Powstawanie i rozwój postawowych potrzeb
potrzeby fizjologiczne (biologiczne):
warunki niezbędne do prawidłowego funkcjonowania
wrodzone
w rozwoju zmieniaja się znacznie sposoby ich zaspokajania
potrzeby psychologiczne (społeczne):
nabywane w procesie warunkowania emocjonalnego → pierwotnie obojętne bodźce nabierają znaczenia
Potrzeby
Potrzeba kontaktu emocjonalnego
pierwotne doświadczenia afektywne z matką we wczesnym niemowlęctwie → z fizycznych przechodzą w inne formy (mimika, słowa) → z matki na inne osoby, potem na innych ludzi → potrzeba afiliacji, czyli kontaktów z innymi ludźmi i aprobaty z ich strony
frustracja jej we wczesnym wieku prowadzi do braku umiejętności nawiązywania bliskich relacji z innymi ludźmi, a w późnijeszym wieku do jej nasilenia i zachowań infantylnych
Potrzeba zależności emocjonalnej
wywodzi się od zależności dziecka od rodziców
podleganie czyjejś opiece i kierownictwu samo w sobie nabiera pozytywnej wartości dla dziecka
potrzeba doznawania uwagii i pomocy ze strony innych
Potrzeba dominacji
przeciwstawna potrzebie zależności
o przewadze którejś z nich decyduje wychowanie nadopiekuńcze vs. rygorystyczne
Potrzeba agresjii
napotykanie ograniczeń w realizacji celu
uszkodzenie lub zniszczenie jakiegoś obiektu
uruchamiane przez reakcje gniewu czy złości
rozładowuje napięcie
jako efekt ostrych kar oraz frustracji potrzeby kontaktu emocjonalnego
chciaż niektórzy podają jako źródło (frustracje, naśladowanie modeli, wrodzone-hormonalne czynniki, poszukiwanie wrażeń-stymulacji )
Potrzeba bezpieczeństwa
unikanie bodźców wywołujacych lęk
nasilona hamuje aktywność i rozwój jednostki (przestrogi rodziców nasilają lęk)
Kierunki zmian
Rozszerzenie się zakresu środków służących realizacji potrzeb (obiektów gratyfikacji)
Soacjalizacja sposobów zaspokajania potrzeb (=różnicowanie sposobów)
Wzrastajaca tolerancja na odroczenie zaspokojenia (znaczenie rozwoju poznawczego)
Wzrasta aktywnośc dziecka w zaspokajaniu potrzeb (=samodzielność, partnerskie uczestniczenie w wymianie społecznej, przewiduje i wymyśla nowe sposoby zaspokojenia, antycypuje deprywację → koordynacja różnych potrzeb, rezygnuje z potrzeb aktualnych na rzecz zaspokojenia innych w przyszłości, bezkonfliktowa realizacja wielu potrzeb, kształtuje się względnie stała hierarchia potrzeb; z wiekiem wzrasta próg tolerancji dla deprywacji, który jest indywidualnie zróżnicowany).
Konflikty motywacyjne
Sytuacja, gry różne potrzeby popychają człowiek w różnych kierunkach i nie daja się pogodzić.
Konflikt dążenie-dążenie (mogą być poważne np. wybór szkoły ale zwykle nie maja znacznych negatywnych następstw emocjonalnych)
Konflikt unikanie-unikanie (wybór miedzy dwiema równie przykrymi propozycjami, konflikty takie wywołują napięcie a wystepując często mogą prowadzić do zaburzeń emocjonalnych, może powstać tendencja do unikani akonfliktów poprzez ucieczki, również w chorobę i samobójstwo)
Konflikt dążenie-dążenie (gdy jeden obiekt ma dla człowieka poytywną i negatywną wartość, przez co wywołuje ambiwalentne emocje i sprzeczne tendencje, w miarę przybliżania się do obiektu wzrasta jego pozytywna i negatywna wartość, ale negatywna przyrasta szybciej, powoduje to częste wycofanie się z działań w ostatniej chwili i frustracja i niezadowolenie z siebie, dlatego taki konflikt jest badzo niekorzystny dla zdrowia psychicznego).
