Literatura średniowiecza, renesansu, baroku

1. ZAGADNIENIE PERIODYZACJI LITERATURY STAROPOLSKIEJ. ZASADY I KRYTERIA PODZIAŁU NA OKRESY. RAMY CHRONOLOGICZNE WOBEC ROZWOJU KULTURY. PRZEGLĄD WAŻNIEJSZYCH STANOWISK BADAWCZYCH.

„Media aetas”.

Pojęcie „wieków średnich” sformułowali humaniści włoscy XV-XVI w. Średniowiecze miało opinię mrocznego okresu, dzielącego czasy im współczesne od świetnej epoki starożytności; określano je jako epokę barbarzyńską i obciążano ją odpowiedzialnością za unicestwienie wielkiej tradycji antyku. Humaniści głosili, iż dopiero Petrarca i Dante obudzili literaturę ze snu. Humaniści, którzy krytykowali średniowiecze:

- Flavio Biondo

- Loggio Bracciolini

- Leon Battista Alberti

- Lorenzo Valla

- Giogrgio Vasari

Nazwa „media aetas” (lub „intermedia aetas”) bądź „medium aevum” pojawiły się najpierw w dziełach historyków XVI-XVII w. Krzysztof Cellarius (Keller; 1638-1707) poświęcił swoje dzieło historyczne czasom od Konstantyna Wielkiego do upadku Konstantynopola - „Historia medii aevi…” (1688), sugerował datować średniowiecze na lata 306-1453; bardziej tolerancyjny wobec średniowiecza jest Polycarp Leser (XVIIIw.) - „Historia poetów i dzieł poetyckich wieku średniego” (1721).

Granice czasowe

Od V w. (476r. - istniejące od chwili podziału w r. 395 imperium rzymskiego, Cesarstwo Zachodnie upadło, a jego ostatni władca został zdetronizowany)

Do XV w. (1453r. - upadek Konstantynopola; lub 1492 - odkrycie Ameryki, lub ok. 1440r. - wynalezienie techniki drukarskiej przez Jana Gutenberga).

Daty te mają znaczenie tylko orientacyjne. W różnych krajach Europy procesy przejściowe występowały w różnych latach.

Wspólnota kultury europejskiej - składały się na nią:

• Starożytność grecko-rzymska (nurt poantyczny)

• Tradycja chrześcijańska (nurt judeochrześcijański)

Średniowiecze „wczesne” i „dojrzałe” (okresy średniowiecza i ich tło historyczne)

- wczesne (koniec V w. - koniec X w.)

• wstrząsy polityczne: najazdy barbarzyńców - Franków, Ostrogotów, Wizygotów, Wandalów, Longobardów, Hunów oraz Normanów - przyspieszyły rozpad kultury antycznej.

• VI-VIII w. - wędrówki ludów.

• Renesans karoliński - podczas rządów dynastii Karolingów w państwie Franków w latach 768-814 panował cesarz Karol Wielki. On i jego następcy doprowadzili do odrodzenia kultury starożytnej. Renesans karoliński nie miał dużego zasięgu i skończył się wraz z upadkiem dynastii Franków.

• Ponowne ożywienie kultury to czasy odnowienia Cesarstwa Rzymskiego, zwłaszcza okres panowania Ottona III (983-1002), zwane niekiedy „renesansem ottońskim”.

- dojrzałe (początek na przełomie tysiącleci, szczyt - XII i XIII wiek, następne wieki były dla niego okresem schyłku i formowania się nowego systemu kultury)

• rozkwit feudalizmu w Zachodniej Europie, formowanie się państw i narodów.

• Zmagania odnowionego Cesarstwa Rzymskiego z papieżem o sprawowanie władzy nad światem chrześcijańskim.

• Wyprawy krzyżowe (XI - XIII wieku).

• Wojna stuletnia (1337-1453).

• Rozwarstwienie klasowe.

Żywotność tradycji antycznej.

• Fascynacja niektórymi dziełami Platona i Arystotelesa i innych pisarzy greckich (XI-XIII w.)

• Tłumaczenie na łacinę oryginalnych tekstów greckich i ich przekładów arabskich, studia autorów rzymskich

• Szkoła w Chartes w XII w. odegrała dużą rolę - skupiała wybitnych uczonych, tu ugruntował się platonizm, studia nad filozofią, nauki przyrodnicze, matematyczne i humanistyczne. Powtarzano poglądy Bernarda z Chartres (XI/XII w.) dotyczące stosunku współczesnych do dziedzictwa starożytnego: „Jesteśmy karłami, którzy wspięli się na ramiona olbrzymów. W ten sposób widzimy więcej i dalej niż oni, ale nie dlatego, żeby wzrok nasz był bystrzejszy lub wzrost słuszniejszy, ale dlatego, iż oni dźwigają nas w górę i podnoszą o całą swą gigantyczną wysokość” -> to odrodzenie zwane było „renesansem XII wieku”.

Kościół i ruch monastyczny.

• 313 r. - edykt tolerancyjny wydany rzez Konstantyna, który mówił o wolności wyznania chrześcijańskiego na terenie całego Cesarstwa Rzymskiego.

• 754r. - powstanie Państwa Kościelnego

• Kościół stał się potęgą polityczną i ekonomiczną

• 1054r. - schizma Kościoła na: chrześcijaństwo obrządku greckiego (z centrum w Bizancjum) i chrześcijaństwo łacińsko-rzymskie

• Ruch monastyczny - benedyktyni, dominikanie, franciszkanie

Biblia. Egzegeza biblijna

• Podstawą światopoglądową średniowiecza były pisma Starego i Nowego Testamentu. Biblia stała się obiektem badań hermeneutycznych już w starożytności (mających na celu objaśnienie jej istotnych znaczeń), np. przez Filona z Aleksandrii (I p.n.e./I n.e.)

• Egzegeza biblijna kontynuowana była przez Orygenesa (II/III w. n.e.) w duchu neoplatońskim i stoickim. Posługiwał się on alegorezą, czyli alegoryczną interpretacją tekstu (gr. „allegoreo” - mówić przenośnie) -> następnie egzegeza rozwijała się u progu średniowiecza dzięki zachodnim Ojcom Kościoła (zwłaszcza dzięki św. Ambrożemu z Mediolanu <IV w.> oraz św. Augustynowi <IV/V w.>) -> później dopracowano ogólną teorię interpretacji „Pisma Świętego”. Wyróżniono sens:

• Dosłowny

• Duchowy

• Typiczny - odsłaniający głęboki sens prawd wiary i znaczenie Starego Testamentu względem Nowego

• Anagogiczny - odnoszący się do życia pośmiertnego

• Moralny