Tłuszczowce (lipidy)

Do grupy związków objętych nazwą tłuszczowce lub lipidy zalicza się estry wyższych kwasów tłuszczowych z mono- lub wielowodorotlenowymi alkoholami. Są one nierozpuszczalne w wodzie. Dzieli się je na dwie podstawowe grupy:

• lipidy proste, w skład których wchodzą wyłącznie alkohole i kwasy,

• lipidy złożone, zawierające oprócz tych podstawowych składników inne związki.

Lipidy proste dzieli się na:

1. tłuszcze właściwe - estry kwasów tłuszczowych z glicerolem.

Tłuszcze właściwe, zwane w skrócie tłuszczami, stanowią substancje zapasowe żywych organizmów. Są szeroko rozpowszechnione w świecie roślinnym, jak i zwierzęcym. Pod względem budowy chemicznej stanowią mieszaninę estrów glicerolu z kwasami tłuszczowymi

gdzie: R-CO- reszta acylowa wyższego

kwasu tłuszczowego

ogólny wzór tłuszczów właściwych

Wszystkie kwasy tłuszczowe, wchodzące w skład tłuszczów występujących w przyrodzie, poza nielicznymi wyjątkami, mają parzystą ilość atomów węgla (co jest zrozumiałe, biorąc pod uwagę sposób ich syntezy). W zależności od budowy chemicznej kwasy tłuszczowe dzieli się na 2 grupy:

• kwasy tłuszczowe nasycone - nie zawierające wiązań podwójnych,

• kwasy tłuszczowe nienasycone - zawierające wiązania podwójne.

W przyrodzie tłuszcze występują przeważnie jako glicerydy mieszane, o różnym składzie kwasowym, głównie zawierające trzy różne kwasy tłuszczowe.

Przykłady wyższych kwasów tłuszczowych:

C₁₅H₃₁ COOH kwas palmitynowy,

C₁₇H₃₅ COOH kwas stearynowy,

C₁₇H₃₃ COOH kwas olejowy (kwas nienasycony),

rycynolowy (hydroksylowa pochodna kwasu olejowego), a także inne wielonienasycone linolowy, linolenowy, arachidonowy.

Kwasy wielonienasycone występują szczególnie obficie w olejach roślinnych. Niektóre ssaki nie posiadają zdolności syntetyzowania tych związków i w takim przypadku stanowią one nieodzowny składnik ich pożywienia (tzw. związki egzogenne) i stąd noszą nazwę witaminy F.

2) woski - estry kwasów tłuszczowych z wyższymi alkoholami jednowodorotlenowymi, głównie alifatycznymi, np.

C₃₀H₆₁-CO-O C₁₆H₃₃ melisynian cetylowy

Lipidy złożone również dzielą się na kilka grup w zależności od dodatkowych składników nietłuszczowych, np. fosfolipidy, sfingomieliny, glikolipidy, itp. Do tłuszczowców zalicza się, ze względu na niektóre podobne cechy, również sterydy, które są estrami kwasów tłuszczowych i jednowodorotlenowych wielkocząsteczkowych alkoholi pierścieniowych.

Wśród tłuszczowców złożonych na uwagę zasługują fosfolipidy (zwane też fosfatydami). Głównym reprezentantem tej grupy jest lecytyna (fosfatydylocholina). Zbudowana jest ona z glicerolu, którego dwie grupy wodorotlenowe zestryfikowane są kwasami tłuszczowymi, zaś trzecia - kwasem fosforowym połączonym z choliną.

Z kolei wśród sterydów na uwagę zasługuje cholesterol, występujący niemal we wszystkich komórkach ludzkiego organizmu. Jego stężenie we krwi wynosi od 140 do 250 mg%.