Podstawowe osiągnięcia rozwojowe w poszczególnych okresach
Rozdział dotyczy podstawowych osiągnięć, do jakich dochodzi rozwijający się człowiek pod koniec każdego okresu swojego życia.
Pięć stadiów rozwoju dzieci i młodzieży:
Niemowlęctwo - przełom 1. i 2. roku życia,
Wiek przedszkolny - trzylatek,
Młodszy wiek szkolny - 6-7 lat,
Wiek dorastania - 11-12 lat,
Wiek młodzieńczy - do ok. 17., 18. roku życia,
Należy zdawać sobie sprawę z istnienia różnic indywidualnych w tempie i zakresie rozwoju.
Niemowlęctwo
Wg periodyzacji przyjętej w psychologii wiek niemowlęcy obejmuje 1. rok życia. Jednak dopiero w wieku 18 miesięcy w pełni urzeczywistniają się rozpoczęte zmiany.
Aktywność noworodka sprowadza się jedynie do nieskoordynowanych ruchów - ruchów błędnych oraz reakcji odruchowo-bezwarunkowych, np. ssanie, odruch chwytny, odruch źreniczny.
Pierwsze cztery tygodnie życia - okres przygotowawczy nazywany okresem noworodkowym - pierwszym zadaniem rozwojowym noworodka jest przystosowanie się do życia poza organizmem matki (np. przejście na samodzielne pobieranie tlenu).
2-3 miesiąc - wzrasta pole widzenia dziecka.
Ok. 8 miesięcy - umiejętność swobodnego siedzenia, pozwala na uwolnienie rąk i stwarza warunki rozwoju manipulacji.
Główne osiągnięcia dziecka pod koniec wieku niemowlęcego w zakresie rozwoju ruchowego:
pionizacja ciała,
zdolność do samodzielnego przemieszczania się,
zdolność do dowolnego chwytania i wypuszczania przedmiotów,
opanowanie specyficznego ludzkiego chwytu pęsetkowego,
Główne osiągnięcia w zakresie czynności poznawczych:
w toku kontaktów dziecka z otoczeniem rozwija się myślenie senseroczno-motoryczne,
koordynacja schematów poznawczych pozwala na pojawienie się intencjonalności działania. Intencjonalność nadaje czynnościom manipulacyjnym charakter specyficznej manipulacji - dostosowanej do właściwości przedmiotu,
początki pośredniczenia działań - wykonywanie czynności o charakterze pomocniczym, umożliwiających realizację celu zasadniczego,
rozumienie stałości przedmiotu - dziecko, poprzez integrację różnych doznań uzyskiwanych w kontakcie z jednym i tym samym obiektem, dostrzega przedmiot jako złożoną, wieloaspektową jedność. Obiektywizacja dokonuje się stopniowo,
odkrycie własnej odrębności fizycznej,
w wieku 18 miesięcy - początki interioryzacji myślenia. Dzięki powstawaniu wyobrażeń dziecko staje się zdolne do wyprzedzania swych czynności praktycznych. Piegat: jest to zakończenie procesu narodzin inteligencji.
Osiągnięcia w zakresie rozwoju mowy:
zdolność rozumienia słów,
usprawnienie aparatu artykulacyjnego - gaworzenie,
początki mowy właściwej,
Kontakty z otoczeniem społecznym:
pod koniec wieku niemowlęcego dziecko wykazuje zainteresowanie bodźcami społecznymi i odróżnia osoby znane od obcych,
w ostatnim kwartale 1. roku staje się zdolne do bezpośredniego naśladowania demonstrowanych mu czynności i wykonywania prostych poleceń,
pierwsze próby wywierania wpływu na otoczenie społeczne,
odzwierciedlanie emocjonalne pewnych doświadczeń,
pod koniec wieku niemowlęcego stosunkowo wysoki poziom jakościowego zróżnicowania emocji,
przejawy trwałego przywiązania dziecka do określonych osób - rodzenie się uczuć o charakterze społecznym.
Wiek poniemowlęcy
2. i 3. rok życia - nadal podstawowe znaczenie dla rozwoju umysłowego dziecka ma jego praktyczne działanie.
umiejętność swobodnego poruszania się w przestrzeni co pozwala na samodzielną eksplorację otoczenia,
doskonalą się ruchy manipulacyjne,
trzylatek osiąga zdolność koordynacji wzrokowo-ruchowej w stopniu pozwalającym na wykonywanie prostych czynności konstrukcyjnych,
początki rysowania - stadium bazgrot,
pod koniec wieku poniemowlęcego dziecko posługuje się prostymi narzędziami: ołówkiem, łyżką, grzebieniem i osiąga umiejętność samodzielnego wykonywania pewnych codziennych czynności, jak jedzenie, picie z filiżanki.
