na aspekt histotyczny społeczeństw - czyli na miejsce danego społeczeństwa w dziejach (analiza mechanizmów przemian; analiza czynników dynamizujących społeczeństwo)

- badacz należy do społeczeństwa, w którym żyje, i nie powinien o tym zapominać. Nie jest jednak wyłącznie „zwyczajnym członkiem społeczeństwa”, ponieważ ma większą niż inni wiedzę o społeczeństwie. Dlatego też ma większą możliwość formułowania rad i zaleceń;

Szkoła Frankfurcka

• pierwsze pokolenie przedstawicieli teorii krytycznej zwane jest szkołą frankfurcką

• data powstania -1923 - utworzenie frankfurckiego Instytutu Badań Społecznych (program uwonienia ludzi od przemocy, jaką zrodził faszyzm, jak również od innych problemów związanych z ekspancją państwa, rozprzestrzenianiem się biurokracji).

• przedstawiciele Horkheimer i Adorno (wykorzystanie elementów Marksowskich i Weberowskich)

Jurgen Habermas (1929)

• współczesny przedstawiciel teorii krytycznej

• teoretyk niemiecki; wyznacza socjologii nowe zadania rozwijając swoją koncepcję socjologii krytycznej;

• autor teorii działania komunikacyjnego, przywiązuje szczególną rolę do badania zjawisk komunikacyjnych; (osobiste doświadczenia przyczyniają się do zainteresowań badawczych)

• zasadniczym spowiem społeczeństwa - działania o charakterze komunikacyjnym, czyli takie, które nakierowane są na uzyskanie porozumienia;

• celem nauk społecznych jest rozpoznawanie ukrytych, ale realnie istniejących form zniewolenia społecznego i przymusu, które badacz społeczny powinien ujawniać. Ich identyfikacja ma na celu umożliwienie obywatelom (członkom społeczeństwa) wyzwolenie się spod ich wpływu, czyli emancypację. Nauka społeczna przekłada się więc na cele praktyczne, zaś badacz świadomie staje po stronie krzywdzonych.

• cel teorii krytycznej - „musi ona ujawniać warunki zakłócające komunikację i powstrzymujące realizację idealnej sytuacji rozmowy”.

Michel Foucault (1926-1984)

- francuski poststrukturalista

- reprezentuje podejście krytyczne, ale też przyczynia się do rozwoju postmodernizmu;

• Foucault proponował demaskowanie ukrytych stosunków władzy tkwiących w języku za pomocą tzw. archeologii słowa,

• język jest nasycony przemocą; trzeba ją więc demaskować;

• angażował się społecznnie i politycznie - z tym, że w odróżnieniu od dwóch poprzednich autorów, nie dał jakieś gotowej recepty na problemy, które dostrzegał w przestrzeni dyskursywnej danego społeczeństwa, stąd jego teoria krytyczna ma nieco inny wydźwięk.

• krytycyzm Foucaulta nie proponuje żadnych kryteriów oceny, nie przedstawia moralnego ideału, nie proponuje wizji idealnego społeczeństwa. Dlatego też status jego teorii krytycznej jest dość problematyczny. Nie oferuje on bowiem żadnego pozytywnego rozwiązania, jakiejkolwiek alternatywnej koncepcji, nie pokazuje w imię czego, w imię jakich rozwiązań, jakich wartości należałoby dokonać zmiany aktualnej sytuacji” (Kapusta, 2004 s. 161).

Krytyczna analiza dyskursu (CDA) - Teun van Dijk (główne założenia; problemy teoretyczno-metodologiczne)