JOHANN GOTTFRIED HERDER - Winckelmann o sztuce greckiej i egipskiej

(napisane w 1768r, nie wydane za życia pisarza)

J.G Herder: 1744 - 1803

• Winckelmann oceniał Egipcjan przez pryzmat Greków („Egipcjanie nigdy nie osiągnęli wyżyn Greków”)

• Herder twierdzi, że należy wejść między Egipcjan, poznać ich sposób myślenia i pojęcie ideału

• dla Winckelmanna Egipcjanie to tylko nie-Grecy

• pytanie postawione u podstaw badań nad kulturą i sztuką egipską powinno brzmieć: w czym Egipcjanie byli Egipcjanami, a nie dlaczego nie byli Grekami

• inna budowa ciała u Egipcjan niż u Greków warunkowana względami antropologicznymi

• inny rodzaj charakteru narodowego - Egipcjanie nie byli przeznaczenia dla radości i rozkoszy, jednak i u nich funkcjonowała poezja i muzyka (nie były to dziedziny podlegające monopolowi greckiemu)

• podziw Platona dla praw rządzących muzyką i prawodawstwa w Egipcie

• sztuka była rzemiosłem; anonimowy artysta; sztuka pozbawiona swobody

• mechaniczna doskonałość sztuki

• rzemieślnicza doskonałość egipska musiała pomóc sztuce greckiej wznieść się na wyżyny idei piękna

• styl Egipcjan: wyraźny, zdecydowany, regularny, pełen znaczeń, mechanicznie doskonały (podobnie mógł też kształtować się pierwszy styl Greków)

• ucisk praw nad sztuką posiadał też swój pozytywny wymiar, ograniczał nieokiełznaność i fantastyczną wyobraźnię narodu egipskiego i ujmował sztukę w mocne cugle

• trwanie przy prastarej tradycji i ujarzmienie prawem

• ochrona przed szkodliwymi nowinkami, fermentem czasu, kaprysom i modom

• ksenofobia Egipcjan ukształtowała odrębność narodową i zamkniętą, lecz wyjątkową kulturę

Poczucie stylu Egipcjan:

• zastąpienie piękna wielkością

• prosty rysunek, linia mało urozmaicona, kolosalna wielkość

• postacie pozbawione akcji -> spokój robi wielkie i wiecznotrwałe wrażenie

• brak typowej dla Greków przemijalności chwili, ujęcia w kadr danej czynności czy ruchu

• głęboki, milczący, niezakłócony spokój

• sztuka milcząca jak grobowiec (wieczny dom)

• specyfika sztuki egipskiej wynika nie z braku umiejętności, lecz z natury Egipcjan

Wg Herdera Winckelmann próbował raczej nauczać artystów, niż pisać historię sztuki.

Sztuka egipska miała wartość samą w sobie, a nie może być traktowana tylko jako etap na drodze do rozwoju sztuki greckiej.

Herder porzucił Winckelmannowską myśl o sztuce jako o ideale normatywnym, a nadał jej wyraz niepowtarzalnych indywidualności (ludów, czasów, jednostek). Powstała koncepcja wielowartościowości ideałów i norm, co pozwoliło na spotęgowanie zainteresowania tymi kręgami kulturowymi, które wcześniej były pogardzane jako niedostające do uniwersalnej, heteronomicznej miary wartości (np. średniowiecze). Historyczna relatywizacja klasycznego ideału zapowiadała obszar zainteresowań myślicieli okresu Sturm und Drang, czyli romantyzmu.

Można dojść do konkluzji, iż Winckelmann był prorokiem klasycyzmu, natomiast poglądy Herdera zapowiadały romantyzm.