P. Ricoeur: Mowa i pismo

• hermeneutyka to teoria interpretacji zorientowana na tekst:

1. przejście od mowy do pisma w ramach teorii dyskursu,

2. wykazanie związku między intencjonalnym uzewnętrznieniem (pismo) a podstawowym problemem hermeneutyki (problemem dystansu);

• pismo - manifestacja tego, co w mowie jest potencjalne, oddala znaczenie od zdarzenia (ale dalej tekstem rządzi dialektyka zdarzenia i znaczenia, staje się ona bardziej rozwinięta). Pismo to pełna manifestacja dyskursu;

• różnica między mową a pismem dotyczy stosunku komunikatu do kanału:

1. zmiana kanału komunikacji - utrwalenie, zastępujące bezpośrednią ekspresję,

2. eliminuje bezpośredni kontakt między ludźmi;

• skoro dyskurs istnieje w czasie i tylko w momencie wypowiadania, może przemijać jako mowa lub zostać utrwalony w piśmie. Pragniemy utrwalić dyskurs, nie langue. Dyskurs wymaga utrwalenia, bo jako zdarzenie - znika;

• pismo utrwala nie zdarzenie mowy, a to, co „powiedziane” - intencjonalne uzewnętrznienie. Przedmiot zapisu to znaczenie zdarzenia mowy;

• tylko wtedy, gdy powiedziane stanie się wypowiedzią, dyskurs osiąga pełnię;

• najsłabiej zapisuje się akt perlokucyjny - to własność mowy, nie dyskursu pisanego;

• pismo to coś więcej niż utrwalenie materialne;

• pismo chroni dyskurs i wpływa na jego funkcje komunikacyjne;

• pismo - gdy jest nie zapisem mowy a zapisaną myślą, zajmuje miejsce mowy.

AUTOR:

• w mowie odnoszenie ku podmiotowi jest bezpośrednie. W piśmie intencja autora i znaczenie tekstu się nie zbiegają => zapis - więcej niż utrwalenie dyskursu mówionego - zerwanie związku między intencją autora a znaczeniem tekstu (mniej ważna staje się intencja);

• autonomia semantyczna - znaczenie dla hermeneutyki;

• gdyby sytuacja straciła znaczenie, to albo błąd intencjonalny (niedostrzeżenie autonomii tekstu) - gdy z intencji autora uczyni się kryterium trafności interpretacji sensu, albo błąd absolutyzacji tekstu (tekst jako byt bez autora).

PRZEKAZ I SŁUCHACZ:

• uniwersalizacja odbiorcy (potencjalnie każdy może nim być) - stąd dyskurs pisany bardziej duchowy, wolny od ograniczeń sytuacji bezpośredniego kontaktu między ludźmi;

• dopiero reakcja odbiorców daje tekstowi ważność;

• tekst otwarty dla nieskończonej liczby czytelników - to dialektyczny odpowiednik semantycznej autonomii tekstu;

• hermeneutyka zaczyna się tam, gdzie kończy się dialog.

PRZEKAZ I KOD:

• gatunki to wzorce wytwarzania różnych odmian dyskursu;

• tekst to dyskurs utrwalony i informowany.

REFERENCJA:

• w mówieniu - wszystkie referencje mają charakter sytuacyjny, opierają się na wskazaniu:

1. czasem rekonstruuje warunki referencji ostensywnej (listy, relacje z podróży) - dzięki temu ogarnia się świat, nie sytuację,

2. skierowanie uwagi na przekaz;

• nie ma dyskursu nie mówiącego o czymś;

• referencja w poezji - podzielona, rozszczepiona.

Platon - przeciwny pismu, bo pisanie utrudnia zapamiętanie. Sokrates - pismo martwe - gdy stawia się mu pytania, znaczy to samo. Rousseau - z pismem wraca tyrania i nierówność.

• ikoniczność to ponowne napisanie rzeczywistości. Zapis dyskursu to nie transkrypcja świata (nie odwzorowanie), a metamorfoza.

Problem pisania robi się hermeneutyczny, gdy zostaje odniesiony do czytania. Przyswojenie - uczynienie czegoś obcego własnym.

1