dziecko opanowuje funkcje społeczne przedmiotów,
uzyskuje elementarny poziom samodzielności w zaspakajaniu swych potrzeb,
pełna interioryzacja myślenia, oznaczająca możliwość jego wykraczania poza aktualną sytuację - dokonywanie na obszarze wyobrażeniowym,
zdolność naśladowania odroczonego,
początki zabaw tematycznych,
zdolność przewidywania wyników własnych czynności, elementarne planowanie działań,
odkrycie własnej odrębności psychicznej - powstanie „ja psychicznego”,
poczucie własnej woli umożliwia odkrycie woli innych ludzi,
zdolność rozumienia nakazów i zakazów,
stopniowe uniezależnienie się mowy od aktualnych czynności sytuacyjnych - początki mowy kontekstowej,
opanowanie podstaw języka,
zdolność nawiązywania słownych kontaktów z otoczeniem,
dążenie do wymiany informacji,
zdolność utrzymywania kontaktów z rówieśnikami,
zabawy równoległe,
różnicowanie się reakcji emocjonalnych,
elementarny poziom autonomii
Wiek przedszkolny
Osiągnięcia:
automatyzacja podstawowych czynności życia codziennego,
osiągnięcie pełnej komunikatywności mowy kontekstowej, poprawności artykulacyjnej i gramatycznej,
postęp w zakresie umiejętności rysowania, rysunki znajdują się w stadium wzbogaconego i udoskonalonego schematu,
wyodrębnienie się czynności poznawczych od działań praktycznych,
koordynacja drobnych mięśni ręki, warunkująca gotowość do nauki pisania,
osiągnięcie poziomu analizy i syntezy spostrzeżeniowej pozwalającego na graficzne odwzorowanie nie skomplikowanych figur geometrycznych,
zdolność do podejmowania zadań,
początki panowania nad reakcjami emocjonalnymi,
powstawanie zdolności do współdziałania,
umiejętność zabawy zespołowej,
dowolność procesów umysłowych,
wiek pytań*
myślenie pojęciowe - wiedza zyskuje pewien stopień ogólności i integracji,
organizowanie informacji wokół schematów poznawczych,
umiejętność odzwierciedlania w zabawie złożonych sytuacji społecznych,
wiedza na temat podstawowych ról społecznych,
obraz własnej osoby zawiera liczne informacje na własny temat, w tym pierwsze sądy wartościujące, stanowiące jednak odzwierciedlenie opinii dorosłych,
pojawienie się pierwszych standardów stanu idealnego, istniejących pod postacią przyjętych od dorosłych poglądów,
przyswojenie sobie pewnych reguł postępowania,
początki odwracalności operacji umysłowych,
Najważniejsze osiągnięcia tego okresu:
pojawienie się zdolności do sprawowania nad własnym zachowaniem kontroli zgodnie z wymaganiami dorosłych oraz umiejętności współdziałania z rówieśnikami. Włączenie się struktur poznawczych w regulowanie zachowania, dotąd starowanego wyłącznie przez mechanizmy popędowo-emocjonalne,
dziecko osiąga gotowość do podjęcia nauki w szkole - dojrzałość szkolna,
Młodszy wiek szkolny
Istotnym motorem rozwoju są radykalne zmiany, jakie zachodzą w sytuacji życiowej jednostki. Rozpoczyna się systematyczne zdobywanie wiedzy.
rozwój dowolności procesów umysłowych i działania,
zdolność koncentrowania uwagi,
umiejętność dokonywania celowej, planowej i systematycznej obserwacji,
potrafi w sposób zamierzony uczyć się i odtwarzać materiał,
zdolność świadomego i kontrolowanego rozwiązywania problemów,
panowanie nad sposobem wypowiadania się,
znaczny stopień kontrolowania reakcji emocjonalnych,
następuje zmniejszenie ukierunkowującego wpływu emocji na działanie,
Piaget: myślenie w młodszym wieku szkolnym znajduje się w fazie kształtowania się operacji konkretnych, pod koniec tego okresu czynności umysłowe charakteryzuje pełna odwracalność,
pojawia się zdolność do zapamiętania logicznego,
opanowanie mowy pisanej,
wzrost świadomości językowej,
pojawia się umiejętność dokonywania analizy kombinatoryjnej,
dziecko potrafi operować pojęciami abstrakcyjnymi,
zdolność do decentracji - uwzględnienie różnych aspektów tych samych rzeczy,
zdolność do przyjmowania punktu widzenia innych ludzi,
wychodzenie ze stadium moralności heteronomicznej,
okres konwencjonalizmu moralnego - źródłem satysfakcji staje się sam fakt zgodności postępowania z ogólnie uznawanymi normami,
źródłem wzmocnień staje się grupa rówieśnicza, dziecko co raz bardziej liczy się z opinią grupy,
bogaci się samoocena,
ujawnia się wyraźnie instrumentalna funkcja samooceny,
pojawia się tendencja do współzawodnictwa,
istnienie zarysów „ja” idealnego,
Wiek dorastania i wiek młodzieńczy
Okres ten ma w znacznym stopniu charakter konfliktowy,
pojawia się krytycyzm myślenia,
myślenie nabiera charakteru hipotetyczno-dedukcyjnego,
następuje stopniowe uniezależnienie się od autorytetów,
powstaje zdolność do pojmowania relatywności pewnych prawd oraz rozumienia umowności niektórych społecznie przyjętych ustaleń,
samodzielnej weryfikacji zostaje poddany obraz innych ludzi i samego siebie,
wzbogacenie wiedzy psychologicznej dotyczącej wyznaczników ludzkich zachowań,
bogata samowiedza zawierająca ugruntowane samooceny i rozbudowane „ja idealne”,
autonomia moralna,
ukierunkowanie poznania na sferę możliwości,
systematyzacja operacji umysłowych,
uniwersalizacja operacji umysłowych - wzmożona koncentracja na formalnej stronie myślenia,
myślenie nabiera charakteru formalnego,
dysponowanie systemem pojęć abstrakcyjnych,
indywidualizacja zachowania,
człowiek staje się zdolny do świadomego przekształcania rzeczywistości i automatycznego sterowania swoim dalszym rozwojem.
1