Gospodarka zapasami w świetle logistyki
Istota gospodarki zapasami
Gospodarka materiałowa - ma na celu zabezpieczenie materiałów i surowców w przedsiębiorstwie i obejmuje bardzo szeroko procesy przepływu i gospodarowania materiałami, w tak pojętym zaopatrzeniu.
Gospodarka zapasami - całokształt działalności związanej z doborem wielkości i struktury zapasów oraz ich ruchem zapewniającym efektywne zaspokojenie potrzeb w tym zakresie.
Gospodarka magazynowa - działalność techniczna ekonomiczna i organizacyjna związana
z magazynowaniem dóbr materialnych (zapasów) w celu zapewnienia właściwej działalności gospodarczej.
Podział zapasów ze względu na fazę przepływów materiałowych
Zapasy materiałowe - zapasy w obszarze zaopatrzenia logistycznego (surowce, materiały, półfabrykaty).
Zapasy produkcji niezakończonej - zależne od technologii i wymogów produkcyjnych.
Zapasy wyrobów gotowych i towarów - w logistyce dystrybucji.
System Just-in-Time
Utrzymanie zapasów wymaga zaangażowania znacznych kapitałów oraz posiadania zaplecza magazynowego, dlatego zarządzanie logistyczne zmierza do powszechnego stosowania systemu Just-in-Time.
Założenia JiT
Zero zapasów.
Małe i częste dostawy dóbr.
Krótkie cykle realizacji zamówień
Wysoka jakość.
Założenia JiT - zero zapasów
Rozwiązywanie, a nie ukrywanie problemów takich jak: niepewny transport, awarie maszyn.
Utrzymywanie zapasów oznacza kontynuację „słabego” zarządzania.
Likwidacja zapasów to mniejsze koszty kapitałowe, utrzymania magazynów, obsługi zapasów i ryzyka (uszkodzenia, ubytki, utrata wartości).
Założenia JiT - małe i częste dostawy dóbr
Redukcja zapasów wpływa na wielkość i częstotliwość dostaw.
Zastąpienia systemu produkcji „pchanej” na rynek systemem opartym na produkcji „ciągnionej” przez realny popyt - wymiar strategiczny.
Konieczność częstego zaopatrywania stanowisk pracy w niewielkie partie materiałów - wymiar organizacyjny.
Występowanie minimalnych zapasów - producent nie będzie dowoził po jednym silniku do montowni samochodów.
Założenia JiT - krótkie cykle realizacji zamówień
Minimalizacja zapasów wymusza krótkie cykle realizacji zamówień - jeżeli potrzebny jest określony materiał, a na składzie go nie ma, musi być szybko dostarczony.
Czas od chwili złożenia zamówienia do momentu dostarczenia musi być jak najkrótszy.
Realizacja tej zasady powoduje koncentracje dostawców wokół strategicznego odbiorcy.
Założenia JiT - wysoka jakość
Braki jakościowe materiałów mogą powodować poważne zakłócenia produkcji.
Konieczność wdrożenia systemu kompleksowego zarządzania jakością - TQM.
Zwalczanie marnotrawstwa dotyczącego nadprodukcji, czasu pracowników, czasu zużywanego na przemieszczenia, czasu przezbrajania maszyn i urządzeń, energii i kapitału związanych z rozmieszczeniem maszyn i urządzeń.
Zasady JiT
Współuczestnictwo załogi w zarządzaniu oraz szacunek dla pracowników.
Duże wymagania w stosunku do pracowników produkcyjnych.
Upraszczanie działań i schematów organizacyjnych - mała administracja; decyzje na miejscu i na bieżąco.
Zasada 7 x 0 - zero braków, zapasów, opóźnień, kolejek, bezczynności, zbędnych operacji, zbędnych przemieszczeń.
Porównanie tradycyjnego systemu wytwarzania z systemem JiT
Zalety i wady systemu JiT
Optymalna wielkość zapasów
Minimalny koszt wskazuje optymalną wielkość partii zakupu w odniesieniu do jednego produktu.
Klasyczne modele sterowania zapasami
Model poziomu zapasu wyznaczającego moment zamawiania, w którym należy wyznaczyć dwie normy sterowania, tj. poziom zapasu alarmowego oraz wielkość zamawianej partii.
Model stałego cyklu zamawiania, w którym normami są poziom zapasu maksymalnego i cyklu zamawiania.
Poziom zapasów a „cenność zapasów”
Politykę zakupów surowców, materiałów, części, towarów itp. powinno się prowadzić przez pryzmat ich „cenności”.
„Cenność zapasów” można określić np. udziałem w wartości łącznego zużycia za pomocą metody ABC XYZ.
Metoda ABC XYZ - Polega na przyporządkowaniu wyrobów lub materiałów z pewnego ich zbioru do jednej z trzech grup wyróżnionych dla potrzeb planowania zakupów, produkcji lub gospodarki magazynowej. Kryterium przyporządkowania może stanowić wyrażona w różnych miarach wielkość zapotrzebowania, produkcji lub sprzedaży w danym okresie. Klasyczny podział na grupy wyznaczony jest na ogół proporcjami udziału w sumarycznej wartości wielkości kryterialnej:
grupa A - 80%,
grupa B - 15%,
grupa C - 5%.
Według tzw. zasady Pareto grupa A, pod względem liczności, stanowi ok. 20% rozpatrywanych pozycji, grupa B to ok. 30% pozycji, a grupa C - 50%.
Czy taki podział jest wystarczający dla podejmowania decyzji związanych np. z utrzymywaniem zapasów?
Zakwalifikowanie do grupy A może być rezultatem różnych powodów, np. dużej wartości obrotu (zużycia) lub wysokiej ceny (wartości).
Podobnie w grupie B oraz w grupie C.
Dlatego drugim, obok wartości, kryterium podziału materiałów/towarów powinna być wielkość ilościowa sprzedaży. Podział według tego kryterium nazywany jest podziałem XYZ.
Klasyfikacja XYZ
Podstawą podziału według klasyfikacji XYZ jest charakter sprzedaży (zużycia):
pozycji sprzedawanych w dużych ilościach, o masowym charakterze - grupa X;
pozycje sprzedawane w średnich ilościach - grupa Y;
pozycje sprzedawane w małych ilościach, sporadycznie, jednostkowo - grupa Z.
Na podstawie metody ABC XYZ zapasy można podzielić uwzgledniając ich „cenność”, np. na grupy:
zapasy krytyczne - nie mogą się wyczerpać,
zapasy istotne - limitowany poziom zapasów,
zapasy potrzebne - okazjonalnie limitowane,
zapasy pożądane - wyczerpanie dopuszczalne.
Podział na grupy XYZ bywa także odnoszony do kryterium regularności zapotrzebowania i dokładności prognozowania. Według tego ujęcia:
grupa X - materiały o regularnym zapotrzebowaniu, o niewielkich wahaniach i wysokiej dokładności prognozowania;
grupa Y - materiały o sezonowych wahaniach zapotrzebowania, lub wykazujące wyraźny trend popytu, dla których prognozy charakteryzują się średnią dokładnością;
grupa Z - materiały o nieregularnym zapotrzebowaniu przy niskiej dokładności prognoz tego zapotrzebowania.