Wiele konfliktów motywacyjnych jest jednak wynikiem nieprawidłowego rozpoznania sytuacji. W rozwiazaniu niektórych konfliktów można więc pomóc za pomoca oddziaływań wychoawczych, stwarzając warunki do skorygowanie wiedzy o sobie samym i świecie.
Kształtowanie się motywacji związane z poznaniem
Wzrost kontroli poznawczej nad potrzebami.
Pojawienie się nowych potrzeb (źródłem są doświadcznia konfrontacji wierzy zawartej w sytemie poznawczym z rzeczywistością).
Rozbierzności w konfrontacji mogą prowadzić do zaciekawienia lub dysonansu poznawczego
Zlikwidowanie rozbieżności odbywa się poprzez aktywność poznawczą, która prowadzi do skorygowania posiadanej wiedzy.
Aktywność ta nabiera pozytywnej wartości emocjonalnej, co staje się podstawą potrzeby poznania.
Potrzeba poznania przejawia się nie tylko w likwidowaniu rozbieżności ale również w poszukiwaniu nowości, czyli dążeniu do sytuacji, która wywołuje rozbierzność.
Powstają w ten sposób różne specyficzne zaintereosowania, oznaczjacetendencje do szukania i bogacenia wiedzy w określonych dziedzinach.
Początkowo zainteresowani te są przypadkowe i krótkotrwałe, w miarę jednak gromadzenia wiedzy w danej dziedzinie, wiedz ta sama staje się motorem dalszego rozwoju zinteresowania: posiadane umiejetności uwrażliwaiją na rozbieżność i nowość w danym zakresie, a zarazem ułatwiają radzenie sobie z nim.
W miarę rozwoju absrakcyjnego myślenia zainteresowania zaczynają być skierowane na poznanie głębszej natury rzeczy, wykrywanie ogólnych zwiazków i zależności oraz syntetyzowanie wiedzy.
Podstawą rozwoju potrzeby poznawczej jest indywidualna aktywność dziecka w sytuacjach rozbieżności.
Znacznenie mają też rozbieżności między tym jak jest a tym jak być powinno, jednak warunkiem do powstania aktywności jest tu pewien optymalny poziom rozbieżności, nie za duży, nie za mały.
Sytuacje rozwiązywania takich rozbieżności i istnienie programu zmierzającego do tego nazywa się sytuacjami zadaniowymi, dziecko zaczyna być zdolne do wykonywania zadań pod koniec wieku przedszkolnego; początkowo wykonanie zadania jest wzmacnianie zewnetrze, jakąś gratyfikacją. Z czasem jednk wykonanie zadania może stać się autonomicznym celem, znoszacym rozbierzność - mówimy wtedy o motywacji zadaniowej. Warunkiem jej powstania jest istnienie odpowiednio silnych standardów stanu idealnego i uprzedniego doświadczenia.
Motywacja prospołeczne - u jej podstaw leżą standardy dotyczące tego jak powinni zachowywać się, czuć i wyglądać ludzie.
Tendencja do postrzymywania poczucia tożsamości i własnej wartości (motywacja uruchamiana przez ksztłtującą się strukturę Ja).
Potrzeba samorozwoju - zrodzona między rozbieżnością miedzy ja realnym a ja idealnym
Potrzeba osiagnięć - dązenie do celów o znacznej trudności, przy czym wartość ma samo dojście do celu, czyli sukces.
W odróznieniu od potrzeb fizjologicznych w miare zaspokajania potrzeb poznawczych nie maleją one a rosną. Zaspokojenie prowadzi nie do redukcji, ale wzrostu wymagań. Wiąże sie to z progresywnymi zmianami w strukturach poznawczych. Zdobywanie wiedzy rodzi nowe, bardziej złozone pytania.
Ukształtowanie się potrzeb związanych z systemem poznawczym oznacza powstanie autonomicznej, wewnetrznej motywacji rozwojowej, co w znacznym stopniu zmniejsza zależność rozwoju od stymulatorów zewnętrznych.