Taniec - Rytmiczne ruchy ciała wyko¬nywane w takt muzyki, może być po¬traktowany jako rozrywka towarzyska, popis artystyczny lub jako forma ob¬rzędowa. W literaturze pojawia się od czasów Biblii aż po współczesność, przy czym zazwyczaj ma on charakter sym¬boliczny. Taniec od wieków jest wyrazem ludzkich obyczajów i wdzięcznym tematem tekstów kultury. To sposób zbliżania się ludzi do siebie, wyrażania przez nich emocji, część tradycji narodowej każdego kraju,świadczy o przynależności do pewnej kultury, grupy etnicznej czy społecznej. Z tańca narodził się teatr. Trudno jest go opisać, ubrać w słowa prościej może namalować, sfilmować czy sfotografować ... Mimo to wielu twórców próbuje to czynić. Za każdym razem jednak nie chodzi tylko o opis czy element dekoracyjny, ale przede wszystkim o to, by nadać mu dodatkową wymowę, pewną symbolikę. Oczywiście czasem jest tylko epizodem, czasem jednak ma kluczowe znaczenie dla ogólnego sensu dzieła. Motyw tańca staje się więc ponadczasowym i uniwersalnym.
Utwór, który chciałabym przytoczyć jako pierwszy to „Rozmowa mistrza Polikarpa ze śmiercią” - średniowieczny polski utwór poetycki . Anonimowy autor nawiązuje do „danse macabre”. Śmierć zaprasza do pląsów wszystkich, zrównuje stany i przypomina o krótkości życia ziemskiego. Jest to korowód postaci. Żebrak tańczący z biskupem, zamożny rycerz z trędowatym. W ten alegoryczny sposób przypominano także o równości wobec Boga. Początkowo postać śmierci pokazywano jako rozkładające się zwłoki, potem szkielet z kosą. Motyw ten utrwalono na ścianach budynków sakralnych. W powstających od końca XIV w. ikonograficznych wyobrażeniach danse macabre wiodła ona korowód złożony z przedstawicieli różnych stanów, a poszczególne postacie przeplatały się wesoło z pląsającymi kościotrupami. ”Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią” jest przestrogą , że każdy człowiek niezależnie od pozycji wśród ludzi, jest wobec śmierci równy. Mamy również pouczenie, że trzeba być uczciwym, aby dostać się do nieba, więc należy się spieszyć z realizacją wszystkich zamierzeń za żywota. Utwór zawiera plastyczny obraz Śmierci, wciągającej w wir taneczny zarówno mądrych, jak i głupich, młodych i starych, bogatych i biednych, duchownych i świeckich, władców i ich poddanych ...Celem ukazywania makabrycznego wizerunku uperosifikowanej Śmierci było przypominanie o równości wszystkich wobec niej oraz o marności i przemijalności doczesnego życia. Jest to potwierdzenie średniowiecznej maksymy Mors omnia adeąuat (śmierć wszystkim jednaka), która przypominała, że każdy musi uczestniczyć w śmiertelnym tańcu. Należało się jej bać i żyć tak, by w momencie spotkania z nią, móc liczyć na łagodniejsze potraktowanie. Rola tanecznego korowodu Śmierci, symbolizującego jej potęgę, ma więc w utworze charakter dydaktyczny i perswazyjny. Wszystko przemija i każdy człowiek stanie się w końcu jej ofiarą . Motyw tańca śmierci nie jest obcy naszemu poematowi - zamknięty jest w krótkim, ale surowym nakazie: „Memento mori!”(łac . „Pamięta o śmierci”) .
Z uwagi na to, że taniec może mieć wieloraką wymowę jest on częstym motywem literackim, którym posługiwali się twórcy różnych epok również i romantyzmu. Sporo miejsca poświęcił tańcu Adam Mickiewicz w swym znakomitym dziele pod tytułem „Pan Tadeusz”. Występuje tu jeden z najbardziej znanych tańców tamtej epoki - polonez. Podkomorzy, który prowadzi poloneza jest pełen godności i dostojeństwa. Taniec jak i sylwetka Podkomorzego to symbol polskiej szlachty, a zarazem przemijalności kultury szlacheckiej, o czym świadczy następujący cytat „ostatni co tak poloneza wodzi”. Powaga tańca, majestatyczne ruchy i monotonna atmosfera mają ukazać odchodzące zwyczaje szlacheckie wypierane przez kulturę europejską. Świadczy o tym także fragment w którym to symbol sarmatyzmu Podkomorzy prowadzi Zosię symbolizującą nowe czasy, lepszą przyszłość pojednanie, optymizm, nadzieję i zgodę narodową.
Wyglądają pięknie. To symboliczne połączenie wieku dojrzałego i młodości. Wszyscy podziwiają kunszt prowadzącego korowód tańczących par Podkomorzego, ubranego w odpowiedni strój staropolski kontusz. Taniec ma charakter symboliczny. Łączy i godzi skłócone wcześniej strony. Bohaterowie, korowodem poloneza wchodzą w nową epokę.
Kolejnym ważnym utworem literackim, wykorzystującym motyw tańca, który chciałabym przywołać, jest powieść W.S Reymonta "Chłopi". Taniec ogrywa w życiu społeczności wiejskiej bardzo ważną rolę, czego dowodem jest scena wesela po zaślubinach Macieja Boryny i Jagny Paczesiówny. Mimo, iż małżeństwo to nie było wynikiem miłości, ale raczej "rozsądku", samo wesele było huczne i wesołe, takie, jakie wystawić powinien najzamożniejszy gospodarz we wsi. Uczestnikom wesela przygrywała wiejska kapela, zaś tańczono głównie: Krakowiaki, które były tańczone bardzo żywo, radośnie i pełne swobody.
