Torkwato Tasso, Gofred abo Jeruzalem wyzwolona,

przeł. Piotr Kochanowski, wyd., wstęp i obj. Roman Pollak,

wyd. 3 całk., BN II 4, 1951.

WSTĘP

1. Epika włoska przed Tassem.

• najwybitniejszy Orland szalony Ariosta 1532, potem upadek polityczny Włoch i rozkład rene-sansowej literatury.

• poemat Tassa późno, Tasso 1544-1595, syn poety, dworzanin, szkoła jezuicka, studia w Padwie, wpływ ojca, filologa, krytyka i literata Speroniego, historyka Sigoniusa, ponure życie na dworze w Ferrarze, degeneracja życia dworskiego.

2. Geneza poematu.

• o poemacie heroicznym Tasso od młodości, próba Rinaldo 1562, wzorowany na Eneidzie i Orlandzie szalonym, szkic Jerozolimy, od 1565 praca nad poematem.

• teoria heroicznej poezji: jedność akcji, treść historyczna, wzajemne powiązanie epizodów, cu-downość (siły nadprzyrodzone), brak przesady i maniery, fikcja romansowa.

• pracę przerywają inne utwory (Aminta 1573, dramat pasterski), choroby, podróże, miłosne udręki, 1575 koniec pracy, wątpliwości (natury religijnej i moralnej), inkwizycja żąda usunięcia części romansowej, Speroni krytyka budowy utworu, szaleństwo Tassa, zmiany Jerozoli-ma zdobyta 1593, w ciągu 1580 kilka wydań na podstawie rękopisów (Tasso w szpitalu), w 1581 poprawniejsza wersja.

• platońska idealizacja miłości, poetyka Arystotelesa na budowę poematu, studia nad średnio-wieczem, część romansowa głównie z renesansu.

• część romansowa tłumaczona alegorycznie (obrona przed inkwizycją), od Tassa barok we włoskiej poezji.

3. Trudność przekładu w Polsce.

• mało rozwinięta kultura językowa, raczej tematyka polityczna, publicystyczna, brak kobiety w literaturze.

• Piotr Kochanowski: ur. 1566, syn literata, Mikołaja Kochanowskiego (brata Jana z Czarnola-su), 1583 w Królewcu, kilkakrotnie do Padwy, 1602 sekretarz królewski, porzuca służbę dwor-ską, osiada w Krakowie, 1618 przekład Gofreda, zm. 1620, gruntowna znajomość języka wło-skiego, przekład Orlanda szalonego, spolszczenie, opisy batalistyczne po raz pierwszy na tak wielką skalę, wysoki kunszt tłumacza mimo ciężkości języka.

TEKST

• dedykacja dla Jana Tęczyńskiego, mecenasa, zm. 1637 r. jako ostatni z rodu.

• do czytelnika - coś nowego, może zaskoczyć.

PIEŚŃ (I)

• Argument = streszczenie pieśni.

• Gofred dowódcą wyprawy chrześcijan, przegląd wojska, jerozolimski król bardzo się boi.

• dwa razy „Panno” - zamiast do Muzy tłumacz do NMPanny, Bóg każe Gabrielowi namówić Gofreda na atak na Jerozolimę, Gofred wysyła listy, wszyscy przybywają do Tortozy (obierają na swego dowódcę Gofreda - Hetmana), jego długa mowa, Piotr Pustelnik (Eremita z Amiens, głosiciel pierwszej wyprawy krzyżowej) - wszyscy chcą być równi sobie, dlatego się kłócą między sobą, chce Gofreda za dowódcę, z pomocą Ducha Świętego wszyscy się zga-dzają, przegląd wojsk: francuskich z Ugonem, królewskim bratem, Holendrzy z Rupertem, Anglicy, Klorynda i zakochany w niej Tankred.

• król jerozolimski niszczy jedzenie i zatruwa wodę.

PIEŚŃ (XVI)

• weszli do pałacu i zobaczyli Rynalda z głową na kolanach Armidy, potem ona odeszła do pa-łacu, a on sam został w ogrodzie, żołnierze do niego wyszli, on się zerwał, Armida ich goni, płacze, ale on odchodzi, jej rozpacz (jak Dydona w Eneidzie), wzlatuje w powietrze (jak Me-dea), zapada noc.

2