" Owe krakowiaki, drygliwe, baraszkujące, ucinaną, brzękliwą nutą i skokliwymi przyśpiewkami sadzone, jako te pasy nabijane, a pełne śmiechów i swawoli: pełne weselnej gędźby i bujnej, mocnej, zuchowatej młodości i wraz pełne figlów uciszonych, przegonów waru krwie młodej kochania pragnącej. Hej"
Krakowiak symbolizuje młodość swobodę.
mazury, które są poważne, stateczne i nieustępliwe, jak uparta gospodarska dusza, oraz zwrotne, skoczne obertasy, oznaczające miłość, przywiązanie do ziemi, a także radość.
Ukazany został również taniec państwa młodych. Boryna porwał Jagnę do żywego obertasa. Za Maciejem i Jagną następne pary ruszyły w takt muzyki. Ich piękne i kolorowe stroje zaczęły się zlewać w cudowną tęcze. Po chwili nie można było odróżnić mężczyzn od kobiet.
Sceny tańca są niezwykle barwne, wręcz malarskie. Pokazują one życiową energię, witalność chłopów. Reymont zwracał szczególną uwagę na takie elementy folkloru wiejskiego, jak stroje, tańce, obyczaje i rytuały. Dzięki temu mógł stworzyć w pełni przekonującą panoramę życia wiejskiego.
O tańcu w „Weselu” Stanisława Wyspiańskiego można mówić wiele. Na weselu w bronowickiej chacie spotkali się przedstawiciele inteligencji i chłopstwa. Każdy taniec, w którym łączą się ze sobą w pary (np. Państwo Młodzi, Haneczka i Jasiek, czy Zosia i Kasper) to nie tylko przykład utrzymywania tradycji, element dobrej zabawy, ale także "obraz" symbolizujący zachowywanie pewnych pozorów (bo przecież w rzeczywistości nie istnieje jeszcze między nim żadna autentyczna więź społeczna, nie rozumieją się. Panowie z miasta nie chcą równać się z chłopami, a wesele przyjaciela traktują jak modną rozrywkę. To jedynie przejaw ich ludomanii.)Najważniejszą (demaskatorską) rolę bez wątpienia odgrywa jednak tzw.Chocholi taniec. Stanowi swoiste podsumowanie całego dramatu. To w nim tkwi jego ostateczna wymowa. Społeczeństwo jest jeszcze uśpione, nieprzygotowane do walki,niezdolne do czynu. Wszyscy (prócz Jaśka, który rozpaczliwie próbuje ich obudzić, ale ponieważ zgubił złoty róg - nie może tego uczynić) bezwolnie tańczą do muzyki grającego na skrzypcach Chochoła. Są jakby zamknięci w zaklętym (a może i przeklętym) kręgu, drepczą w miejscu. Konstrukcja Chochoła pozwala jednak także na pewną optymistyczną interpretacje: przyjdzie czas wiosny, zostanie on usunięty i krzak róży rozkwitnie ... Walka o wolność - sugeruje Wyspiański - jest więc sprawą przyszłości.
Ostatnim utworem który chciałabym podać jako przykład róznorodnego funkcjonowania motywu tańca jest „Tango” Sławomira Mrożka. Tytułowe tango to scena kończąca dramat. Do tańca (w rytm najpopularniejszego tanga La Cumparsito)
ruszają: prymitywny Edek i zmuszony przez niego wuj Eugeniusz. Wybór tanga nie jest przypadkowy. Taniec ten burzył kiedyś społeczne konwenanse, uważano go za przejaw nieprzyzwoitości. Nie ma w nim równości wyraźnie ktoś musi prowadzić, ktoś zaś podporządkować. Dlatego też Edek decyduje o figurach, a wujek nie ma nic do powiedzenia. Bez wątpienia należy to odczytać jako symboliczne, smutne zwycięstwo tego, co prostackie nad inteligencją. To rodzaj kary za to, że w imię dążeń do całkowitej (momentami dość dziwnie pojmowanej) wolności doprowadziła ona do rozpadu dotychczasowego systemu wartości - zniszczyła go ... choć ma się wrażenie, że nie do końca świadomie. Taniec ogrywa więc rolę demaskatorską.
S. Mrożek sugeruje: nowa sytuacja społeczno - polityczna wygląda tak jak on. To koszmarna
perspektywa odebrania wolności, podporządkowania się tyranowi. Prymityw świętuje triumf nad rozumem.
Reasumując powyższe uważam, że udało mi się udowodnić, iż taniec był wszechobecny w literaturze. Generalnie taniec symbolizuje pojednanie. Odnosi się do zarówno do całych narodów, jak i pojedynczych grup społeczeństw. Taniec może mieć wymowę optymistyczną, pouczająca oraz groteskową i satyryczną. Tańczący wczuwają się w rytm, dają się unieść muzyce, która ich jednoczy. Muzyka i taniec otaczają nas, na co dzień. Trudno bez nich żyć. Taniec stanowi częsty motyw literacki. Dowodzą tego jak sądzę przytoczone przeze mnie przykłady. Można by je mnożyć, gdyż właściwie w każdej epoce literackiej autorzy posługiwali się tańcem jako elementem symbolizującym pewne stany bohaterów ich utworów.
Forma tańca, dobór partnerów, muzyki, w rytm, której taniec się odbywa są elementami niezwykle ważnymi i określającymi istotę samego tańca. Wnikliwa ich obserwacja pozwala nam dostrzec rzeczy, których nie zauważylibyśmy śledząc jedynie dialogi. Opisy tańca są składnicą informacji nie tylko dla czytelnika, ale i dla bohaterów utworów, którzy taniec obserwują. Uważam, że motyw tańca niesie z sobą duże wartości i eksponowanie go na przestrzeni wieków ma sens.